Trong một chương trình gameshow có tên "Vua Tiếng Việt" của Hà Nội, với mục đích nhằm "thống nhất ngôn ngữ quốc gia", người dẫn chương trình đưa ra câu hỏi tìm đáp án đúng, giữa "trậm trễ" và "chậm chễ” ltrong tiếng Việt. Người chơi đã chọn "chậm chễ", và người dẫn chương trình là nghệ sĩ Xuân Bắc cũng khẳng định đáp án của người chơi là đúng.
Tuy nhiên, cả hai cách viết tiếng Việt mà chương trình đưa này ra đều không chính xác. Từ điển tiếng Việt chỉ có từ
"chậm trễ". Từ
"chậm" có nghĩa là muộn, trễ (so với yêu cầu hoặc thời hạn quy định). Từ
"trễ" cũng có nghĩa là chậm, muộn.
Ông Hoàng Tuấn Công, một người có nhiều nghiên cứu về tiếng Việt, cho biết bản thân ông khá bất ngờ trước lỗi sai chính tả này của một chương trình truyền hình giúp cho người chơi và khán giả hiểu sâu và hiểu đúng tiếng Việt. Ông cho biết, những người làm chương trình này đã sai ngay từ câu hỏi. Trong tiếng Việt không có từ nào viết là
"trậm trễ" hay
"chậm chễ", mà chỉ có từ
"chậm trễ" là đúng mà thôi.
Những sai sót kỳ lạ như vậy vẫn thấy tiếp tục xuất hiện ra trong chương trình
"thống nhất tiếng Việt" của nhà cầm quyền Hà Nội, và kỳ lạ hơn là ngày càng trơ tráo, không chịu nhận là có sai sót.
Chương trình truyền hình
"Vua Tiếng Việt" của
VTV đã trở nên ồn ào từ giữa năm 2023 khi mắc lỗi sai chính tả (và nhiều lỗi lặt vặt khác) ở mức khó mà tưởng tượng được ngay trên sóng truyền hình, kể từ thời điểm được ông Hoàng Tuấn Công chỉ dẩn ra. Tuy nhiên, nếu lỗi về chuyên môn làm cho người ta bất ngờ 1 thì lỗi về văn hóa ứng xử có thể khiến cho người ta lại ngạc nhiên đến gấp cả 10.
Kể từ thời điểm ấy, cho đến nay đã hơn 1 năm trôi qua, nhưng chưa từng thấy những người chịu trách nhiệm chính về show
"Vua Tiếng Việt" này lên tiếng. Và hầu như hiếm có người nào biết họ là những ai, vì tất cả đều được đẩy cho cố vấn và người dẫn chương trình bước ra đối mặt với dư luận.
Hồi cuối tháng 4 năm 2023, với lỗi
"chậm chễ" bị cộng đồng lên tiếng chỉ trích gay gắt, báo Dân Trí có dẫn lời hai vị cố vấn là T/S Đỗ Thanh Nga và T/S Đỗ Anh Vũ, vừa đưa ra lời xin lỗi vừa biện minh cho sự sai sót buồn cười ấy. Cũng trong bài báo này, một người là có tên là
"chị Nhung" được trang Dân Trí giới thiệu là
"đại diện cho chương trình" đã thay mặt nhà đài trả lời phỏng vấn. Tuy nhiên, cũng không ai biết
"chị Nhung" này là ai, chức vụ ra sao và đang giữ vai trò gì ở chương trình này.
Cho đến mùa thứ 3 này, khi những sai sót vẫn tiếp tục xảy ra và không có chiều hướng thuyên giảm, nhưng trước những lần bị
"bắt quả tang" và phân tích rành mạch của người
"gác đền tiếng Việt" là ông Hoàng Tuấn Công, thì thậm chí không còn thấy có ai bên nhà đài lên tiếng thanh minh hay xin lỗi nữa, kể cả cố vấn, người dẫn chương trình hay một
"chị Nhung" nào đó như trước đây. Tất cả đều đồng lòng giữ im lặng.
Sai thì phải chỉnh sửa, lên tiếng đính chính, xin lỗi và không lặp lại sai lầm nữa. Đó là cách ứng xử tối thiểu của những người làm văn hóa. Còn nếu thấy mình không sai thì dõng dạc đăng đàn tranh luận, phản bác. Nhưng cũng không thấy thể hiện ra gì hết.
