Lithuania là một quốc gia nhỏ bé ở châu Âu khi tuyên bố cho mở văn phòng đại diện của Đài Loan, chứ không phải Đài Bắc, ở thủ đô Vilnius của nước này vào tháng 7/2021 năm vừa qua, khiến Trung Quốc tức giận hơn nữa khi nói Lithuania "chỉ là một con chuột, hoặc thậm chí một con bọ chét, dưới chân của một con voi chiến".
Tổng thống Lithuania, ông Nauseda (trái) đã gợi ý rằng việc đặt tên cho văn phòng ở Đài Loan là một lỗi
Vời những nhà quan sát bình thường, tuyên bố này có vẻ không có gì đáng chú ý.
Đối với Trung Quốc, đó là một tuyên bố không thể khoan nhượng về sự thù địch ngoại giao.
Khi văn phòng được mở vào tháng 11/2021, đây là lần đầu tiên một quốc gia thành viên Liên minh châu Âu cho phép Đài Loan sử dụng tên riêng của mình cho một văn phòng ở nước ngoài.
Điều đó đã động chạm đến Trung Quốc, nước luôn tuyên bố Đài Loan là một phần lãnh thổ của mình, mặc dù hòn đảo này từ lâu đã tự coi mình là một nhà nước dân chủ tự quản.
Để tránh làm mất lòng Trung Quốc, hầu hết các quốc gia đều né tránh quan hệ chính thức với Đài Loan và công nhận văn phòng đại diện của họ theo tên thủ đô Đài Bắc.
Đó từng là hiện trạng ở châu Âu, cho đến khi Lithuania dám làm khác đi.
Vì điều này, Lithuania bị Trung Quốc lên án, nhưng ở những nơi khác họ lại được ca ngợi là đấu tranh cho dân chủ. Lithuania - quốc gia với khoảng 2,8 triệu dân - được truyền thông miêu tả là chàng David chống lại gã khổng lồ Goliath Trung Quốc.
Lithuania cho phép Đài Loan mở đại sứ quán trên thực tế (de facto embassy) đầu tiên ở châu Âu trong 18 năm
Quốc gia vùng Baltic này vẫn bất chấp ngay cả khi Trung Quốc hạ cấp quan hệ ngoại giao và hạn chế thương mại với Lithuania.
Nhưng trong tuần này, Tổng thống Lithuania Gitanas Nauseda bày tỏ nghi ngờ về sự khôn ngoan trong quan điểm mang tính nguyên tắc của đất nước ông. Bình luận này ngay lập tức được Trung Quốc hoan nghênh.
"Tôi nghĩ sai lầm không nằm ở việc mở văn phòng của Đài Loan, mà là cái tên của nó, đã không được phối hợp nhịp nhàng với tôi".
Bộ Ngoại giao Trung Quốc nói rằng thừa nhận sai lầm là bước đi đúng đắn, nhưng cũng nhấn mạnh rằng lời bào chữa đó không giúp giải quyết vấn đề.
Tổng thống Lithuania cho biết vấn đề là cái tên "và bây giờ chúng tôi phải giải quyết hậu quả".
Trung Quốc đã phủ nhận việc ra lệnh tẩy chay thương mại đối với Lithuania nhưng EU cho biết họ đã xác minh các báo cáo về việc hàng hóa nhập khẩu bị chặn lại ở hải quan. Nếu ngoại giao thất bại, Ủy ban châu Âu cho biết họ sẽ đệ đơn khiếu nại lên Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO).
Trừ khi Lithuania tuân theo ý muốn của Trung Quốc, một giải pháp thân thiện có vẻ khó xảy ra.
Bài kiểm tra ý chí
Cho đến nay, cả ông Nauseda và chính phủ Lithuania đều giữ vững thái độ. Họ nói rằng họ tôn trọng chính sách của Trung Quốc vớ Đài Loan đồng thời khẳng định quyền thiết lập quan hệ gần gũi hơn với hòn đảo này.
Mặc dù vậy, gợi ý của ông Nauseda về một "sai lầm" lại mâu thuẫn với thông điệp nhất quán của Lithuania cho đến nay. Nói một cách rõ ràng, ông đã yêu cầu Bộ trưởng Ngoại giao Gabriel Landsbergis không làm leo thang tình hình.
Gabriel Landsbergis khẳng định ông đã tham khảo ý tổng thống về việc đặt tên cho văn phòng của Đài Loan
Các bình luận đã thử quyết tâm của Lithuania và phơi bày sự chia rẽ giữa tổng thống, người lãnh đạo chính sách đối ngoại và thủ tướng của chính phủ liên minh trung hữu, bà Ingrida Simonyte.
