Theo sát Ron Haeberle trong suốt 3 ngày ở Sơn Mỹ, tôi chỉ nhớ mãi đến câu ông nói khi ngồi cùng trên ô tô: "Sau bao đau đớn, ta có cần làm tổn thương nhau thêm". Còn đồng nghiệp Trần Đăng của tôi kết luận bài viết của anh trên báo Lao động: Còn một "sự thật" nào khác mà ngành văn hoá Quảng Ngãi sợ đụng đến chăng?
Những cuộc đời bị đánh cắp
Cuộc thảm sát không chỉ để lại sự đau đớn đè nặng xuống những người dân nghèo ở Sơn Mỹ mà đồng thời hủy hoại cả cuộc đời của những người 'phía bên kia'.
Sau hành động can thiệp giải cứu người dân, Hugh Thomson bị điều vào những vùng chiến sự nguy hiểm nhất. Có lần trong một tháng ông liên tiếp bị bắn ba lần. Sau 8 lần bị bắn, cuối cùng ông bị thương nặng vùng sống lưng và tạm thời giải ngũ. Nhiều nhà bình luận gọi đó là sự trừng phạt cho chuyện can thiệp, dọa bắn đồng đội và 'làm xấu' hình ảnh quân đội của ông.
Trong nhiều bài phỏng vấn Hugh nói ông "không thể thôi đau đớn" về những gì đã trải qua và 'cuộc sống của tôi bị hủy hoại".
|
William Calley tại Câu lạc bộ Kiwanis ngày 19/8/2009 khi lần đầu tiên ông ta nói lời xin lỗi người dân Mỹ Lai, Ảnh thestar.com
|
Trung úy William Calley bị coi là 'con tốt thí' của quân đội Mỹ, người duy nhất bị quản thúc.
Tuy được Tổng thống Richard Nixon ân xá nhưng phải sống phần đời còn lại trong sự khinh bỉ của chính người dân Mỹ.
Nhiều người gọi ông ta là 'quỷ dữ' và phải đối mặt với sự giằng xé lương tâm suốt nhiều năm.
Ngày 22/8/2009, lần đầu tiên sau suốt 40 năm im lặng, William Calley công khai xin lỗi về những gì đã làm tại Mỹ Lai, ở một câu lạc bộ ở Columbus, Georgia.
"Không có ngày nào tôi không cảm thấy ân hận về những gì đã xảy ra", William Calley nói.
Varnado Simpson, một cựu binh trong đại đội Charlie trực tiếp bắn giết nhiều dân thường và trẻ em. Tuy không bị án tù, nhưng bị chấn thương tâm lý nặng nề.
Năm 1996, một tên cướp chạy ngang nhà Varnado Simpson. Cảnh sát nổ súng chẳng may trúng ngay vào con trai ông ta. "Hình ảnh cuối cùng của nó giống hệt những đứa trẻ bị bắn ở Mỹ Lai", Varnado Simpson nói với một tờ báo. Sau sự kiện đó, Varnado Simpson dần phát điên và tự tử chết năm 1997.
"Trước đó anh ta đã cố tự tử hai lần, và cuối cùng đã thành công", trang lownjazeera.com bình luận.
Những dấu chấm lửng ở Sơn Mỹ
Rất lịch sự, cố gắng dùng những từ ngữ tế nhị nhất nhưng Ron Haeberle vẫn không giấu được sự thất vọng khi nói về những bức ảnh không hề có tên người chụp tại Bảo tàng Sơn Mỹ. "Phóng viên ảnh thường bị lãng quên". Ông lúc lắc mái đầu bạc, cố nói với vẻ bình thường nhất.
Khi được hỏi về hàng trăm bức ảnh treo trên tường không đề tên người chụp, giám đốc Phạm Thành Công cho biết do hai vị giám đốc tiền nhiệm đã làm như vậy nên không thể thay đổi.
Cũng trong suốt thời lịch sử 32 năm của bảo tàng, nhiều nhân vật quan trọng của sự kiện đã từng trở về thăm lại Sơn Mỹ như phi công Hugh Thomson, Lawrence Colburn và gần đây nhất là Ron Haeberle trở về đã nhiều lần trở về Sơn Mỹ, nhưng những lần hội ngộ đáng nhớ ấy chỉ được cánh báo chí ghi lại.
