=Khu mộ từng được xem như một thánh địa linh thiêng, bất khả xâm phạm của nhà lang Mường Động với những câu chuyện thần bí. Những truyền thuyết về nó đến ngày nay vẫn chưa được khám phá hết.
Theo ghi chép lịch sử còn để lại, Mường Động xưa kia là một trong bốn vùng Mường cổ. Mường Động gốc ở xã Vĩnh Đồng ngày nay. Thời phong kiến, nơi đây tồn tại một thiết chế lang đạo được cai trị bởi các dòng họ quý tộc như: Đinh, Quách, Bạch, Hà. Cai trị Mường Động chính là dòng họ Đinh mà người đứng đầu là Đinh Như Lệnh. Trong hàng trăm năm, dòng họ Đinh từ đời này qua đời khác đều nắm giữ chức Thổ tù cai quản Mường Động.
Cho đến đời thứ 8, do lập nhiều công lớn nên Đinh Công Kỷ (sinh năm 1582) được vua Lê sắc phong chức “Đô đốc oai lộc hầu”, đời đời nối nghiệp làm phiên thần cai quản dân binh 7 xã. Họ Đinh cũng được đổi thành Đinh Công. Song, với uy quyền trong tay, dòng họ Đinh Công ngày càng bộc lộ rõ sự dã man, tàn bạo. Đối với người dân Mường Động lúc bấy giờ, tất cả những gì thuộc về nhà Lang đều nhuốm một vẻ huyền bí đến đáng sợ.
Khu mộ đá cổ Đống Thếch (thuộc xóm Chiềng, xã Vĩnh Đồng, huyện Kim Bôi, tỉnh Hòa Bình) là cả một truyền thuyết về dòng họ Đinh - dòng họ quan lang, giàu có nhất của người Mường xưa.
Theo người dânkể lại, nhà Lang tàn bạo, dã man đến mức, ngay cả trong những câu chuyện truyền miệng của người dân trong vùng cũng gắn cho dòng họ này một vẻ ma quái khiến nhiều người sợ hãi. Trong đó được kể nhiều nhất chính là đám tang của một vị lang. Khi hay tin lang chết, hàng chục voi khỏe được lệnh kéo đá từ tận xứ Thanh về để dựng mộ cho lang tại khu vực Đống Thếch. Ngày lang qua đời, chôn cùng lang là 5 voi, 7 người và đặc biệt phải có 50 đồng nam, 50 trinh nữ bị chôn sống để theo hầu lang ở bên kia thế giới.
Để bảo vệ kho báu của mình, 50 đồng nam và 50 trinh nữ kia bị chôn sống trong 100 ngày. Thời gian đó, những người bị chôn sống sẽ được tiếp lương thực và nước uống bằng những ống tre cắm sẵn. Sau 100 ngày, những chiếc lỗ bị bịt kín để mặc cho những người này chết dần trong nỗi oán hận. Chính vì thế các cụ cao niên xưa vẫn dạy con cháu không được lại gần Đống Thếch vì sợ ma bắt.
Tất cả các ngôi mộ cổ Đống Thếch đều được chôn với những cột đá cao từ 1-3m, phía đầu mộ đá to, chân mộ chôn đá nhỏ, hai bên được bao bọc bởi hàng rào đá xếp ken dày. Dưới những ngôi mộ cổ, ngoài ngững đồ dùng sinh hoạt hàng này, những vị quan lang xứ Mường khi chết còn di chúc cho người hầu chôn sống các cô gái xinh đẹp còn trinh theo mình. Những trinh nữ bị chôn sống này ngoài nhiệm vụ hầu hạ các chủ nhân, còn được xem như thần giữ của.
Khu mộ cổ Đống Thếch.
Có những lời đồn rùng rợn về khu mộ cổ Đống Thếch, rằng có gia đình liều mạng đưa hài cốt người thân tang vào khu mộ địa này, lập tức cả nhà phát điên. Chỉ đến khi một bà mỡi lập đàn cúng tế, sai gia đình đưa hài cốt người thân ra chỗ khác, mọi người mới lại được yên.
