Việt Nam: Những khó khăn và hứa hẹn

Simon Roughneen - Asia Sentinel
Lê Quốc Tuấn. X-CafeVN chuyển ngữ
Sự tiếp tục tăng trưởng bị thách thức bởi nạn lạm phát cứng đầu

Với thu nhập trung bình bình quân đầu người hàng năm chỉ hơn 1000 USD, hiện Việt Nam chính thức là một quốc gia có mức thu nhập trung bình thấp, và giá bất động sản ở Hà Nội, nơi toạ lạc chính phủ, và ở TP. Hồ Chí Minh, nơi là một thủ độ về thương mại – vẫn còn rộng rãi được biết đến là TP. Sài Gòn – đang ở trên một đường cong đi lên, những tòa nhà mới và phát triển địa ốc bung ra như thể còn nhanh hơn cây cối mọc lên trong các khu rừng mưa nhiệt đới xanh tốt của Việt Nam.

Rủi thay, sự xuất hiện ấy có phần nào ảo tưởng. Đất nước này phải đối mặt với nạn lạm phát thê thảm, vốn được ngân hang Starndard Chartered dự báo là 19.7% trong tháng 12 và tăng 12.3 % trong năm 2012. Tiền đồng, chỉ tệ của nước này, dự kiến sẽ tiếp tục giảm giá trong suốt năm khiến Việt Nam hiện bị thâm hụt 8 tỉ và mức ngoại tệ dự trữ bị xuống thấp. Với việc Ngân hàng Nhà nước Việt Nam đang cố gắng tháo gỡ khả năng thanh khoản, chính sách thắt chặt tiền tệ đang bắt đầu tạo nên áp lực vào lĩnh vực ngân hàng với kết quả là một số ngân hàng nhỏ tăng lãi suất hàng năm lên 18% bất chấp yêu cầu của ngân hàng trung ương là phải giữ mức lãi suất ở 14%. Theo ngân hàng thế giới, sự việc này tạo nên áp lực đáng kể đến đầu tư mặc dù lãi suất cho vay đã đi xuống đáng kể từ các mức lãi trung bình 22-27% trong nănm 2011 theo Ngân hàng Thế giới.

Đặc biệt, các mức lãi suất cao, lạm phát tăng cao và tài sản địa ốc bội cung đã chuyển sự bùng nổ thành phá sản và các khu vực đô thị đang phải chịu những hậu quả. Bên cạnh việc hạn chế cho vay thông qua thắt chặt tiền tệ, chính phủ đã phân loại một số tài sản như những loại có nguy cơ cao đối với các ngân hàng thương mại, gây khó khăn đến việc mở rộng các khoản vay cho các dự án mới của ngân hàng nhà nước. Theo Marketresearch.com các nhà phát triển (địa ốc) đang tìm kiếm đối tác liên doanh tài chính bởi vì sự khan hiếm các khoản vay từ ngân hàng.

Tuy nhiên, vẫn có một cảm giác là đất nước đang đi lên, với các thông báo tiếp tục của chính phủ về các đầu tư của nước ngoài, những mặt tiền cửa hàng thương hiệu mới và dòng xe hơi sang trọng lượn chơi giữa vô vàn tiếng động ồn ào của hàng chục ngàn xe máy chạy lung tung dọc theo các đường phố Hà Nội, Sài Gòn. ASEAN ước tính cho thấy Việt Nam và Indonesia là hai đích đến hàng đầu của các đầu tư nước ngoài trực tiếp trong khu vực Đông Nam Á, với dòng vốn FDI vào Indonesia và Việt Nam tăng 174% and140% ở hai nước trong năm 2011.

“Tình hình hết sức khác so với tám năm trước khi tôi mới đến đây lần đầu”, một nhà đầu tư Âu châu, yêu cầu dấu tên, đã nhớ lại. “Thậm chí lúc ấy xe máy cũng ít hơn và xe ô tô lớn rất hiếm, đặc biệt là tại Hà Nội”.