Tuyệt đối không có bức ảnh hay kỷ niệm nào của họ được lưu lại bảo tàng. Ngay các chứng nhân đang gần đến trăm tuổi cũng không được ghi lại, lẽ nào công việc của bảo tàng chỉ là khư khư giữ chặt những cái người trước để lại, kể cả những khiếm khuyết?
| |
| Báo chí và công an viên (áo trắng) cùng 'điệp viên bảo tàng' (áo dài hoa đỏ) cùng tác nghiệp, Ảnh Hoàng Hường
|
Trong khi đó, cách làm việc của bảo tàng Sơn Mỹ khiến cánh báo giới cả chục người và 4 vị khách nước ngoài vừa ngạc nhiên vừa ngao ngán.
Thay vì coi chuyến trở về của Ron Haeberle là một cơ hội để tạo thêm một tiếng nói đấu tranh cho người dân Sơn Mỹ, đồng thời giải quyết rõ ràng chuyện bức ảnh, thì những người làm công tác văn hóa Quảng Ngãi lại có những động thái hết sức kỳ lạ.
Các nhân viên bảo tàng cố tình làm khó báo chí khi bắt buộc cô phiên dịch do cánh nhà báo thuê ra không được làm việc, cử người bám theo dõi mọi nơi mọi lúc, sấn sổ chĩa máy ghi âm bất cứ lúc nào phóng viên phỏng vấn.
| |
| 'Nữ điệp viên' theo sát đoàn, Ảnh lấy từ clip của Trần Văn Viễn
|
Đặc biệt hơn, khi đoàn tác nghiệp ở những nơi bên ngoài khu chứng tích luôn có một nữ 'điệp viên' trùm kín mặt và một công an viên theo sát, chĩa máy ghi âm vào bất cứ người dân nào trả lời báo chí. Đến nỗi khi về ăn cơm tối, hai vị khách Mỹ xem ảnh rồi đùa: "Nhân viên của tôi từ CIA", rồi cười nghiêng ngả.
Ngay trong buổi tiếp đón đầu tiên tại Khu chứng tích, chỉ có một bó hoa duy nhất cho Ron Haeberle, không một lời giới thiệu hay bắt tay dành cho cha con Trần Văn Đức, đến nỗi Ron ngại quá phải choàng tay qua Đức an ủi, và phóng viên phải đứng lên đòi hỏi giới thiệu về 'người đàn ông ngồi bên cạnh Ron'. Nếu không, cuộc chất vấn về bức ảnh có thể đã bị bỏ qua.
| |
| Chỉ một bó hoa duy nhất... |
| |
| ... và cuốn sách cho vị khách Mỹ, Ảnh Hoàng Hường |
Chuyện lại lặp lại ở Sở Văn hóa Quảng Ngãi, 4 vị khách đến từ Mỹ và Đức được chào đón nồng nhiệt và được đích thân Giám đốc Sở Văn hóa Quảng Ngãi Đặng Nguyên Vũ tặng cuốn sách Kỷ yếu Quảng Ngãi. Vẫn không một lời hay một cánh tay chìa ra cho hai cha con Trần Văn Đức đang ngồi trước mặt.
Chưa biết Trần Văn Đức có phải là người trong ảnh hay không, nhưng anh là một người sống sót, và là con người phụ nữ trong bức ảnh gây chấn động, và cháu của bà.
| |
| Trần Văn Viễn ngồi lặng trước di ảnh bà nội tại Khu chứng tích Sơn Mỹ, Ảnh Hoàng Hường
|
Lẽ nào những người làm văn hóa Quảng Ngãi lại muốn một 'người nước ngoài' khác là Trần Văn Viễn, sinh ra và lớn lên ở Đức, có cảm nhận về quê hương xa lạ, lạnh lùng như thế.
Ngồi cùng ô tô, đồng nghiệp Trần Đăng, phóng viên báo Lao Động thường trú tại Quảng Ngãi liên tục nhận được những cú điện thoại 'trách móc' từ phía Sở Văn hóa Quảng Ngãi vì đã 'dẫn báo chí và Đức vào phỏng vấn dân', làm Trần Đăng chỉ biết vâng vâng vâng vâng...rồi cúp máy.
Và tôi cũng xin mượn một đoạn trong bài viết của Trần Đăng, bài viết
Tìm người trong ảnh đăng trên báo Lao Động ngày 1/11/2011:
"
Là người theo dõi "vụ ảnh Mỹ Lai" này từ nhiều năm nay, tôi lấy làm lạ là tại sao Bảo tàng Sơn Mỹ và Sở VHTTDL không "cởi lòng" ra để đón nhận những điều mà bất cứ ai làm công tác bảo tàng cũng rất cần, đó là trả lại sự thật cho những hiện vật mà vì một lý do nào đó, chúng ta đã làm sai lệch chúng đi? Trong lúc ông Ronald, ông Đức và các nhà báo đi lại trên những con đường làng để xác định điểm "nằm" của nhân vật trong ảnh thì bảo tàng lại cử người theo sát và "gây khó" cho những nhân chứng được phỏng vấn.
