Trong khi mạng lưới đồng minh của Mỹ giúp ích rất nhiều cho Washington trong chiến lược chống lại sự trỗi dậy của Trung Quốc, Bắc Kinh lại khá tủi thân khi "luôn đơn độc".
Tổng thống Mỹ Joe Biden, Thủ tướng Australia Scott Morrison và Thủ tướng Anh Boris Johnson tại sự kiện công bố thỏa thuận AUKUS. Ảnh: Reuters
Không giống như người tiền nhiệm Donald Trump, kể từ khi lên nắm quyền, Tổng thống Joe Biden đã đặc biệt "vun vén" mối quan hệ với các nước đồng minh, nhất là trong chiến lược châu Á-Thái Bình Dương của mình. Điều này khiến Bắc Kinh lo lắng và bắt đầu hối hả chạy đua "lấy lòng" các nước.
Có thể thấy rõ, trong năm đầu tiên, chính quyền ông Biden đã củng cố các liên minh lâu đời như với Nhật Bản và Hàn Quốc, đồng thời dồn lực đáng kể vào việc củng cố các quan hệ đối tác đa phương như Đối thoại An ninh Tứ giác (với Úc, Ấn Độ và Nhật Bản) và thỏa thuận AUKUS mới ra đời (với Úc và Anh).
Ngược lại, Trung Quốc đã tránh xa các liên minh chính thức viện dẫn lý do là khác biệt về quan hệ quốc tế và cả mong muốn thực dụng của Bắc Kinh là tránh vướng vào những rủi ro "từ trên trời rơi xuống".
Trung Quốc muốn tạo mạng lưới liên minh riêng
Cho đến nay, Trung Quốc đã tránh xây dựng một mạng lưới đồng minh truyền thống vì những lý do khác nhau, từ khuynh hướng tư tưởng lâu đời cho đến những tính toán chiến lược cứng rắn. Kể từ những ngày đầu ra đời, Bắc Kinh đã cố gắng đề xướng các nguyên tắc không can thiệp "công việc nội bộ" và chống chủ nghĩa đế quốc của Phong trào Không liên kết.
Nhưng đã có những dấu hiệu cho thấy Bắc Kinh đang có sự dịch chuyển bước ngoặt trong chiến lược này.
Trong những năm gần đây, nước này đã nâng cấp quan hệ đối tác chiến lược và mở rộng trao đổi quân sự cũng như các cuộc tập trận chung với các nước như Nga, Pakistan và Iran.
Tất nhiên, các quan hệ đối tác này vẫn khác xa so với các liên minh của Mỹ (liên quan đến các điều khoản phòng vệ quân sự lẫn nhau, các thỏa thuận căn cứ quân sự sâu rộng và năng lực liên minh quân sự chung).
Nhưng theo thời gian, nó có thể hình thành nền tảng của mạng lưới liên minh của chính Trung Quốc nếu các nhà lãnh đạo nước này tin rằng, hệ thống liên minh này là cần thiết cho cả chiến lược răn đe và giúp họ chiếm ưu thế trong cuộc cạnh tranh lâu dài với Mỹ và các đồng minh.
Xu thế này sẽ đánh dấu một bước ngoặt thực sự trong kỷ nguyên cạnh tranh Mỹ-Trung và gây bùng nổ lo ngại về nguy cơ xung đột khu vực và các cường quốc.
Theo Foreign Affairs, Trung Quốc hiện nay chỉ có một đồng minh chính thức là Triều Tiên khi cả hai có chung hiệp ước phòng thủ. Nhưng Bắc Kinh cũng có những quốc gia thân cận như Nga, Pakistan, một số quốc gia Đông Nam Á cũng như các nước xa hơn như Ai Cập, Brazil và New Zealand.
Trung Quốc cũng đã đầu tư tiền của và công sức vào việc xây dựng các cơ chế đa phương do họ đứng đầu chẳng hạn như Tổ chức Hợp tác Thượng Hải (SCO), Diễn đàn Hợp tác Trung Quốc-châu Phi và Diễn đàn Hợp tác các quốc gia Trung Quốc-Ả Rập.
Trung Quốc không chỉ sử dụng tiềm lực kinh tế để thúc đẩy các mục tiêu của mình.
Trên thực tế, nước này còn nhanh chóng mở rộng khả năng quân sự của mình trong hai thập kỷ qua và tận dụng sức mạnh mới đạt được để đe dọa Đài Loan, gây hấn với Ấn Độ dọc theo biên giới tranh chấp và gây áp lực cho các tuyên bố chủ quyền vô lý ở Biển Đông. Tuy nhiên, trong khi các nhà lãnh đạo Trung Quốc xem sức mạnh quân sự là điều cần thiết để bảo vệ đất nước, lợi ích quốc gia cốt lõi, họ lại tỏ ra không muốn thực hiện các cam kết an ninh bên ngoài vì lo ngại có thể đẩy mình vào các cuộc xung đột sâu rộng.
