Theo như các nhà bình luận Âu Mỹ thử tìm hiểu trong đầu Putin là lo lắng về điều này. Rõ ràng là ông ta hoảng sợ. Và những lo lắng đã đưa ông ta đến cùng một quan điểm cơ bản mà lần lượt những người tiền nhiệm đã từng mắc phải trong quá khứ. Thế giới đang cố gắng đoán ý định của Tổng thống Nga Vladimir Putin trong việc Nga xâm lược Ukraine.
Tổng thống Nga Putin trong cuộc gặp với các tiếp viên hàng không của hãng Aeroflot gần Moscow
Nhưng thế giới quan của Putin và tầm nhìn địa chính trị làm nền tảng cho chính sách của ông trong những năm gần đây, bao gồm cả chiến dịch Ukraine, là gì?
Đây là câu hỏi mà chắc chắn mỗi nhà quan sát có thể đưa ra nhận định tương đồng hay khác hẳn nhau.
Viết trên Foreign Policy ngày 13/3, tác giả Paul Berman cho rằng Tổng thống Vladimir Putin không thể nào hơn Khrushchev và Brezhnev để đạt được thành công cuối cùng, đó là việc tạo ra một nhà nước Nga đủ vững chắc và kiên cường để tránh bất kỳ sự sụp đổ nào nữa.
"Ông ta lo lắng về điều này. Rõ ràng là ông ta hoảng sợ. Và những lo lắng đã đưa ông ta đến cùng một quan điểm cơ bản mà lần lượt những người tiền nhiệm đã từng mắc phải trong quá khứ."
"Đây là nỗi lo sợ rằng các nguyên tắc ấm áp của triết học tự do và hành xử cộng hòa từ phương Tây, đang trôi về phía đông, sẽ va chạm với những đám mây băng giá của mùa đông Nga, và những cơn bão dữ dội sẽ bùng phát, và không có gì sẽ tồn tại. Nói tóm lại, họ tin rằng mối nguy hiểm đối với nhà nước Nga là từ bên ngoài và ý thức hệ, thay vì bên trong và mang tính cấu trúc."
'Nhìn ngược, không nhìn tới'
Vậy Putin đi theo triết học gì, tác giả Paul Berman nhận định:
"Ông ta hầu như không rút ra được gì từ chủ nghĩa cộng sản, ngoại trừ sự căm ghét chủ nghĩa Quốc xã còn sót lại từ Thế chiến thứ hai. Ông cũng nhấn mạnh rất nhiều vào việc chống chủ nghĩa Quốc xã, và sự nhấn mạnh của ông giải thích phần lớn cho sự ủng hộ mà ông đã khơi dậy trong những người đồng hương Nga. Nhưng mặt khác, chủ nghĩa chống Quốc xã không phải là thế mạnh của học thuyết của ông. Vai trò của những người theo chủ nghĩa tân phát xít ở Ukraine trong những năm gần đây là rất rõ ràng, dù chỉ qua hình thức vẽ bậy và biểu tình không thường xuyên trên đường phố. Nhưng nó chưa phải là vai chính, thậm chí cũng chưa là vai phụ. Nó rất nhỏ, điều đó có nghĩa là việc Putin nhấn mạnh vào chủ nghĩa tân Quốc xã ở Ukraine, vốn có ích cho sự nổi tiếng của ông ở Nga, cũng tạo ra một sự méo mó lớn trong suy nghĩ của ông."
"Ngược lại, Putin rút ra nhiều từ chủ nghĩa hoàng gia huyền bí của các sa hoàng. Ông ta đã rút ra cảm giác về truyền thống cổ xưa, khiến ông nhắc lại vai trò của Kyiv trong việc thành lập quốc gia Nga vào thế kỷ thứ chín, và các cuộc chiến tranh tôn giáo vào thế kỷ 17 giữa Nhà thờ Chính thống (những người tốt) và Công giáo La mã (kẻ xấu). Chủ nghĩa bảo hoàng không phải là chủ nghĩa dân tộc, nhưng Putin xả cách diễn giải dân tộc vào quá khứ tôn giáo và hoàng gia, theo đó, cuộc đấu tranh của Chính thống giáo chống lại Công giáo nổi lên như một cuộc đấu tranh dân tộc của người Nga. Và Putin nghĩ rằng người Nga bao gồm cả người Ukraine, cùng chống Ba Lan."