Động thái này vừa phản cảm, vừa gieo vào lòng chúng tôi một mối ngờ vực rằng, đằng sau "sự thật" của bức ảnh ấy là cái gì mà người đứng đầu Bảo tàng Sơn Mỹ lẫn các vị lãnh đạo ngành văn hoá ở Quảng Ngãi luôn cản trở tất cả những ai quan tâm đến bức ảnh ấy? Nếu như ông Đức là người trong ảnh thì cũng đâu có làm giảm "uy tín" gì cho bảo tàng lẫn ngành văn hoá?
Còn một "sự thật" nào khác mà ngành văn hoá Quảng Ngãi sợ đụng đến chăng?"
| |
| Năm 1968, Ron Haeberle chụp những người dân bị thảm sát, 42 năm sau ông quay lại nơi ấy lặng lẽ trước những nấm mồ, Ảnh Hoàng Hường |
Và đoạn email Trần Văn Đức viết cho cựu nhà báo Trương Duy Nhất:
"Trương Duy Nhất thân!
Đức sẽ làm gì đây, khi bị chụp mũ, hành hung và vu khống? Mình không sao nhịn mãi được qua bao điều bất công, phi lý mà người ta cư xử với người mẹ đáng kính của mình. Dù thế nào đi nữa, mình cũng sẽ vui với công việc lấy lại chút công bằng, vì mẹ của mình luôn muốn con của bà là những con người hữu ích...
|
Công văn Đài phát thanh - Truyền hình Quảng Ngãi cảm ơn vợ chồng ông Trần Văn Đức đã quyên góp hỗ trợ đồng bào Quảng Ngãi.
|
Cơn bão số 9 miền Trung quê mình bị thiệt hại thật nặng nề, gia đình mình tự đi quyên góp hơn 80 triệu (hơn 3000 Euro) để gửi về Quảng Ngãi giúp đỡ bà con gặp nạn, trong đó Sơn Mỹ được 15 triệu, vậy mà mình về Sơn Mỹ thăm bà con, thăm quê bị công an, dân quân tự vệ hành hung.
Gia đình mình trong thời gian Sơn Mỹ khốc liệt đã dành từng miếng ăn để nuôi quân giải phóng, không ngại hiểm nguy cứu chữa thương bệnh binh, du kích trong căn nhà của mình, không chỉ riêng ba mình, mẹ và chị Hồng mình cũng vậy...
Đoạn đường Đức ôm em Hà đã đi trong ngày 16/3/1968, mang nhiều dấu ấn đau thương nhất trong đời mình, nhưng mình sẽ đi lại đoạn đường ấy qua 'Dưc, he will do it' Vì nó gắn với mình như xương thịt vậy, mỗi lần nhớ mẹ mình lại nhớ về quãng đường xưa.
Đất nước và những ngày hòa bình hôm nay, dân tộc ta đã đổi quá nhiều bằng máu, trong đó một phần của ba mẹ tôi, tại sao tôi không có một chút tự do nào trên chính quê hương yêu dấu của tôi vậy? Nơi tôi rất nặng lòng, yêu từng làn khói lam chiều, đến những giọt sương ban mai trên ngọn cỏ.
Nói lên sự thật của vụ thảm sát, quyên góp tiền giúp đỡ bà con trong cơn hoạn nạn, cố làm người công dân Việt Nam tốt, vậy mà "phản động" à, tôi thật không hiểu nổi..."
Còn tôi xin kết một dấu chấm lửng: sự nhiệt tình của Ron, hai con bò Lawrence M. Colburn mua tặng Đỗ Ba, lời xin lỗi muộn màng của William Calley.. bằng cách riêng, những người Mỹ đang cố gắng xoa dịu vết thương Sơn Mỹ. Người dân Sơn Mỹ đau khổ cũng đang cần lắm sự giúp đỡ từ quốc tế, kiều bào.
Tại sao những người Việt ta, cùng trải qua tận cùng tang thương, lại đang làm tổn thương nhau?!
Hai đứa trẻ trong ảnh là Trần Văn Đức và em gái anh ấy!
Ông Trương Mười, nguyên bí xã Tịnh Khê, huyện Sơn Tịnh: Hai đứa trẻ là Trương Bốn, Trương Năm!