Chính sách Đổi mới hay kinh tế “mở cửa” của Việt Nam đã làm giảm mức đói nghèo từ 75% vào giữa những năm 1980 đến 14,5% trong năm 2008. Mức thu nhập đầu người trung bình khoảng 400 đô la Mỹ vào năm 2000. Sự tăng trưởng gấp đôi mức này trong một thập niên là kết quả của tang trưởng kinh tế trung bình 7 phần trăm hàng năm. Mức tăng trưởng GDP 6,5% trong năm 2011, sẽ giảm xuống 5,5% vào năm 2012 theo dự kiến của Ngân Hàng thế giới.

Việt Nam vẫn còn còn các khu vực nghèo đói, đặc biệt ở các vùng nông thôn, nơi sinh sống của 53 sắc tộc thiểu số. Tất cả gồm hơn 80% dân số người Kinh, nói tiếng Việt trong khi phần còn lại là thuộc các nhóm như Khmer Krom và người Hmong.

Thập kỷ tăng trưởng mạnh mẽ đã tạo nên nhu cầu khẩn cấp cho một mạng lưới giao thông vận tải có hiệu quả và cơ sở hạ tầng hiện đại cho tất cả các thứ từ điện lực đến vận chuyển, khiến đã thúc đẩy chính phủ phải chi ra 7 tỷ USD cho đường sắt, đường cao tốc và các cơ sở hạ tầng giao thông vận tải khác trong vòng hai năm tới cho đến cuối năm 2014.

Không ai hiểu được việc này hơn Lư Văn Thịnh, một nông dân trồng tre nứa người dân tộc Thái ở làng Nghèo, một nơi cách Hà Nội ba giờ xe, xuyên qua những cảnh núi đá vôi tuyệt đẹp của Vịnh Hạ Long, dọc theo đường mòn Hồ Chí Minh cũ. Có khoảng 1.000 cây tre trên trang trại của mình, nhưng ông cho biết, tình trạng đường lộ nghẻo nàn và không đủ tiền mua một chiếc xe tải đã giới hạn đến lựa chọn mở rộng kinh doanh của mình.

Qua những đĩa bún và thịt gà chiên, cạn dần theo những ly rượu đế trong veo, người dân làng Nghèo nói rằng những căn nhà sàn sàn này được thắp sáng từ nguồn điện cung cấp bởi các bánh quay trên nước do địa phương chế tạo. Khu làng, có tên gọi được dịch là “nghèo” trong tiếng Anh (một khu làng cách đó 5 dặm được gọi là làng “khó”), thiếu ánh đèn đường và chưa được kết nối với lưới điện quốc gia.

Những vùng nông thôn nghèo ấy cung cấp sự thúc đẩy để đuổi kịp sức kéo của tăng trưởng đô thị và các triển vọng công ăn việc làm ở Hà Nội và Sài Gòn. Cuộc di cư trong nước xảy ra, và chính phủ Việt Nam ước tính đã có 7 triệu người di cư ở Sài Gòn và 26 triệu trên khắp đất nước trong năm 2007, các số lượng lớn trong một đất nước 90 triệu người. Tỷ lệ sinh sản, như hầu hết các nước châu Á khác, đã giảm mạnh, từ hơn 2,5 lượt sinh/một phụ nữ vào năm 2000, xuống còn 1,9 ngày nay dưới mức cần có để duy trì trạng thái cân bằng là 2,1. Tuy nhiên, với 25% dân số dưới 14 tuổi, ngay cả khi tổng tỷ suất sinh giảm xuống dưới mức sinh thay thế, con số tuyệt đối sẽ tiếp tục tăng cho đến khi những người trong thời đại bùng nổ em bé đầu tiên vượt qua chu kỳ sinh sản của họ.

Ở khu vành đai công nghiệp bất tận thuộc ngoại ô Sài Gòn, một thành phố rộng lớn của 12 đến 14 triệu người đang lấn sang các tỉnh lân cận, khoảng 65% dân số là người nhập cư. Những người dân thay đổi chỗ ở mang đến một nguồn cung cấp lao động rẻ và linh hoạt cho giới đầu tư, nhưng đôi khi điều này không phải là không có rắc rối. “Hàng năm sau Tết, năm mới của Việt Nam, chúng tôi có xu hướng bị mất khoảng 20% nhân viên của mình, Kim Jung Hee, một người quản lý nhà máy ở tỉnh Bình Dương, cách trung tâm Sài gòn một giờ lái xe cho biết.

