Dòng chữ khắc trên vách đá ở cao nguyên Thanh Hải - Tây Tạng đang làm dấy lên tranh cãi về hành trình tìm kiếm thuốc trường sinh của Tần Thủy Hoàng.
Theo bài đăng ngày 10/6 trên tờ Guangming Daily (Trung Quốc), một tấm bia đá được phát hiện gần hồ Zhaling trên cao nguyên Thanh Hải Tây Tạng đang thu hút sự chú ý đặc biệt từ giới khảo cổ và học giả Trung Quốc. Với 37 ký tự cổ được khắc theo kiểu tiểu triện là một hình thức chữ viết đặc trưng thời nhà Tần khiến nhiều chuyên gia cho rằng đây có thể là bằng chứng lịch sử hiếm hoi liên quan đến hành trình truy tìm thuốc trường sinh của Tần Thủy Hoàng cách đây hơn 2.200 năm.
Khu vực tìm thấy tấm bia nằm ở thượng nguồn sông Hoàng Hà, trên độ cao hơn 4.300 mét so với mực nước biển và cách kinh đô Hàm Dương của nhà Tần khoảng 1.500 km.
Dòng chữ khắc 37 ký tự bằng chữ tiểu triện thời Tần được các nhà khảo cổ phát hiện vào năm 2020. Giáo sư Đồng Đào (Viện Khoa học Xã hội Trung Quốc), người tham gia cuộc khảo sát, cho biết dòng chữ mô tả một chuyến du hành hoàng gia vào năm thứ 26 triều đại Tần Thủy Hoàng, tức năm 221 TCN.
Tấm bia đá được phát hiện gần hồ Zhaling trên cao nguyên Thanh Hải Tây Tạng đang thu hút sự chú ý đặc biệt từ giới khảo cổ và học giả Trung Quốc. (Ảnh: SCMP)
Bản dịch của giáo sư Đồng Đào được công bố như sau: "Năm thứ 26 triều đại Tần Thủy Hoàng, hoàng đế phái Ngũ đại sư Y, dẫn đầu các nhà giả kim thuật, đi xe ngựa đến núi Côn Lôn để tìm kiếm thuốc trường sinh. Họ đến địa điểm này vào ngày mùng 1 tháng 3. Họ tiếp tục đi thêm khoảng 150 lý (75km) nữa đến đích cuối cùng."
Tờ Guangming Daily, tờ báo đầu tiên đưa tin về phát hiện này, mô tả đây là dòng chữ khắc thời Tần còn nguyên vẹn nhất được tìm thấy tại vị trí ban đầu. Bài báo ca ngợi đây là một bước đột phá lớn, có khả năng viết lại lịch sử về hành trình tìm kiếm trường sinh của Tần Thủy Hoàng.
Tuy nhiên, tính xác thực và niên đại của tấm bia vẫn đang là chủ đề gây tranh cãi dữ dội trong giới học thuật.
Tranh luận từ giới chuyên gia
Dù phát hiện mang tính đột phá, không ít chuyên gia đã lên tiếng hoài nghi về tính xác thực của tấm khắc đá.
Giáo sư Lưu Tông Địch (Đại học Ngôn ngữ và Văn hóa Bắc Kinh) đặt câu hỏi về điều kiện thời tiết và khả năng di chuyển của đoàn sứ giả vào thời điểm năm 221 TCN: "Nếu họ đến được nơi này vào mùa thu hoặc mùa đông, phải chăng họ đang tìm thuốc… để chết?"
Trong khi đó, nhà nghiên cứu Tân Đức Dũng (Đại học Bắc Kinh) cho rằng đây rất có thể là sản phẩm ngụy tạo hiện đại với kỹ thuật chạm khắc tinh vi, ông gọi đây là "một đỉnh cao mới trong nghệ thuật làm giả di tích".