Tôi là một trong những người sống ở đây lâu và chứng kiến mọi việc. Chính tôi cũng tham gia chôn cất những nạn nhân bị thảm sát. Tôi hoàn toàn không đồng ý với giả thuyết của anh Đức. Tôi biết bố anh ta vốn là y sĩ cách mạng, sau hy sinh, hiện nằm nghĩa trang liệt sĩ. Bao năm im lặng, bỗng anh ta từ đâu về làm ầm ĩ mọi chuyện. Cũng có một số người ở đây bị phỉnh phờ cho là anh em nó. Nhưng tôi cương quyết không đồng ý. Người trong ảnh là Trương Bốn và Trương Năm, chính xác là vậy.
Quảng Tố, cựu giáo viên, người dân Sơn Mỹ, (con trai bà Phạm Thị Nhung nhân chứng được phi công Hugh Thomson cứu): Lời nói của ông Công không có giá trị
Trong chuyện này không thể trách ông Công, cũng như lời nói của ông Công hoàn toàn không có giá trị vì bảo tàng có từ những đời giám đốc trước. Ông Công là người về sau, chỉ là thừa kế nên không thể biết về lịch sử bức ảnh.
Việc này làm tôi nhớ đến câu chuyện 'xe tăng húc đổ cổng dinh Độc Lập ngày 30/4/1975', chuyện xe 394 hay 395 vào trước cũng khiến chúng ta phải tranh luận một thời gian dài. Sau phải nhờ vào một nữ phóng viên người Pháp có tư liệu mới quyết định được.
Trong chuyện này tôi nghĩ quan trọng nhất là lời nói của ông phóng viên người Mỹ. Ông ấy là người biết rõ nhất, vì ông ta trực tiếp chứng kiến câu chuyện và chụp bức ảnh.
Nhiếp ảnh gia Ron Haeberle: 99% người trong ảnh là Trần Văn Đức
Lần đầu tiên Đức liên hệ với ông, ông cảm nhận như thế nào? Câu chuyện của Đức có thuyết phục ông không?
Câu chuyện về người mẹ của Đức khiến tôi nhớ và tin tưởng ngay, vì đó là một trong những nạn nhân khiến tôi bị ám ảnh mãi. Khi Đức nói tới một chiếc trực thăng.
Mấu chốt câu chuyện khiến tôi tin vào câu chuyện của Đức là Đức nói lúc đó (thời điểm vụ thảm sát đang xảy ra và ông Ron chụp ảnh) Đức ôm Hà chạy trên đường làng và Đức ngẩng lên nhìn thấy một chiếc trực thăng có vẽ hàm cá mập với bộ răng trắng. Đúng là có một chiếc trực thăng như thế.
Đức cũng nói vào thời điểm đó có hai đứa trẻ đang chạy về phía đường 521 (đường làng Sơn Mỹ), chi tiết này cũng chính xác.
Và điều quan trọng nhất là khi chụp ảnh, tôi chụp theo trình tự thời gian đã được đánh thứ tự 1 2 3 4. Và Đức đã diễn tả được câu chuyện và về chiếc trực thăng cá mập theo đúng trình tự về thời gian, không gian như tôi đã đánh dấu.
Tôi cũng đặt rất nhiều câu hỏi khác cho Đức, và anh ấy trả lời chính xác những gì mà tôi còn nhớ. Tôi có thể khẳng định câu chuyện của Đức là đúng 99%.
Sau toàn bộ quá trình liên hệ, đi lại, gặp gỡ; đặc biệt sau chuyến trở về thực địa tại Mỹ Lai lần này. So sánh các bằng chứng, hình ảnh... ông có thể khẳng định người trong ảnh có phải là ông Trần Văn Đức và bà Trần Thị Hà không?
Theo nhận xét và quan điểm riêng của cá nhân, tôi tin hai người trong ảnh đúng là Trần Văn Đức và em gái anh ấy.
Trong hai ngày làm việc ở Sơn Mỹ tôi không hiểu sao phía bảo tàng lại có vẻ như không muốn nói đến chuyện này. Có nhiều cảnh sát xung quanh, và tôi nghe nhiều người nói: "đi ra, đi ra". Có vẻ họ không muốn tôi nói về việc này, rồi chuyện 'hai cậu bé hay một cậu bé với một cô bé trong ảnh, đã chết hay sống' hình như không làm họ thoải mái lắm. Có gì đó không ổn.
Nhưng tôi vẫn cho rằng người trong ảnh đúng là anh em Đức - Hà thật.
|
Hết
VEF
Ron Haeberle và người dân Sơn Mỹ 'phán quyết' về bức ảnh
