Trên các cánh đồng rau tại vùng nông thôn, thường xuất hiện nhiều loại cây và cỏ mọc xen kẽ. Người trẻ thường nhổ bỏ và vứt hết đi, nhưng những người lớn tuổi, có nhiều kinh nghiệm, sẽ nhận ra "thân phận" thật sự của loài thực vật quý báu này.
Trên các cánh đồng rau tại vùng nông thôn, có một loài cây dễ bị nhầm lẫn với cỏ, với đặc điểm nổi bật là thân cao khoảng một gang tay. Đối với nhiều người trẻ, loài cây này thường bị nhổ bỏ do không biết giá trị của nó. Tuy nhiên, những người lớn tuổi, có nhiều kinh nghiệm làm việc trên đồng ruộng, lại nhận ra và gọi nó với tên "cỏ bổ thận". Vậy tại sao nó lại được gọi như vậy?
Thực tế, loài cây này có tên khoa học của nó là Plantago asiatica, hay còn được biết đến với tên gọi dân gian là Mã đề hoặc "mã tiền xá". Đây là một loại cây thân thảo, sống lâu năm, có khả năng sinh sản đa dạng, từ nhánh cho đến hạt. Thân cây thường cao khoảng 10 – 15 cm.
Cây mã đề có nguồn gốc từ châu Âu và một số khu vực ở châu Á, rất dễ trồng. Loài thảo mộc này thường mọc hoa màu xanh lục và có những chiếc lá lớn hình bầu dục. Cây có thể được ăn sống hoặc nấu chín, và từ lâu đã được sử dụng trong y học cổ truyền như một loại dược liệu.
Với vị ngọt và tính lạnh, tất cả các phần của cây từ hạt, rễ đến lá đều có thể dùng làm thuốc. Cây mã đề thường được dùng để điều trị các bệnh như tiểu rắt, ho kéo dài, viêm phế quản, dịch tả, lỵ và một số bệnh khác.
Cây mã đề được nhiều người ưa chuộng nhờ những công dụng đa dạng và lợi ích cho sức khỏe. Lá mã đề rất giàu canxi cùng nhiều khoáng chất quan trọng. Đặc biệt, trong 100g lá mã đề, lượng vitamin A tương đương với hàm lượng có trong củ cà rốt. Toàn cây mã đề chứa một loại glucozit gọi là aucubin. Lá cây có chứa chất nhầy, chất đắng, cùng với các vitamin C, K và yếu tố T. Trong hạt cây cũng chứa chất nhầy và axit plantenolic.
Là "thần dược" đối với sức khỏe con người
Cây mã đề mang lại nhiều lợi ích sức khỏe đáng chú ý. Những lợi ích này khiến mã đề trở thành một dược liệu quý giá trong y học cổ truyền và dân gian.
Lợi tiểu, trị ho đờm
Đầu tiên, mã đề có tác dụng lợi tiểu, giúp tăng cường đào thải muối, axit uric và ure ra khỏi cơ thể. Ngoài ra, cây cũng được biết đến với tác dụng trị ho và trừ đờm, giúp làm giảm triệu chứng ho hiệu quả. Nhờ vào hoạt chất plantagin, cây còn hỗ trợ hô hấp, tăng tiết niêm dịch phế quản và ức chế trung khu hô hấp, giúp hơi thở trở nên sâu và chậm. Loại cây này cũng giúp thanh lọc phổi, đóng vai trò quan trọng trong quá trình cai thuốc lá.
Kháng khuẩn, giảm viêm
Lá cây mã đề chứa nhiều hợp chất chống viêm như flavonoid, terpenoid, glycoside và tanin, giúp giảm các dấu hiệu viêm liên quan đến tổn thương gan. Sử dụng loại cây này có thể hỗ trợ khả năng kháng khuẩn, ngăn chặn sự phát triển của vi khuẩn, giúp cơ thể hạn chế tình trạng viêm mãn tính, vốn là nguyên nhân gây ra nhiều bệnh lý khác nhau.