NB Blue, công ty Hàn Quốc của Kim, sử dụng 1.000 công nhân trong một nhà máy sản xuất sạch sẽ, sáng sủa, tuôn ra các loại áo trùm đầu và sơ mi cho các thương hiệu nổi tiếng. Cô nói rằng cô đã đã sẵn sàng để chịu nhưng tổn thất về nhân sự khi công ty của cô – như hầu hết những công ty khác ở Việt Nam – phải đóng cửa một tuần hoặc nhiều hơn trong khoảng 23 ngày nghỉ của tháng Giêng. Bảy tuần nghỉ, các chuyến bay và xe hỏa nội địa tạo đã gần bán hết vé – Kim thừa nhận rằng hầu hết nhân viên của mình sẽ đi về hướng bắc cho mùa nghỉ và một số sẽ không bao giờ trở lại. “Họ trở về làng của mình, nghe được về các việc làm mới ở nơi khác thành ra họ chay theo những tin đồn,” cô nói.

NB Blue đã đăng ký cho chương trình Better Work Vietnam, một sáng kiến được hỗ trợ bởi Tổ chức Lao động Quốc tế và Tổng công ty Tài chính quốc tế, nhằm quét sạch những hãng xưởng bóc lột công nhân của đất nước này. Kim Jung Hee cho biết cô hạnh phúc với chương trình này: nếu không NB Blue sẽ mất các hợp đồng béo bở của mình với những công ty như Gap, vốn cũng đã đăng ký cho dự án Better Work.

Đa số là những nữ công nhân trẻ có nguồn gốc từ nông thôn kiếm được trung bình 120 USD mỗi tháng, cố đắp đổi cuộc sống bằng mức lương tối thiểu của Việt Nam. Một trong những người thanh niên hiếm hoi trong nhà máy, anh Nguyễn Văn Vũ, 28 tuổi, sau nhiều lần thay đổi công việc đã di cư vào Sài Gòn cách đây gần 10 năm, hiện đứng đầu bộ phận giặt ủi. Anh cho biết tiền lương mình đã tăng ba lần trong năm nay và nói thêm “nhìn chung làm việc tại nhà máy này là tốt”.

Nhưng mức lương tăng đã bị triệt tiêu bởi cơn lạm phát cứng đầu của Việt Nam, khiến có thể làm suy yếu cuộc tiến triển và gửi một số người có “thu nhập trung bình” mới ở Việt Nam trở lại cảnh đói nghèo. Giá lương thực tăng gấp đôi trong năm qua, có nghĩa là tại Việt Nam, cũng như ở nhiều quốc gia nghèo hơn, mọi người phải dành một tỷ lệ cao trong phần thu nhập của mình cho thực phẩm, giới công nhân có mức lương thấp phải vất vả để có thể chi dùng cho những nhu cầu căn bản.

Vũ phải gửi một số thu nhập của mình cho cha mẹ, sống nơi một nông trại ở Quảng Trị, không xa khỏi cố đô Huế. Gần đây, anh vừa lấy vợ, và vợ anh đã mang thai bảy tháng. Kết quả là, ngay cả với đồng lương được tăng, anh cũng như những người phải phụ thuộc vào khả năng kiếm cơm của anh vẫn đang cảm nhận sự hạn chế.

Ngoài tất cả các chi tiêu ấy, đồng lương địa phương ít ỏi đạm bạc của anh còn phải giúp cho việc ăn học của người em gái ở Đà Nẵng, nằm giữa Sài Gòn Hà nội, một thành phố lớn thứ năm, dọc trên bờ biển dài 2140 dặm và từng là một căn cứ hải quân Mỹ trong cuộc chiến Đông dương của Việt Nam. “Nếu không có chút tiền lương của tôi, chắc nó phải bỏ học”, anh than thở.