"Sa hoàng tin rằng chỉ cần họ có thể đánh bại những kẻ lật đổ và những người vô thần, họ có thể mang lại đức tin chân chính cho nhân loại. Những người cộng sản tin rằng sau khi đánh bại bọn tư bản và công cụ của chủ nghĩa tư bản, bọn phát xít, việc giải phóng thế giới sẽ nằm trong tầm tay. Nhưng sự oán giận của Putin không chỉ ra một tương lai tươi sáng. Đó là một sự oán hận nhìn ngược mà không hướng về phía trước."
Paul Berman nói tiếp: "Vậy thì đây là một chủ nghĩa dân tộc Nga mà không thu hút sự ủng hộ từ bất kỳ ai khác. Tôi biết rằng ở đây và ở khắp nơi trên thế giới, quả thực có nhiều người đều ủng hộ Putin trong cuộc chiến hiện nay. Họ làm như vậy bởi vì họ nuôi dưỡng sự bất bình của riêng họ đối với Hoa Kỳ và các quốc gia giàu có. Hoặc họ làm như vậy vì họ biết ơn sự giúp đỡ trong Chiến tranh Lạnh từ Liên Xô. Có những người Serb cảm thấy có sự kết nối anh em. Nhưng dường như hiếm ai chia sẻ ý tưởng của Putin. Không có gì để chia sẻ. Cũng không ai trên thế giới cho rằng sự hủy diệt của Ukraine sẽ mở ra một kỷ nguyên mới và tốt đẹp hơn."
Một con phố Mariupol trước và sau khi bị bắn phá
"Tuy nhiên, ông ấy vẫn bám vào ý tưởng của mình. Nó phù hợp với ông ta. Ông ta tự cho mình là một người có văn hóa, người luôn suy nghĩ theo cách cao cả nhất - một người không thể xâm lược đất nước khác nếu không có khả năng đưa ra một triết lý tuyệt vời. Ông ấy dường như khao khát được trấn an về điểm này, đó là lý do tại sao, tôi tưởng tượng, Putin đã dành rất nhiều giờ nói chuyện điện thoại với Emmanuel Macron, tổng thống của đất nước có uy tín về trí tuệ, luôn luôn là Pháp."
Tác giả cho rằng rốt cuộc Putin xâm lược Ukraine vì lo sợ cách mạng có thể xảy ra tại Nga.
"Ông kết luận rằng cuộc cách mạng Maidan dự định sẽ lan đến Moscow và St.Petersburg, nếu không phải là năm nay, thì sang năm sau. Vì vậy, ông đã tham khảo ý kiến của các hồn ma Brezhnev, Khrushchev và Stalin, những người đã giới thiệu ông với nhà tư tưởng bậc thầy, Nicholas I. Và Nicholas I đã nói với Putin rằng nếu ông không xâm lược Ukraine, nhà nước Nga sẽ sụp đổ. Đó là sự sống hay cái chết."
"Putin có thể đã đáp lại lời khuyên này bằng cách đưa ra một dự án nhằm đưa nước Nga theo hướng dân chủ và đồng thời duy trì sự ổn định của nước Nga. Ông ta có thể đã chọn xem Ukraine là bằng chứng rằng người Nga trên thực tế có khả năng tạo ra một nước cộng hòa tự do - vì ông ta tin rằng người Ukraine là một tập hợp của người dân Nga. Ông ấy có thể lấy Ukraine làm hình mẫu, thay vì kẻ thù — một hình mẫu cho cách xây dựng một nhà nước kiên cường mà Nga luôn cần."
Cảnh tàn phá Mariupol
"Nhưng ông ta thiếu các phân tích có thể cho phép suy nghĩ như vậy. Học thuyết dân tộc chủ nghĩa của ông không nhìn vào tương lai, ngoại trừ việc nhìn thấy những thảm họa đang rình rập. Học thuyết của ông nhìn vào quá khứ," tác giả nói.
Putin xem phương Tây 'đạo đức giả'
Nhà khoa học chính trị người Bulgaria Ivan Krastev hôm 17/3 trả lời báo Đức Der Spiegel.
"Sự đạo đức giả của phương Tây đã trở thành nỗi ám ảnh của Putin, và nó được phản ánh trong tất cả những gì chính phủ Nga làm. Bạn có biết rằng trong các phần của tuyên bố về việc sáp nhập Crimea, ông ta đã lấy những đoạn gần như nguyên văn từ tuyên bố độc lập của Kosovo, vốn được phương Tây ủng hộ? Hay cuộc tấn công vào Kyiv bắt đầu bằng việc phá hủy tháp truyền hình giống như NATO tấn công tháp truyền hình ở Belgrade năm 1999?"