Thúc đẩy quá trình chữa lành vết thương
Với tác dụng giảm viêm, mã đề không chỉ ngăn chặn sự phát triển của vi khuẩn mà còn giúp giảm đau, từ đó hỗ trợ quá trình chữa lành vết thương. Nghiên cứu cho thấy, sự kết hợp giữa gel lô hội và cây mã đề có khả năng làm lành vết loét ở chân một cách hiệu quả.
Hỗ trợ sức khỏe tiêu hóa
Cây mã đề được biết đến với khả năng hỗ trợ sức khỏe tiêu hóa nhờ vào một số hợp chất có trong hạt và lá của nó. Hạt mã đề chứa psyllium, một loại chất xơ tự nhiên có tác dụng như một thuốc nhuận tràng, giúp hấp thụ nước khi đi qua đường tiêu hóa. Ngoài ra, lá cây mã đề cũng có tác dụng làm chậm quá trình chuyển động của hệ tiêu hóa, từ đó thúc đẩy nhu động ruột đều đặn và hỗ trợ điều trị tiêu chảy.
Bên cạnh đó, cây mã đề còn có khả năng hỗ trợ điều trị các vấn đề tiêu hóa khác, bao gồm bệnh viêm ruột (IBD), thường gây ra các triệu chứng khó chịu như đau dạ dày, đầy hơi và tiêu chảy. Những lợi ích này khiến mã đề trở thành một lựa chọn hữu ích cho những ai gặp phải các vấn đề tiêu hóa.
Loài cây này thường thấy ở đâu?
Cây mã đề là loài thực vật ưa ẩm và thường không thích hợp với môi trường khô ráo. Địa hình lý tưởng cho sự sinh trưởng và phát triển của cây là các khu vực rừng mát mẻ với độ ẩm cao. Ngoài ra, mã đề cũng thường xuất hiện tại các bãi sông, đất nông nghiệp và ruộng rau.
Cây mã đề có thể được trồng, tuy nhiên cần chú ý đến việc duy trì đất màu mỡ để tạo điều kiện cho cây ra rễ và phát triển mạnh mẽ. Loài cây này cần được tưới nước đều đặn, khoảng 3-5 ngày một lần, tránh để tần suất tưới quá thấp. Bên cạnh đó, nhiệt độ cũng là yếu tố quan trọng; cần duy trì ở mức 20-24 độ C để cây phát triển tốt. Khi nhiệt độ vượt quá 35 độ C, tốc độ sinh trưởng của cây sẽ bị ảnh hưởng nghiêm trọng và trở nên rất chậm.
Những điều cần lưu ý khi sử dụng cây mã đề
Tuy có nhiều lợi ích sức khỏe những mọi người nên tránh tự ý sử dụng cây mã đề với liều lượng lớn trong cuộc sống hàng ngày mà chưa có sự tham vấn từ các y bác sĩ hoặc chuyên gia sức khỏe.
Khi sử dụng cây mã đề, người tiêu dùng cần cảnh giác với các phản ứng dị ứng có thể xảy ra, bao gồm sốc phản vệ với triệu chứng như buồn nôn, nôn, tiêu chảy, đầy hơi và phản ứng trên da. Trong một số trường hợp nghiêm trọng, tình trạng này có thể đe dọa đến tính mạng.
Ngoài ra, không nên sử dụng cây mã đề một cách thường xuyên hoặc để giải khát, do đặc tính lợi tiểu của nó. Đặc biệt, nên hạn chế sử dụng nước mã đề vào buổi tối để tránh việc đi tiểu nhiều lần vào ban đêm.
Phụ nữ trong thời kỳ mang thai, đặc biệt là trong ba tháng đầu, được khuyến cáo không nên sử dụng nước mã đề vì có nguy cơ dẫn đến sảy thai.
Cuối cùng, tuyệt đối không nên sử dụng nước mã đề đối với những người có chức năng thận yếu hoặc mắc bệnh suy thận mạn tính.
VietBF@ Sưu tập
