(SPACE.com) - Người bên ngoài trái đất. Các quái vật. Người máy. Tàu không gian. Sức mạnh của siêu nhân. Máy du hành thời gian. Ðúng, chúng tôi đang đề cập tới khoa học giả tưởng. Nhưng chỉ xét tại sao những ý nghĩ này từ bao lâu nay được ưa chuộng như vậy?
Theo các học giả và những người sáng tác thể loại này, nhiều diễn biến thông thường của khoa học giả tưởng, dù có vẻ như sự tưởng tưởng xa rời thực tế, đóng vai trò đi sâu vào những chủ đề phức tạp mà truyện giả tưởng dựa vào thực tế và truyện thật không thể khai thác một cách dễ dàng như vậy.
Bằng cách đặt ra những câu hỏi “nếu... thì sao?” những câu chuyện khoa học giả tưởng có thể thách đố những giả định lẽ ra không được xét tới. Qua phim ảnh, truyền hình và văn chương, khoa học giả tưởng cho chúng ta thấy tương lai của xã hội chúng ta, hoặc tốt hơn hoặc xấu hơn, nếu có những thứ xảy ra một cách khác.
“Trên một tầm mức căn bản, khoa học giả tưởng hấp dẫn như vậy trên khắp các phương tiện truyền thông bởi vì đó là hình thức kể truyện chính về sự mới mẻ,” theo bà Lisa Yaszek, một giáo sư về văn chương, truyền thông và văn hóa tại Viện Kỹ Thuật Georgia, người hiện là chủ tịch của Hiệp Hội Nghiên Cứu Khoa Học Giả Tưởng.
Khoa học giả tưởng cũng có tác dụng thúc đẩy khoa học. Hình trích phim 2001
A Space Odyssey, truyện Arthur C. Clarke, đạo diễn Stanley Kubrick.
“Chúng ta sống trong một thế giới phần lớn được hình thành bởi khoa học và kỹ thuật mới và những thực tế mới mà chúng cho phép. Khoa học giả tưởng là một thể loại gồm tất cả những loại truyện và nhân vật này, được dàn dựng để khai thác những vấn đề này,” bà nói thêm.
Những loại khoa học giả tưởng
Bà Yaszek mô tả ba loại khoa học giả tưởng rất rộng rãi, cùng nhau khai thác khung cảnh thực nghiệm về tư tưởng của thể loại này: Truyện sáng tạo, du hành tưởng tượng, và điều mà bà gọi là “truyện khoa học giả tưởng quanh nhà.” (Dĩ nhiên, những chủ đề này thường xen vào các chuyện kể có tính cách cá nhân.)
Loại thứ nhất, như tên gọi của nó, gồm đủ thứ, từ chuyện may lại những mảnh của một xác chết thành một nhân vật nửa người (như “Frankenstein” của Mary Shelley) tới việc chế tạo những người máy có trí thông minh nhân tạo, trong số nhiều thí dụ.
Loại chuyện khoa học giả tưởng căn bản thứ nhì - du hành tưởng tượng - thường liên hệ tới những nhà thám hiểm gan dạ thuộc loại khoa học gia, những người đi tới những nơi mà con người thường không sinh sống, như “Star Trek” và “20,000 Leagues Under the Sea” của Jules Verne.
Loại thứ ba, khoa học giả tưởng quanh nhà, gồm những câu chuyện về những vụ gặp gỡ của chúng ta với khoa học và kỹ thuật mới trong đời sống hàng ngày.
Những thí dụ về khoa học giả tưởng quanh nhà được thấy trong thể loại phụ về thế giới tương lai đã nổi lên cùng với máy điện toán cá nhân trong đầu thập niên 1980.
Nhìn qua lăng kính khoa học giả tưởng
Trong nhiều trường hợp, khoa học giả tưởng đóng vai một phương tiện để chuyên chở những đề tài gây tranh cãi của một thời đại, từ sự phi nhân hóa của thời kỹ nghệ hóa và sự thiệt hại cho môi trường trong cuối thế kỷ thứ 19, viễn ảnh chiến tranh hạt nhân vào giữa thế kỷ 20, tới cuộc chiến chống khủng bố trong thập niên vừa qua.
Ðưa các vấn đề này vào nhóm khoa học giả tưởng có thể cho phép bạn làm đúng như kết cuộc mà tác giả Aesop đã làm trong các truyện thần tiên. Bạn có thể tránh né những vấn đề gây tranh cãi bằng cách đẩy nó đi vào tương lai 300 năm sau hoặc đi vào quá khứ bằng một máy du hành thời gian, và bạn tự do hơn trong việc xem xét tài liệu một cách cặn kẽ cho câu chuyện, và độc giả không cảm thấy như bị đe dọa.
Cũng vậy, bà Yaszek nói khoa học giả tưởng có thể cung cấp các cửa sổ đi vào các chuẩn mực đạo đức xã hội, Chẳng hạn, các nhân vật có thể phải đương đầu với những nền văn hóa của những kẻ từ hành tinh khác hoặc những hậu quả triết lý của những bộ máy có tri giác. Những tác phẩm này có thể nói rất nhiều về chuyện làm thế nào người ta đối phó với những kẻ mà họ coi như “người kia,” hoặc về cách ăn mặc, màu da hoặc đạo đức.
Người từ hành tinh khác nhìn từ trong gương
Ðối với những tác giả viết truyện ngắn về khoa học giả tưởng, những câu chuyện liên quan đến việc tiếp xúc đầu tiên với người ngoài trái đất thường là con đường chắc chắn nhất để xuất bản, theo một cuộc duyệt xét gần 2,000 câu chuyện giật gân đã xuất hiện trên các tạp chí Mỹ trong khoảng thời gian 1926 và 2000.
Mặc dù những truyện khoa học giả tưởng dễ được xuất bản nhất thường chú trọng vào việc khai thác một tình huống mới mẻ, các câu chuyện khoa học giả tưởng với giá trị lâu dài có thể ít đề cập tới việc đối diện với “người kia” mà thường liên quan đến chuyện sửa chữa xã hội.
Với nhịp độ thay đổi mà khoa học và kỹ thuật cho phép trong vài thế kỷ vừa qua, ít có gì ngạc nhiên khi thấy khoa học giả tưởng đã nổi lên như một thể loại phản ánh hiện tại bằng cách nhìn về tương lai.
Chúng ta đang hướng về đâu?
Khoa học giả tưởng thường có tính cách tiên đoán, hoặc ngoại suy. Nó sẽ lấy một số nét của thời gian và không gian hiện tại để từ đó khai triển rộng thêm. Ðối phó với vấn đề sinh sản, chẳng hạn, cuốn phim “Gattaca” năm 1997 trình bày một xã hội trong tương lai gắn liền với mã số di truyền để sinh ra những đứa trẻ theo ý muốn.
Bà Yaszek tin rằng khoa học giả tưởng cuối cùng là một thể loại tích cực, nó tin rằng con người có lý trí có thể cùng nhau làm việc và sử dụng khoa học và kỹ thuật để cải thiện thế giới.
Theo con đường này, ngay cả những viễn ảnh xấu thường thấy trong khoa học giả tưởng - những nền văn minh bị vũ khí hạt nhân tiêu diệt, những nhóm người hiếu chiến lan tràn tới các vì sao, các chúa tể làm chủ máy móc chinh phục nhân loại - trên bản chất đều có một vai trò tích cực, với tính cách những câu chuyện cảnh cáo, bà Yaszek nói. (n.n.)
Nguoi Viet Online
Tại sao chúng ta thích truyện khoa học giả tưởng?
