Nhiệm vụ quan trọng đối với việc tìm người thay thế Thủ tướng Boris Johnson sẽ là chấm dứt tình trạng tê liệt trong Chính phủ Anh bằng một tầm nhìn rõ ràng hậu Brexit trong quá trình hồi phục (hy vọng) sau đại dịch. Thực tế này được nhấn mạnh trong một báo cáo quan trọng mà Ernst &Young công bố vào tháng trước, phân tích tâm lý nhà đầu tư trên khắp châu Âu và chỉ ra rằng Anh vẫn là một điểm đến đầu tư nước ngoài hàng đầu, dù niềm tin rất mong manh.
Với 349 phiếu ủng hộ so với 238 phiếu chống, chính phủ của Thủ tướng Boris Johnson ngày 18/7 (giờ địa phương) đã vượt qua cuộc bỏ phiếu tín nhiệm tự đề xuất sau khi các thành viên đảng Bảo thủ cầm quyền buộc phải lựa chọn ủng hộ chính phủ nhằm tránh bầu cử sớm.
Trước đó, Công đảng đối lập đã kêu gọi thay thế ông Boris Johnson ngay lập tức bằng một thủ tướng tạm quyền cho đến khi người kế nhiệm chính thức được đảng Bảo thủ bầu ra vào đầu tháng 9. Công đảng đã tìm cách tổ chức bỏ phiếu tín nhiệm đối với cả chính phủ và cá nhân ông Boris Johnson nhằm buộc ông phải rút lui sớm hơn.
Tuy nhiên, Chính phủ Anh phản đối với lý do như vậy là không cần thiết sau khi Thủ tướng Boris Johnson đã cam kết sẽ rời bỏ chức vụ khi có người thay thế. Thay vào đó, đảng Bảo thủ đề xuất chỉ bỏ phiếu tín nhiệm đối với chính phủ.
Thủ tướng Boris Johnson phát biểu tại Hạ viện ở London, trước cuộc bỏ phiếu tín nhiệm đối với Chính phủ, ngày 18/7.
Ngày 7/7 vừa qua, ông Boris Johnson đã thông báo từ chức lãnh đạo đảng Bảo thủ, đồng nghĩa với việc từ chức Thủ tướng Anh, trong bối cảnh nhà lãnh đạo này vướng phải hàng loạt bê bối và đối mặt với làn sóng từ chức của hàng chục thành viên cấp cao trong chính phủ. Tuy nhiên, ông Boris Johnson sẽ vẫn tiếp tục vai trò lãnh đạo Chính phủ Anh cho đến khi đảng Bảo thủ bầu được lãnh đạo mới.
Các thành viên trong đảng Bảo thủ kỳ vọng quá trình bầu cử nội bộ 2 giai đoạn sẽ hoàn thành trước khi diễn ra hội nghị thường niên của đảng vào tháng 10 tới. Thông báo từ nhiệm của ông Boris Johnson được đánh giá là một quyết định quan trọng và trong trường hợp này càng đáng chú ý hơn.
Trên thực tế, ông Boris Johnson không hề “thất cử”. Tháng 12/2019, ông đã lãnh đạo Đảng Bảo thủ giành chiến thắng quyết đoán trong tổng tuyển cử. Chính phủ Bảo thủ có được thế đa số đáng kể tại Hạ viện và vài tuần trước ông đã vượt qua dễ dàng cuộc bỏ phiếu tín nhiệm nội bộ đảng. Tuy nhiên, ông đang đi ngược lại chiều gió bất chấp việc có những món quà lớn nhất mà Hiến pháp Anh có thể “ban tặng” cho một thủ tướng - đa số đủ để giúp thông qua các dự luật tại Hạ viện và vị thế để thúc đẩy điều tương tự ở Thượng viện. Việc ông quyết định từ chức cho thấy nhiều điều trong cả quyền lực và điểm yếu của vị trí thủ tướng.
Nhìn bên ngoài, Văn phòng Thủ tướng Anh là nơi có sức mạnh to lớn. Về lý thuyết, Thủ tướng và đảng của họ chỉ tuân thủ luật của các cuộc tổng tuyển cử. Tuy nhiên, kể từ năm 1974, các thủ tướng có xu hướng lên nắm quyền hoặc mất chức giữa các cuộc tổng tuyển cử, hoặc cả 2 với trường hợp của bà Theresa May và ông Boris Johnson. Điều này là do ghế thủ tướng được chọn lựa phụ thuộc vào sự tín nhiệm của cả nội các và đa số nghị sỹ Quốc hội của chính đảng nắm thế đa số. Khi niềm tin không còn, các nhà lãnh đạo thường có xu hướng từ chức.