Tờ báo Đức hỏi vì sao Putin làm vậy, và Ivan Krastev nói:
"Bởi vì ông ấy muốn dạy cho chúng ta một bài học. Bởi vì muốn nói với chúng ta rằng: Tôi đã học được từ quý vị. Ngay cả khi điều đó có nghĩa là làm chính xác điều mà ông ta ghét."
Ivan Krastev cho rằng ông Putin rất nhấn mạnh vào 'sự phản bội'.
"Cũng cần phải nhắc lại rằng, các phương tiện truyền thông phương Tây đã góp phần tạo ra hình ảnh sai lệch về Putin. Đầu tiên, họ nói rằng Putin tham nhũng. Điều đó đúng. Nhưng nó có giải thích được chính trị của ông ta không? Putin đã là nhà lãnh đạo của cường quốc hạt nhân trong 20 năm. Ông ta nghĩ về mặt lịch sử, phản bội và ác ý. Đối với một người như vậy, tham nhũng chỉ đơn thuần là một công cụ quyền lực. Tiền có thể quan trọng đối với Putin khi ông còn trẻ, nhưng giờ không còn nữa."
"Thứ hai, họ nói rằng Putin là một con bạc xảo quyệt, một kẻ thủ đoạn. Năm 2011, Putin nói rằng các cuộc biểu tình chống lại ông đã được tổ chức bởi Đại sứ quán Mỹ. Các nhà phân tích phương Tây cho rằng đó là lời tuyên truyền, bởi vì ông biết điều đó không đúng."
Nhưng Putin thực sự tin vào điều đó, theo Ivan Krastev.
"Theo sự hiểu biết của Putin về lịch sử, mọi thứ không bao giờ xảy ra một cách tự phát. Nếu mọi người biểu tình, Putn sẽ không hỏi: Tại sao họ lại ra đường? Ông ta hỏi: Ai đã gửi chúng?"
Ivan Krastev cho rằng những cách hiểu "sai lầm" của Putin về thế giới khiến ông ta trở nên giận dữ.
"Sự hiểu lầm này về cách thức vận hành của thế giới tạo ra sự bất hạnh cho Putin. Ông ta thực sự tin rằng đó không phải là một cuộc chiến, mà là một cuộc hành quân đặc biệt, bởi vì không thể có chiến tranh giữa một dân tộc."
Ivan Krastev dự đoán cuộc chiến ở Ukraine hiện nay sẽ chỉ chấm dứt khi các bên kiệt sức.
"Cuối cùng, cả hai bên đều kiệt sức. Thật không may, không bên nào hiện có lợi vì một giải pháp nào. Nếu Putin nhượng bộ, mọi chuyện sẽ kết thúc đối với ông ta. Vì vậy, ông ta phải leo thang để buộc người Ukraine phải đầu hàng. Đối với người Ukraine, trung lập và từ bỏ tư cách thành viên Nato là một khả năng. Nhưng vấn đề là, người duy nhất có khả năng ký một thỏa thuận như vậy là Zelensky, bởi vì ông là nhà lãnh đạo hợp pháp duy nhất của Ukraine, người duy nhất đã chiến đấu chống lại Putin. Nhưng Zelensky sẽ không bao giờ ký một thỏa thuận như vậy. Và ngay cả khi người Ukraine chấp nhận các điều kiện của Moscow, các lệnh trừng phạt của phương Tây cũng sẽ phải được dỡ bỏ, và điều đó có thể sẽ khó khăn."
Ngoài ra, nhiều người cũng từng nhắc về vai trò tư tưởng của Alexander Dugin, cha đẻ của lý thuyết Á- Âu (Eurasianism), tác giả của quyển sách "Eurasian Mission: An introdution to Neo-Eurasianism" (Sứ mệnh của chủ nghĩa Tân u-Á, 2014), với trọng tâm là Đại Nga.
Alexander Dugin không lên kế hoạch chiến tranh cụ thể, không ra các mệnh lệnh trút bom đạn vào các dân tộc khác, nhưng ông ta định hình suy nghĩ một cách có hệ thống về thuyết Đại Nga cho những người Nga đang cầm quyền.
Theo truyền thông phương Tây thì ông Putin xem lý thuyết của Dugin là cẩm nang gối đầu, đưa ông lên tầm lý thuyết gia/chiến lược gia của người đứng đầu nhà nước Nga hiện nay.