Thay vào đó, Bắc Kinh đã đặt cược hoàn toàn vào chiến lược kinh tế ngoại giao khi cung cấp các khoản vay, đầu tư và cơ hội thương mại để lấy lòng các nước và tăng cường ảnh hưởng trên trường quốc tế. Và chiến lược này đã thành công. Nhiều đối tác của Trung Quốc, đặc biệt là ở các nước đang phát triển, đã hoan nghênh các khoản đầu tư của Bắc Kinh cũng như ủng hộ các lợi ích cốt lõi của Trung Quốc.
Toan tính thay đổi của Bắc Kinh
Trong tương lai gần, Trung Quốc khó có thể từ bỏ chiến lược địa kinh tế để chiếm ưu thế hoàn toàn.
Nhưng có hai kịch bản có thể xảy ra để thúc đẩy nước này xây dựng một mạng lưới đồng minh: nếu Bắc Kinh nhận thấy môi trường an ninh ngày càng xấu đi hoặc nếu nước này quyết định sẽ phải vượt Mỹ trở thành cường quốc quân sự, không chỉ ở khu vực Ấn Độ - Thái Bình Dương, mà là trên toàn cầu. (Tất nhiên, không loại trừ xảy ra cùng lúc hai kịch bản này).
Mặc dù Bắc Kinh tiếp tục nhấn mạnh rằng, Trung Quốc và Nga "không phải là đồng minh", nhưng họ đã bắt đầu khẳng định cả hai "không có khu vực hạn chế" và "không có giới hạn trên" trong quan hệ đối tác.
Kể từ năm 2012, Trung -Nga đã tiến hành các cuộc tập trận quân sự ngày càng mở rộng, bao gồm các cuộc tập trận hải quân thường xuyên ở biển Hoa Đông và biển Đông, và đôi khi kết hợp với các bên thứ ba như Iran và Nam Phi. Mới tháng trước, cả hai đã gây chú ý khi tổ chức cuộc tuần tra chung đầu tiên ở Tây Thái Bình Dương, mà tờ Thời báo Hoàn cầu (Global Times) của nhà nước Trung Quốc nhận định là "nhắm vào Mỹ".
Chắc chắn, lịch sử quá thăng trầm trong mối quan hệ Bắc Kinh và Moscow về cũng như giá trị của cả hai quốc gia đối với quyền tự chủ chiến lược có thể hạn chế phạm vi quan hệ đối tác của họ.
Tuy nhiên, hai nước có thể hình dung được một thỏa thuận cung cấp viện trợ quân sự lẫn nhau, từ hỗ trợ hậu cần đến hỗ trợ trực tiếp, bao gồm cả trong "vùng xám" hoặc các hoạt động quân sự thông thường, nếu một trong hai nước cho rằng, họ phải đối mặt với một mối đe dọa hiện hữu.
Chắc chắn, việc mô phỏng chiến lược liên minh lịch sử của Mỹ sẽ không hề dễ dàng. Rốt cuộc, hầu hết các nền kinh tế phát triển trên thế giới đã là đồng minh chính thức của Mỹ. Bản thân Bắc Kinh cũng phải đối mặt với sự hoài nghi sâu sắc trên toàn cầu về những chiến lược lâu dài và khuynh hướng bá quyền của họ.
Điều đó đúng ngay cả với các đối tác gần nhất của Sáng kiến Vành đai-Con đường của Bắc Kinh. Nhiều quốc gia đã nói rõ rằng họ không muốn độc quyền liên kết với Bắc Kinh hoặc Washington. Nhưng không gì là không thể. Trung Quốc đang nhanh chóng vun đắp quan hệ với các nước phát triển và cả các nước đang phát triển, đồng thời cố gắng tách rời mối quan hệ giữa Mỹ với các đồng minh và đối tác của họ.
Mỹ cần làm gì?
Những bước tiến lớn mà chính quyền Biden đã đạt được nhằm hồi sinh các liên minh của Mỹ và tăng cường đóng góp cho an ninh ở khu vực Ấn Độ - Thái Bình Dương là điều cần thiết trong thời đại chuyển đổi cân bằng quyền lực và cạnh tranh chiến lược này.
Nhưng ông Biden nên lưu ý rằng khi Mỹ đang nỗ lực khôi phục vị thế trên toàn cầu và hướng tới "tầm nhìn mới của thế kỷ 21" về "khả năng răn đe tích hợp", thì Bắc Kinh rất có thể cũng theo đuổi chiến lược tương tự để lôi kéo các đồng minh của Washington.
Điều này không có nghĩa là Washington nên tạo khoảng cách với các đồng minh của mình để hy vọng điều chỉnh hành vi của Trung Quốc. Tuy nhiên, bây giờ là thời điểm Mỹ nên suy nghĩ nghiêm túc về "cách sống chung với lũ" và tốt hơn là ngăn chặn kết cục như vậy.
Mỹ cần có tầm nhìn xa và một kế hoạch chiến lược vì đó là những cái cần thiết để ngăn chặn một thế giới thực sự bị chia rẽ, với một khối đối lập do một Trung Quốc ngày càng quyết đoán và muốn can thiệp hơn dẫn dắt.
VietBF @ Sưu tầm