(Hình: Dân Trí)
Thông tin trên báo chí nhà nước cho biết, chỉ đạo sản xuất của show
"Vua Tiếng Việt" là
"nhà báo quyền lực nhất VTV3" Tạ Bích Loan, còn đạo diễn chương trình là người
"con gái kín tiếng" của bà, cô Khuất Ly Na. Nhưng lạ thay, cho đến nay, trước các sai sót, cả việc lặp lại và phát sinh, hai nhân vật chính giữ vai trò chủ đạo này chưa từng có bất cứ phát ngôn nào đứng ra nhận trách nhiệm hay có một lời phân trần lấy lệ.
Thậm chí, họ
"kín tiếng" đến nỗi, không mấy ai biết rằng họ chính là
"người đạo diễn của Vua Tiếng Việt". Trước đây chương trình còn chiếu cố dư luận bằng cách đẩy các vị cố vấn, người dẫn chương trình hay
"chị Nhung" nào đó ra mặt nói vài lời, thì nay, ngay cả đến cái động tác chiếu lệ ấy họ cũng không thèm làm nữa.
Ngạc nhiên hơn nữa, ngay trong tháng 4/2024, trước một lỗi sai sót khác được ông Hoàng Tuấn Công mới chỉ dẩn ra, báo Tiền Phong viết bài đề cập và dẫn lại lời của T/S Đỗ Anh Vũ, cố vấn cho
"Vua Tiếng Việt" phát biểu một cách hết sức kỳ lạ, rằng
"sơ suất là chuyện khó tránh", vì
"Không chỉ riêng tiếng Việt mà ngôn ngữ nào cũng vậy, không ai có thể biết tất cả từ vựng tiếng mẹ đẻ. Nếu đặt ra vấn đề cần biết giải thích và hiểu rõ về từng trường hợp thì học đến cả đời cũng không hết được bởi ngôn ngữ cũng là lịch sử, văn hóa, phong tục".
Nói rằng
"kỳ lạ" vì đây là một lập luận tuy để tìm cách chống chế nhưng rất vụng về. Ngôn ngữ nói chung thì vô cùng đúng, nhưng "
đề thi và đáp án trong một chương trình cụ thể khi phát trên đài truyền hình quốc gia, có cả một e-kip hùng hậu cùng thực hiện, thì không, bởi vì đây là chương trình có giới hạn, được chuẩn bị trước, và bắt buộc phải nghiên cứu kỹ đến mức không được phép mắc phải sai lầm dù lớn nhỏ nào".
Mà hi hữu, lỡ có mắc sai lầm thì cũng phải chân thành đứng ra nhận trách nhiệm, sửa chữa, đính chính chứ không thể nói tỉnh bơ rằng,
"sơ suất là khó tránh". Đã gọi là
"sơ suất" thì tại sao những sai sót lại cứ lặp đi lặp lại như vậy? Và còn nữa, ngôn ngữ có liên quan mật thiết với lịch sử, văn hóa, phong tục (và nhiều lĩnh vực khác), chứ không phải
"cũng là lịch sử, văn hóa, phong tục"! Việc đánh đồng tất cả chúng với nhau để biện minh cho những sai sót của mình là một một thao tác thể hiện sự ngụy biện cao độ.
Phải chăng, ngay từ đầu, với cái lối mà những người chịu trách nhiệm chính về
"Vua Tiếng Việt" khi đẩy các vị cố vấn ra mặt để
"làm bia đỡ đạn", cho đến những phát ngôn quanh co, chống chế của chính các vị này, đã dự báo một lối ứng xử tất yếu sẽ đến như hôm nay: không thèm chống chế nữa, chứ đừng nói đến xin lỗi và sửa lỗi?
Và phải chăng, phía sau và phía trong của tất cả các lỗi về chuyên môn đã và đang xảy ra, là một lỗi lớn hơn đã bao trùm và chi phối đến chất lượng của chương trình này:
lỗi văn hóa?
(*) Theo thông tin được biết, đến giờ này thì duy nhất chỉ có một vị cố vấn của "Vua Tiếng Việt" dám ra mặt công khai để xin lỗi và nhận sai sót khi giải thích thành ngữ "đá đưa đầu lưỡi" qua một comment tương tác trên FB của ông Hoàng Tuấn Công hồi giữa năm ngoái. Còn lại, tất cả show diễn vẫn điềm nhiên xuất hiện trên chương trình mỗi tối cuối tuần như chưa hề có chuyện gì "lạ" xảy ra.