Ông Nauseda đã đánh bại bà Simonyte trong cuộc bầu cử tổng thống năm 2019, và năm ngoái, cặp đôi này đã mâu thuẫn về các biện pháp chống Covid-19.
Dovile Sakaliene, một nghị sĩ của Đảng Dân chủ Xã hội của Lithuania, nói rằng sự can thiệp của tổng thống nên được nhìn nhận qua lăng kính chính trị nội bộ, thay vì bất hòa về chính sách đối ngoại.
"Chúng ta cần lùi lại một bước và nhận ra rằng việc các nền dân chủ có căng thẳng giữa các nhánh quyền lực là điều khá bình thường," bà nói với BBC.
Khi được hỏi về lời chỉ trích của tổng thống hôm thứ Tư (0)5/01), ông Landsbergis nói rằng ông đã phối hợp "tất cả các bước" với ông Nauseda.
Bộ Ngoại giao ở Vilnius nói với BBC rằng chính phủ "kiên định với quyết định hoan nghênh việc mở văn phòng đại diện của Đài Loan".
"Ủng hộ dân chủ và nhân quyền như các giá trị phổ quát là một phần của thỏa thuận liên minh và đóng vai trò quan trọng trong chương trình của chính phủ Lithuania", một nữ phát ngôn viên cho biết.
'Nhỏ nhưng can đảm'
Là nhà nước đầu tiên tuyên bố độc lập khỏi Liên Xô vào năm 1990, Lithuania đã đi tiên phong cho dân chủ ở Trung và Đông Âu.
Trong những năm gần đây, Lithuania là một trong những quốc gia châu Âu chỉ trích Trung Quốc gay gắt nhất, về các vấn đề từ cách đối xử với người thiểu số Hồi giáo Duy Ngô Nhĩ ở Tân Cương, đến quyền tự do của Hong Kong.
Cựu Thủ tướng Lithuania Andrius Kubilius nói rằng lịch sử này đã ảnh hưởng đến quyết định của Đài Loan.
"Chúng tôi luôn coi mình là một quốc gia nhỏ bé nhưng dũng cảm đứng về phía các nguyên tắc đạo đức.," ông nói. "Nhưng tôi không thấy chúng tôi đã phá vỡ bất kỳ quy tắc ngoại giao nào. Sự nhạy cảm của Trung Quốc về những vấn đề đó là một vấn đề đối với Trung Quốc."
Trước tranh chấp này, Lithuania đã rời khỏi diễn đàn đầu tư 17+1 của Trung Quốc cùng với các quốc gia Trung và Đông Âu, trích dẫn những lợi ích kinh tế đáng thất vọng.
Lấy dẫn chứng rằng Trung Quốc chỉ chiếm 1% xuất khẩu của Lithuania, quốc gia vùng Baltic này mất ít hơn so với một số đồng minh châu Âu, Marcin Jerzewski, một chuyên gia về quan hệ EU-Đài Loan, cho biết.
Hàng hóa EU xuất sang Trung Quốc năm 2020
"Cái giá phải tra để có được nền tảng đạo đức cao hơn cho Lithuania là thấp hơn so với các nước khác," ông nói với BBC. "Điều đó chắc chắn quan trọng. Nhưng điều cũng quan trọng khác là lời hứa hợp lý để bù đắp mất mát thương mại."
Trong một cử chỉ thiện chí gây chú ý trong tuần này, công ty Tobacco và Liquor Corp (TTL) đã mua 20.000 chai rượu rum Lithuania chuẩn bị vào thị trường Trung Quốc trước đó.
Tiếp đến, hôm thứ Tư (05/01), Đài Loan cho biết họ đang có kế hoạch đầu tư 200 triệu đôla vào Lithuania để bảo vệ đất nước khỏi áp lực của Trung Quốc.
Đề xuất đó có thể khiến Trung Quốc, nước vẫn kiên định với cam kết sẽ thống nhất Đài Loan, tức giận hơn nữa.
Thời báo Hoàn cầu của Trung Quốc đã nói rõ điều đó trong một bài xã luận vào tháng 11/2021. Sẽ không có "cơ hội cho các thế lực tầm thường như Lithuania dẫn dắt thế giới phương Tây làm lay chuyển nguyên tắc một Trung Quốc", bài xã luận viết.
Lithuania "chỉ là một con chuột, hoặc thậm chí một con bọ chét, dưới chân của một con voi chiến".
Con voi đã dậm chân giận dữ trong nhiều tháng kể từ đó, nhưng ông Kubilisus nói rằng ông không thấy có lý do gì để bị đe dọa.
"Bằng cách đe dọa chúng tôi, nó tạo nên sự đoàn kết với Lithuania," ông nói.