Hoặc người ta cũng đồn đại, khu mộ cổ được xem như vùng đất thiêng, ai vào đây trót lấy dây quấn xung quanh hoặc dùng dao chém vào các cột đá sẽ bị thánh thần làm cho mê mẩn đầu óc không biết đường ra. Nếu không có người khác phát hiện và tìm cách “giải cứu” thì sẽ vĩnh viễn biến mất một cách khó hiểu trong khu mộ rộng chỉ “một tầm tiếng hú”.
Những câu chuyện truyền tai rùng rợn đó còn chưa rõ thực hư. Tuy vậy, có thể khẳng định chắc chắn rằng khu mộ cổ Đống Thếch mang giá trị văn hóa, khảo cổ lớn lao cho các nhà nghiên cứu văn hóa Mường. Chỉ có điều, trong suốt một thời gian dài, khu mộ cổ đã không còn nguyên vẹn vì bị bọn trộm không tiếc tay đào bới tìm cổ vật.
Đầu mộ thường chôn ba hòn đá cao, to thành một hàng thẳng
Trước những lời đồn thổi mê tín dị đoan cùng việc đào trộm mộ, từ năm 1972 đến năm 1975, Viện Khảo cổ học Việt Nam đã có những bước nghiên cứu và tìm hiểu về các khu mộ Mường ở bốn vùng Mường lớn là Mường Bi (Tân Lạc), Mường Vang (Lạc Sơn), Mường Thàng (Kỳ Sơn), Mường Động (Kim Bôi) thuộc tỉnh Hòa Bình. Trong đó, mộ đá Đống Thếch được đánh giá có quy mô và giá trị nghiên cứu hơn cả.
Khu mộ cổ Đống Thếch hiện được chia làm hai khu nhỏ trong đợt khai quật, khu A có 15 ngôi mộ có dạng tròn hoặc vuông với các dãy đá bao quanh. Đầu mộ thường chôn ba hòn đá cao to thành một hàng thẳng. Trên các hòn đá thường ghi tên tuổi, công trạng,ngày mất của người dưới mộ. Khu B, theo kết quả khảo cổ tìm thấy 7 ngôi mộ quy mô không lớn bằng khu A.
Trong nhiều lần khảo cổ, các nhà khoa học còn tìm thấy rất nhiều vật tùy táng, là đồ dùng chôn theo người chết, với các loại trang sức, đồ dùng bằng gốm sứ, bằng đồng… có giá trị lịch sử và khảo cổ học. Từ những nghiên cứu trên, khu mộ cổ Đống Thếch đã mở ra rất nhiều điều còn bí ẩn trong các phong tục, sinh hoạt, đồ dùng, trang phục… của người Mường, đặc biệt trong tầng lớp lang đạo ngày xưa.
Trong đợt khai quật khảo cổ học năm 1984, các nhà khảo cổ học, dân tộc học, văn hóa học đã làm sáng tỏ những bí ẩn của khu mộ cổ Đống Thếch. Nhiều hiện vật được phát lộ đã cho thấy sự phát triển khá hưng thịnh của chế độ Lang đạo thời kỳ phong kiến. Những chiếc trống đồng sông Đà được phát hiện ở khu mộ cổ càng khẳng định sự phát triển rực rỡ của nền văn hóa Hòa Bình trên vùng đất Vĩnh Đồng qua các thời kỳ lịch sử.
Hiện, tại Bảo tàng tỉnh Hòa Bình đã sưu tầm, lưu giữ và bảo quản được 207 hiện vật bằng gốm sứ như bát, đĩa, lọ, chậu…, 260 hiện vật đồ đồng gồm tiền, gương, vòng, hoa tai…, 11 hiện vật bạc, đặc biệt là xương voi, xương ngựa và nhiều hình nộm được chôn làm đồ tùy táng.
Khu mộ đá từng xảy ra nhiều cuộc đào trộm kỳ bí
Ông Lưu Huy Linh - Phó Giám đốc Sở Văn hóa - Thể thao và Du lịch tỉnh Hòa Bình cho biết, năm 1997, khu mộ Đống Thếch được công nhận là Di tích lịch sử khảo cổ cấp quốc gia. Đây là di tích khảo cổ học cung cấp nhiều thông tin quý giá về xã hội Mường cổ.
Tuy nhiên, để phát huy được giá trị của khu mộ cổ cần có thêm sự đầu tư bài bản để nơi đây trở thành một điểm đến tâm linh hấp dẫn du khách.
VietBf@ sưu tập
