Ở MỸ, GIÀU MÀ KHÔNG BIẾT TỐI ƯU THUẾ LÀ… THUA
Người ta hay đùa với nhau: qua Mỹ, bài học đầu tiên không phải là tiếng Anh, mà là học… né thuế hợp pháp.
Nhìn giới siêu giàu ở Mỹ là thấy ngay. Họ không trốn thuế, không làm lậu, nhưng biết cách đi đúng từng kẽ hở mà luật cho phép để bảo toàn tài sản, giảm tối đa số tiền phải nộp cho IRS. Cùng một luật, nhưng người hiểu luật và có chiến lược thì đóng rất khác người chỉ biết cắm đầu đi làm – nhận lương, bị trừ thuế, rồi… thở dài.
Nghịch lý tưởng như vô lý: càng giàu, lại càng có khả năng “đóng ít thuế hơn”. Nhưng nếu soi kỹ vào những gì họ làm, sẽ thấy tất cả đều nằm trong khung pháp lý mà chính nước Mỹ cho phép.
NHỮNG “CHIÊU” CỦA GIỚI SIÊU GIÀU: KHÔNG PHẢI HỌ MAY MẮN, MÀ HỌ BIẾT CÁCH CHƠI LUẬT
Trước khi nói đến người thường, hãy nhìn nhanh vài “case study” điển hình đã:
Warren Buffett – ông già tóc bạc của Berkshire Hathaway – thay vì bán cổ phiếu lấy tiền mặt rồi đem đi làm từ thiện, ông chọn cách tặng thẳng cổ phiếu vào các quỹ gia đình. Khi làm vậy, phần tăng giá cổ phiếu suốt mấy chục năm hoàn toàn không bị đánh thuế lợi nhuận vốn. Vừa giúp được đời, vừa không phải nộp thêm một đồng thuế cho phần lãi khổng lồ ấy.
Mark Zuckerberg – khi tuyên bố “hiến 99% tài sản”, nhiều người tưởng anh sẽ lập một quỹ từ thiện kiểu cổ điển. Thực tế, anh chọn mô hình Chan Zuckerberg Initiative dưới dạng một công ty LLC. Nhờ thế, anh có thể vừa tài trợ chính trị, vừa đầu tư vào startup, vừa bán cổ phiếu đúng thời điểm, lại vừa theo đuổi các mục tiêu xã hội – mà không bị ràng buộc cứng nhắc như foundation truyền thống. Nói nôm na, “làm từ thiện kiểu doanh nhân”: vừa linh hoạt, vừa tối ưu thuế.
Gia đình Walton – đế chế Walmart – lại dùng một thứ “vũ khí” ít ai ngoài giới tài chính chuyên nghiệp hiểu: GRAT (Grantor Retained Annuity Trust). Họ đưa tài sản có khả năng tăng trưởng mạnh vào GRAT. Nếu tài sản trong đó tăng vượt mức IRS dự đoán, phần tăng thêm gần như tự động trượt sang cho con cháu với mức thuế siêu thấp. Nhờ cách này, cả gia tộc đã chuyển hàng chục tỷ đô la cho thế hệ sau mà gần như không tốn bao nhiêu thuế thừa kế.
Nhìn những ví dụ ấy mới thấy: luật không hề cấm, chỉ là đa số chúng ta… không biết hoặc không đủ điều kiện để dùng.
SÁU “VŨ KHÍ” TỐI ƯU THUẾ MÀ NGƯỜI GIÀU THƯỜNG DÙNG
Không chỉ tỷ phú, rất nhiều người khá giả ở Mỹ cũng sử dụng những công cụ hợp pháp để giảm gánh nặng thuế. Dưới đây là những cách phổ biến nhất – nếu hiểu đúng, người mới qua Mỹ hay đang cày bừa cũng có thể từng bước áp dụng ở một mức độ nào đó.
1️⃣ Tặng cổ phiếu thay vì bán cổ phiếu làm từ thiện
Bán cổ phiếu đồng nghĩa với việc phần lãi sẽ bị đánh thuế. Nhưng nếu tặng thẳng cổ phiếu cho một tổ chức từ thiện hợp lệ, IRS không đánh thuế lên phần tăng giá ấy. Bạn vừa được tính khoản khấu trừ từ thiện, vừa không phải trả thuế lợi nhuận vốn. Một mũi tên trúng hai đích: giúp người, mà cũng giúp chính mình.
2️⃣ Dùng tài khoản từ thiện Donor-Advised Fund (DAF)
DAF giống như một “ngân hàng từ thiện” đứng giữa. Bạn góp tiền (hoặc cổ phiếu) vào DAF, được khấu trừ thuế ngay trong năm đó, nhưng không bắt buộc phải quyết định ngay sẽ cho tổ chức nào. Số tiền trong DAF vẫn tiếp tục được đầu tư, tăng trưởng không bị đánh thuế. Khi thấy thời điểm, bạn mới từ tốn chọn nơi trao tặng. Linh hoạt và cực kỳ tối ưu cho những người có thu nhập cao trong một vài năm nhất định.
3️⃣ Lập foundation hoặc dùng LLC để làm từ thiện
Lập foundation riêng:
– Đưa tiền hoặc cổ phiếu vào foundation sẽ được khấu trừ thuế.
