Lương Vũ Đế Tiêu Diễn vừa được nhớ đến như vị “Bồ Tát Hoàng đế” của Trung Hoa, vừa được nhìn nhận như một kẻ xâm lược đối với người Việt. Hai hình ảnh ấy – vừa cao quý vừa mâu thuẫn – đã tạo nên một chân dung lịch sử phức tạp, phản ánh rõ nét mối tương quan giữa đế quyền Trung Hoa và ý chí độc lập của dân tộc Việt trong buổi đầu dựng nước.
Lương Vũ Đế Tiêu Diễn (464–549) là vị hoàng đế khai quốc của triều Lương, một trong những thời kỳ thịnh trị và ổn định nhất của Nam triều trong lịch sử Trung Quốc. Ông là một vị vua mẫn cán, ham học, trọng hiền tài và đặc biệt sùng Phật, được hậu thế mệnh danh là “Bồ Tát Hoàng đế”. Dưới triều ông, Phật giáo phát triển rực rỡ, văn học và giáo dục hưng thịnh, các trường học và kỳ thi khoa cử được mở rộng. Tuy nhiên, đằng sau ánh hào quang ấy là những sai lầm về chính trị, sự khoan dung quá mức với hoàng tộc và quan lại khiến triều Lương suy yếu dần, để rồi cuối cùng rơi vào hỗn loạn do loạn Hầu Cảnh.
Tiêu Diễn xuất thân từ dòng dõi quý tộc họ Tiêu ở Nam triều Tống, là con trai của Tiêu Thuận Chi – một công thần có công phò tá Tiêu Đạo Thành lập nên nhà Nam Tề. Ngay từ trẻ, Tiêu Diễn đã bộc lộ trí tuệ và tham vọng lớn. Năm 502, sau khi thao túng triều chính, ông ép Nam Tề Hòa Đế thiện nhượng ngôi, chính thức lập nên triều Lương, xưng đế, sử gọi là Lương Vũ Đế. Những năm đầu trị vì, ông chăm lo chính sự, cắt giảm phung phí, trọng dụng nhân tài như Từ Miễn, Chu Xả, Phạm Vân, khiến đất nước hưng thịnh. Tuy nhiên, chính sách khoan dung quá mức đối với thân vương và đại thần đã dần khiến triều Lương suy đồi, nạn tham nhũng lan tràn, khiến dân oán thán, quân đội yếu kém.
Trong suốt thời gian trị vì hơn 40 năm, Tiêu Diễn luôn ôm tham vọng mở rộng lãnh thổ, củng cố quyền lực Nam triều trước các thế lực phương Bắc như Bắc Ngụy, Đông Ngụy hay Tây Ngụy. Ông không chỉ chủ động can dự vào các biến động chính trị của phương Bắc, mà còn vươn tầm ảnh hưởng xuống phương Nam, nơi vùng Giao Châu – vùng đất Việt Nam khi ấy đang thuộc quyền cai trị của triều Lương. Tại đây, vào năm 541, phong trào khởi nghĩa do Lý Bí – một hào trưởng người Giao Châu – lãnh đạo đã nổ ra, mở đầu cuộc đấu tranh giành độc lập cho dân tộc Việt.
Lý Bí sau khi đánh đuổi thứ sử Tiêu Tư – cháu của Lương Vũ Đế – đã tự xưng là Lý Nam Đế, lập ra nước Vạn Xuân, thể hiện khát vọng độc lập của người Việt. Sự kiện này khiến Lương Vũ Đế vô cùng tức giận, bởi ông xem Giao Châu là vùng đất trọng yếu ở phương Nam, vừa là nơi cung cấp sản vật, vừa là tiền đồn chiến lược chống các thế lực phía Tây Nam. Trong cơn thịnh nộ, ông nhiều lần phái quân sang đàn áp nhưng đều thất bại trước sức kháng cự bền bỉ của quân dân Vạn Xuân.
