Trong vương triều Tiền Lý, có một nhân vật lịch sử tuy đã được nhắc đến nhưng vẫn còn khá mờ mịt, đó là Đào Lang Vương Lý Thiên Bảo - người anh ruột của Lý Nam Đế và là vua của nước Dã Năng.
Lý Thiên Bảo là một trong những nhân vật đặc biệt của vương triều Tiền Lý, vừa quen thuộc trong sử sách lại vừa mờ mịt trong những ghi chép còn sót lại. Ông là anh ruột của Lý Nam Đế Lý Bí, sinh năm 499, hơn em ba tuổi, thuở nhỏ từng tu tập tại chùa nên có pháp danh Thiên Bảo. Tuy không phải người sáng lập nước Vạn Xuân, nhưng chính ông là người đã đặt nền móng cho một thế lực độc lập ở vùng Dã Năng, giữ vai trò quan trọng trong cục diện chính trị – quân sự thời kỳ chống Lương và giai đoạn Triệu Việt Vương – Lý Phật Tử phân tranh sau này.
Trong buổi đầu khởi nghĩa, Lý Thiên Bảo đã sớm tham gia công cuộc đánh đuổi chính quyền đô hộ nhà Lương cùng em mình. Ông từng là tướng của Lý Nam Đế, góp sức hợp vây thành Long Biên đánh đuổi Vũ Lâm hầu Tiêu Tư về phương Bắc. Sau đó, ông lại được cử theo lão tướng Phạm Tu tiến xuống phía Nam dẹp quân Lâm Ấp, ổn định vùng biên cương Cửu Đức, Hàm Hoan, Nam Năng và Dã Năng, những địa bàn vốn là nơi qua lại với các bộ tộc Di Lạo. Chính quá trình trấn giữ lâu dài tại vùng đất này đã giúp ông xây dựng được ảnh hưởng sâu rộng, tạo nền tảng để sau này xưng chúa, lập nước Dã Năng.
Lý Thiên Bảo. Ảnh minh hoạ.
Khi Lý Nam Đế khởi nghĩa năm 544, ông đã 42 tuổi, tài năng chính trị và quân sự lừng lẫy, được các tù trưởng, hào trưởng ủng hộ mạnh mẽ. Nhưng lợi thế ban đầu ấy nhanh chóng bị thử thách khi Lương Vũ Đế phái danh tướng Trần Bá Tiên đem mười vạn quân sang đàn áp. Từ Long Biên đến Tô Lịch, các trụ cột của triều đình như Phạm Tu, Triệu Túc, Tinh Thiều đều lần lượt tử trận. Lý Nam Đế và tướng sĩ rút về hồ Điển Triệt, rồi tiếp tục lùi về động Khuất Lạo, trao lại binh quyền cho Triệu Quang Phục.
Trong bối cảnh ấy, đạo quân của Lý Thiên Bảo đang ở đâu là điều sử sách ghi chép rất ít. Nhận thấy đại quân của Lý Nam Đế liên tiếp thất bại, ông và tùy tướng Lý Phật Tử đã khẩn cấp trưng tập binh lương, voi ngựa từ vùng căn cứ quen thuộc Dã Năng, tiến mãnh về phía Bắc để cứu viện. Dọc đường, khi nghe tin Long Biên thất thủ và nhiều tướng lĩnh tử trận, ông vẫn không chùn bước mà tiếp tục dẫn quân thẳng tiến.
Tuy nhiên, thời cơ đã không còn. Sau khi đánh bại thủy quân Lý Nam Đế ở hồ Điển Triệt, Trần Bá Tiên truy quân Triệu Quang Phục đến tận đầm Dạ Trạch rồi lập tức chuyển quân xuống phía Nam, đối đầu với đạo quân của Lý Thiên Bảo. Quân của ông hành quân từ xa đến, lực lượng mệt mỏi, chưa nắm địa thế, còn quân Lương lại đang khí thế hừng hực. Cuộc giao tranh trở nên bất lợi, nguy cơ toàn quân bị tiêu diệt cận kề. Trong tình thế ấy, Lý Thiên Bảo và Lý Phật Tử đã đưa ra một quyết định sáng suốt: rút quân về vùng rừng núi Dã Năng sát biên giới Di Lạo để bảo toàn lực lượng, chờ thời cơ phản công lâu dài. Chính quyết định quan trọng này đã gián tiếp tạo điều kiện cho Triệu Quang Phục có đủ thời gian củng cố căn cứ Dạ Trạch và sau này đánh bại quân Lương, lập nên chiến công oanh liệt.