Việc các thành viên của đảng mất niềm tin có thể thể hiện qua nhiều cách ngoài lá phiếu tín nhiệm, chẳng hạn như lời kêu gọi bầu cử hoặc bằng cách từ chức và từ chối được bổ nhiệm. Một thủ tướng có thể tìm cách phớt lờ những tín hiệu này, song tới cuối cùng họ sẽ phải đối mặt với các cuộc bỏ phiếu bất tín nhiệm chính thức của Quốc hội hoặc bị Nữ hoàng Elizabeth cách chức.
Có những đồn đoán rằng ông Johnson sẽ “chiến đấu” sau hàng loạt đơn từ chức bất thường và những lá thư bất tín nhiệm trong vài ngày qua. Song thực tế mọi chuyện đã khác. Trong cuộc bỏ phiếu tín nhiệm nội bộ của đảng Bảo thủ, ông nhận được 211 phiếu, hơn ngưỡng 180 cần thiết để giành chiến thắng. Tuy nhiên, ông đã thua theo một nghĩa chính trị rộng lớn hơn, quan trọng hơn, ông không thắng đủ để chấm dứt những câu hỏi về năng lực lãnh đạo đã đeo bám ông từ lâu.
Ví dụ, trong phần lớn cuộc khủng hoảng COVID-19, cách tiếp cận để giải quyết vấn đề của ông đa phần hỗn loạn và thiếu nhất quán, phản ánh một thực tế là phong cách của ông thiên về “bức tranh lớn” chứ không tập trung vào chi tiết, trong khi phong cách sống lại không mấy phù hợp với các đòi hỏi của thời đại dịch.
Tuy nhiên, những người ủng hộ ông Boris Johnson sẽ lập luận rằng ông đã đạt được hai chiến thắng quan trọng. Thứ nhất là chiến thắng trong cuộc tổng tuyển cử mang tính bước ngoặt vào năm 2019, khi Đảng Bảo thủ ít nhất cũng tạm thời đã vẽ lại bản đồ chính trị của Anh bằng cách giành được một số thành trì lâu đời của Công đảng, đặc biệt là ở Midlands và Bắc Anh. Thứ hai, ông có công lớn trong cuộc trưng cầu ý dân về Brexit gây chia rẽ vào năm 2016 và sau đó đưa Anh rời khỏi Liên minh châu Âu (EU) vào năm 2020.
Đây là lý do tại sao di sản chính trị của nhà lãnh đạo này có thể sẽ là đề tài gây tranh cãi trong nhiều năm tới. Dù đã đạt được những thành tựu lịch sử, bao gồm cả Brexit, quốc gia này chắc chắn sẽ bị chia rẽ nhiều hơn là đoàn kết bởi nhiệm kỳ thủ tướng gây tranh cãi của ông Boris Johnson.
Ông Boris Johnson có thể đã từ chức lãnh đạo Đảng Bảo thủ nhưng những rắc rối của đảng cầm quyền ở Anh còn lâu mới kết thúc. Trong khi các nghị sỹ Đảng Bảo thủ phần lớn đồng tình rằng giờ là thời điểm thích hợp để Thủ tướng Johnson ra đi, chính đảng này đang rất chia rẽ về việc người kế nhiệm ông nên là ai.
Nhiều khả năng sẽ có những cuộc tranh luận gay gắt trong đảng những tuần tới, về cả việc liệu nước này có cần quay lại hướng tiếp cận áp mức thuế thấp theo kiểu Thatcher, một cách tiếp cận nhà nước quy mô hẹp hơn sau khi lựa chọn cách can thiệp kiểu ông Boris Johnson với các khoản chi tiêu lớn, ảnh hưởng bởi tình hình khẩn cấp về y tế và kinh tế trong giai đoạn đại dịch hay không.
Sẽ có rất nhiều ứng cử viên cho vị trí lãnh đạo của đảng và nhân vật sẽ ngồi vào ghế thủ tướng. Các ứng cử viên đã được công bố gồm Tổng Chưởng lý Suella Braverman và Chủ tịch Ủy ban Đối ngoại Tom Tugendhat và dự kiến những cái tên khác như Ngoại trưởng Liz Truss; cựu Bộ trưởng Giáo dục Nadhim Zahawi, người vừa được Johnson bổ nhiệm làm Bộ trưởng Tài chính hôm 4/7; Bộ trưởng Thương mại Penny Mordaunt, Bộ trưởng Quốc phòng Ben Wallace và Bộ trưởng Tư pháp Dominic Raab. Còn những ứng cử viên tiềm năng khác như cựu Bộ trưởng Y tế Sajid Javid và cựu Bộ trưởng Tài chính Rishi Sunak, những người bất ngờ từ chức hôm 4/7.
Nhiệm vụ quan trọng đối với việc tìm người thay thế ông Boris Johnson sẽ là chấm dứt tình trạng tê liệt trong chính phủ bằng một tầm nhìn rõ ràng hậu Brexit trong quá trình hồi phục sau đại dịch.