– Tài sản bên trong foundation tăng giá mà không phải chịu thuế như tài khoản cá nhân.
Dùng LLC như Mark Zuckerberg:
– Không được hưởng ưu đãi như foundation, nhưng tự do khủng khiếp: có thể đầu tư, mua bán, tài trợ chính trị, pivot chiến lược bất cứ lúc nào.
Đây là bước đi của những người vừa muốn tạo ảnh hưởng xã hội, vừa không muốn bị bó buộc vào “khuôn” từ thiện truyền thống.
4️⃣ Dùng GRAT để chuyển tài sản cho con cháu
GRAT là một loại “trust” đặc biệt, cho phép người lập trust giữ quyền nhận một khoản “trả góp” đều đặn, còn phần tăng trưởng của tài sản sẽ chảy về người thừa kế với mức thuế thấp đến khó tin. Đây là bí kíp mà nhiều gia tộc lớn ở Mỹ dùng để tránh bị “chém” bởi thuế estate (thuế thừa kế) vốn rất nặng nếu chuyển thẳng tài sản lớn cho đời sau.
5️⃣ Bảo hiểm nhân thọ dạng cash-value – chỗ giấu tiền hợp pháp
Không phải loại bảo hiểm giá rẻ chỉ trả tiền khi chết, mà là các loại có “cash value”. Tiền nằm trong đó tăng trưởng được hoãn thuế. Chủ sở hữu có thể vay lại trên giá trị tích lũy mà không bị coi là thu nhập chịu thuế. Nhiều người giàu xem đây là “kho tiền kín” của mình: vừa bảo vệ gia đình, vừa là kênh tích lũy, vừa là công cụ lên kế hoạch thuế.
6️⃣ Vay tiền trên tài sản thay vì bán tài sản
Người giàu không vội bán cổ phiếu hay bất động sản chỉ để tiêu xài, vì bán là đụng thuế. Họ dùng tài sản đó làm thế chấp để vay tiền với lãi suất thấp. Tiền vay không phải là thu nhập, nên không bị đánh thuế. Trong lúc đó, cổ phiếu hay nhà đất vẫn tiếp tục tăng giá theo thời gian. Đây là cách “tiêu tiền mà không tạo thu nhập chịu thuế” mà giới trung lưu ít khi nghĩ tới.
“NÉ THUẾ” KIỂU NGƯỜI GIÀU: KHÔNG PHẢI GIAN LẬN, MÀ LÀ HIỂU LUẬT
Thực ra, nói “người giàu né thuế” cũng dễ làm người ta liên tưởng đến trốn thuế, lách luật, gian lận. Nhưng nhìn kỹ, phần lớn những chiến lược trên hoàn toàn minh bạch. Luật cho phép, IRS biết, giới tài chính biết – chỉ có người bình thường là không biết hoặc không đủ điều kiện để chơi ở “sân” đó.
Khác biệt lớn nhất giữa người giàu và người chỉ biết cày:
– Người cày thuê ăn lương, nhận paycheck, để hệ thống tự động trừ thuế rồi mới thấy số tiền còn lại.
– Người giàu dành thời gian xây dựng cấu trúc tài chính: công ty, quỹ, trust, foundation… đặt tài sản vào đúng “hộp” mà luật cho phép để tối ưu thuế dài hạn.
Ở Mỹ, bạn không hiểu luật thì mặc định sẽ đóng thuế ở mức cao nhất. Còn nếu chịu khó học, bạn sẽ biết cách giảm bớt gánh nặng mà vẫn hoàn toàn đường đường chính chính.
BÀI HỌC CHO NGƯỜI MỚI QUA MỸ: ĐỪNG CHỈ LO CÀY, HÃY HỌC CÁCH GIỮ
Nếu bạn mới qua Mỹ, hoặc đã ổn định nhưng vẫn còn loay hoay với tiền thuế, thì có lẽ đây là một trong những thứ đáng học nhất – thậm chí còn quan trọng không kém nghề nghiệp.
– Học ở đâu? Có thể bắt đầu từ những buổi tư vấn miễn phí, những lớp tài chính cộng đồng, nói chuyện với CPA (kế toán thuế), xem lại kế hoạch hưu trí, bảo hiểm, các tài khoản 401(k), IRA…
– Học cái gì? Không cần nhảy ngay lên tầm Zuckerberg hay Walton, nhưng ít nhất hiểu các khái niệm: thuế lợi nhuận vốn, khấu trừ từ thiện, tài khoản hưu trí, bảo hiểm cash-value, cách dùng nợ một cách khôn ngoan.
– Quan trọng nhất: thay vì chỉ thở dài mỗi mùa khai thuế, hãy tự hỏi: năm nay mình có thể làm gì để năm sau đóng ít hơn mà vẫn đúng luật?
Nghịch lý “càng giàu đóng thuế càng ít” ở Mỹ thật ra phản ánh một điều rất giản dị: đây là đất nước của luật lệ. Ai hiểu luật, dùng đúng luật, thì bảo vệ được thành quả của mình tốt hơn. Và với người Việt chúng ta – những người đã đánh đổi quá nhiều để đến được xứ sở này – thì học cách giữ tiền một cách hợp pháp, tử tế, chính là bước tiếp theo sau khi đã vắt kiệt sức để kiếm ra tiền.
KIM CUONG