Khi thoái lui đến đất Di Lạo thuộc Ai Lao, Lý Thiên Bảo cùng bộ tướng nhận thấy động Dã Năng ở đầu nguồn Đào Giang đất rộng, bằng phẳng, màu mỡ, dễ bề dựng quân. Ông cho đắp thành lũy, ổn định cư dân, rồi mở rộng ảnh hưởng xuống các vùng Ái Châu, Đức Châu, Minh Châu và Lợi Châu, tạo thành một địa bàn rộng lớn giàu tiềm lực. Một phần vì từng tu hành, một phần vì vốn nổi tiếng nhân hậu, Lý Thiên Bảo rất biết cách giáo hóa dân chúng, khiến các bộ tộc Di Lạo và các cư dân vùng biên sớm thần phục, tôn ông làm chúa. Năm 550, ông chính thức được dân chúng suy tôn là Đào Lang Vương, đặt quốc hiệu là nước Dã Năng, xác lập một tiểu quốc độc lập tồn tại song song với Vạn Xuân do Triệu Quang Phục lãnh đạo.
Tuy chỉ trị vì 6 năm, nhưng những gì Đào Lang Vương làm được lại vô cùng quan trọng. Ông không chỉ xây dựng được một thế lực quân sự hùng mạnh mà còn củng cố văn hóa – kinh tế – xã hội của vùng biên viễn rộng lớn phía Tây. Nước Dã Năng vừa là căn cứ an toàn, vừa là lực lượng đối trọng với nhà Lương, lại vừa là thế lực chính trị có ảnh hưởng sâu rộng đối với cục diện tranh chấp sau khi Lý Nam Đế qua đời. Khi ông mất năm 555, không có con nối dõi, bộ tướng và dân chúng suy tôn Lý Phật Tử lên thay. Thời điểm ấy, thế lực Dã Năng đã lớn đến mức ngang ngửa với Triệu Việt Vương, hai bên chia nhau cắm mốc phân định ranh giới, trở thành hai quốc gia riêng biệt.
Chính sự phát triển mạnh mẽ của Dã Năng dưới thời Đào Lang Vương đã đặt nền tảng cho cuộc đối đầu kéo dài nhiều năm giữa Triệu Việt Vương và Lý Phật Tử. Tiếc rằng, người kế vị ông lại không giữ được chí khí như vậy. Lý Phật Tử đã dùng mưu gian, đưa con trai Nhã Lang sang ở rể, đánh lừa Triệu Việt Vương, rồi tập kích bất ngờ, chiếm đoạt Vạn Xuân. Tệ hại hơn, khi nhà Tùy xâm lược, Lý Phật Tử sợ hãi đầu hàng, dâng nước, tự chuốc lấy nỗi nhục bị bắt giải về phương Bắc. Điều ấy trái ngược hoàn toàn với khí phách mà Lý Thiên Bảo và Lý Nam Đế từng thể hiện, hai anh em đều xưng vương, xưng đế, một lòng gìn giữ độc lập dân tộc.
Lý Thiên Bảo, dù sử sách không ghi chép nhiều, vẫn là một trong những gương mặt tiêu biểu của thời kỳ dựng nước Vạn Xuân. Ông có tầm nhìn, có chiến lược, biết tiến lui hợp thời, tránh tổn thất vô ích để giữ gìn lực lượng lâu dài. Việc ông lập nước Dã Năng và được tôn xưng là Đào Lang Vương phản ánh khát vọng tự chủ mạnh mẽ của người Việt thế kỷ VI, cho thấy sự đa dạng và phức tạp của tiến trình xây dựng quốc gia thời kỳ hậu Bắc thuộc. Dẫu cuộc đời ngắn ngủi và kết thúc âm thầm ở vùng biên viễn, ông vẫn để lại dấu ấn sâu đậm trong lịch sử dân tộc. Những địa danh như Long Biên, Vạn Xuân, Dã Năng, Đào Giang… vẫn còn đó như những chứng tích cho một thời kỳ đầy máu lửa nhưng cũng đầy tinh thần độc lập tự cường của Đại Việt.
Vietbf @ Sưu tầm