Ở chiều ngược lại, Thạch Kiếp Bình, nguyên giảng viên Đại học Sư phạm Bắc Kinh lại có quan điểm khác. Theo ông, nét khắc và cách dùng từ không có sai sót rõ ràng và phù hợp với văn phong thời Tần, "không có lý do gì để bác bỏ giá trị khảo cổ tiềm năng".
Thậm chí, một số chuyên gia như Hầu Quảng Lương (Đại học Sư phạm Thanh Hải) còn nhận định tấm bia có thể được tạo ra muộn hơn là vào thời Nguyên (thế kỷ 13–14), khi văn hóa Tần đã được phục dựng và thần thoại hóa rộng rãi.
Việc Tần Thủy Hoàng, vị hoàng đế đầu tiên của Trung Hoa thống nhất, truy cầu thuốc trường sinh không phải là điều xa lạ. Ông được xem là một trong những vị hoàng đế có nỗi ám ảnh mạnh mẽ nhất với sự bất tử. Sử ký Tư Mã Thiên cùng nhiều tài liệu cổ ghi lại rằng ông từng phái sứ thần tên Từ Phúc vượt biển đi tìm "thuốc bất tử", đồng thời thường xuyên tiếp cận các đạo sĩ, luyện đan sư để tìm phương pháp kéo dài tuổi thọ.
Theo Journal of Chinese History, Tần Thủy Hoàng từng ban hành lệnh triệu tập hàng nghìn đạo sĩ, luyện đan sư, và sai sứ giả đến khắp nơi từ vùng biển phía Đông đến núi rừng Tây Bắc để tìm kiếm "thuốc tiên".
Các nhà khoa học đã phân tích và kết luận rằng, "thuốc trường sinh" mà Tần Thủy Hoàng sử dụng thường là hỗn hợp các kim loại độc như thủy ngân, chì, arsen. Theo một phân tích từ HeritageDaily (2024), khu vực lăng mộ Tần Thủy Hoàng tại Tây An chứa hàm lượng thủy ngân cực cao là do ông sử dụng chất này trong nghi lễ và luyện thuốc trường sinh.
Bài viết từ LiveScience cũng thống kê rằng nhiều vị hoàng đế Trung Hoa sau này (thuộc các triều Hán, Đường, Thanh) đã tử vong hoặc bị rối loạn thần kinh nghiêm trọng do uống những loại thuốc trường sinh có chứa thủy ngân.
Vẫn cần thêm bằng chứng khoa học
Tuy nhiên, các bằng chứng về chuyến đi đến vùng núi Tây Tạng hoặc khu vực Côn Luân vẫn còn rất mơ hồ. Nếu dòng khắc đá này thực sự có niên đại từ thời Tần, nó sẽ là tư liệu đầu tiên xác nhận khả năng nhà Tần từng tổ chức hành trình tới tận khu vực cao nguyên để tìm tiên dược.
Các nhà khảo cổ hiện chưa công bố bất kỳ phương pháp phân tích nào như định tuổi bằng C-14, phân tích địa tầng, hoặc kiểm nghiệm mô học đá.
Theo một nghiên cứu của Frontiers in Earth Science (2023), việc định tuổi đá khắc cố định như bia đá cần phải dựa vào mẫu sinh học hoặc chất vữa đi kèm và đây là điều vốn rất khó có được trong điều kiện núi cao lạnh giá như tại Thanh Hải Tây Tạng.
Dù chưa thể kết luận chắc chắn về tính xác thực của tấm bia đá chứa 37 ký tự vừa phát hiện, nhưng phát hiện này đã khơi gợi lại một trong những giai thoại hấp dẫn nhất lịch sử Trung Hoa: cuộc truy cầu thuốc trường sinh của Tần Thủy Hoàng. Nếu được xác minh niên đại chính xác, nó sẽ là bằng chứng mạnh mẽ nhất cho thấy vị hoàng đế đầu tiên từng đưa triều đình tiến sâu về phía Tây, đến tận cao nguyên Tây Tạng, điều chưa từng được ghi lại trong sử sách.
VietBF@ Sưu tập