Đến năm 545, Lương Vũ Đế quyết định tổ chức một chiến dịch quy mô lớn, phong Dương Phiêu làm thứ sử Giao Châu, cử Trần Bá Tiên – một viên tướng kiệt xuất – làm Tư mã, đem quân tiến đánh Vạn Xuân. Trần Bá Tiên là người quyết đoán, giỏi binh pháp, được Vũ Đế tin cậy giao phó trọng trách. Khi tướng Tiêu Bột do dự, muốn trì hoãn tiến quân, chính Trần Bá Tiên đã dõng dạc tuyên bố: “Vâng mệnh vua đi đánh kẻ phản nghịch, dù sống chết cũng không nề, sao có thể chần chừ mà khiến giặc thêm mạnh, quân ta thêm nản chí?” Lời nói ấy khiến Dương Phiêu cảm phục, lập tức để Bá Tiên làm tiên phong.
Quân Lương tiến sâu vào lãnh thổ Vạn Xuân, chạm trán quân Lý Nam Đế tại vùng trung châu sông Hồng. Trong trận giao chiến đầu tiên, quân Lý Nam Đế thất bại, rút lui về thành Gia Ninh (nay thuộc Việt Trì, Phú Thọ). Quân Lương bao vây thành, trong khi Phạm Tu – danh tướng của Vạn Xuân – anh dũng giữ cửa sông Tô Lịch, đánh trả quyết liệt. Ngày 20 tháng 7 năm 545, Phạm Tu hy sinh oanh liệt, thành Tô Lịch thất thủ. Tháng giêng năm 546, Gia Ninh vỡ, Thái phó Triệu Túc tử trận, Lý Nam Đế phải lui về vùng Tân Xương, chiêu mộ thêm binh mã. Tuy nhiên, tinh thần kháng chiến của người Việt không hề suy giảm.
Cuộc chiến giữa Lương và Vạn Xuân kéo dài suốt nhiều năm, vừa thể hiện ý chí độc lập của dân tộc Việt, vừa phản ánh tầm nhìn và tham vọng của Lương Vũ Đế trong việc duy trì quyền bá chủ của Nam triều. Mặc dù Trần Bá Tiên sau đó chiếm được một số thắng lợi, nhưng phong trào Vạn Xuân không hề bị dập tắt. Lý Nam Đế mất năm 548, song cơ nghiệp của ông được tướng Triệu Quang Phục kế thừa, tiếp tục chiến đấu chống lại quân Lương. Chính Trần Bá Tiên sau này, khi triều Lương sụp đổ, lại trở thành người sáng lập triều Trần ở phương Bắc – một nghịch lý lịch sử khi vị tướng từng đem quân chinh phạt Vạn Xuân sau lại lập nên triều đại riêng của mình.
Việc Lương Vũ Đế cử Trần Bá Tiên sang đánh Vạn Xuân phản ánh rõ bản chất hai mặt trong con người ông: một mặt là vị hoàng đế hiền triết, sùng đạo, chủ trương hòa bình, bài trừ bạo lực; mặt khác lại là người đầy tham vọng bá quyền, luôn muốn khẳng định uy lực của đế quốc Nam triều trên toàn cõi. Ông tin rằng việc chinh phạt các vùng “phiên thuộc” như Giao Châu là cách thể hiện Thiên mệnh, giữ ổn định biên cương, trong khi thực chất đó là sự mở rộng chủ quyền của một đế quốc đang trên đà cực thịnh.
Tuy nhiên, chính những năm tháng dốc sức cho các cuộc chiến xa xôi đã bào mòn nội lực của nhà Lương. Trong khi triều đình sa vào xa hoa, tôn giáo hóa quá mức, các thế lực địa phương ngày càng lộng quyền. Khi Hầu Cảnh nổi loạn năm 548, triều đình gần như bất lực. Vũ Đế bị bao vây trong kinh đô Kiến Khang, lâm cảnh khốn cùng, rồi qua đời trong tình trạng bị bỏ đói – một kết cục bi thảm cho vị hoàng đế từng nắm trong tay cục diện thiên hạ.
Dù cái chết của ông mở đầu cho thời kỳ suy vong của nhà Lương, không thể phủ nhận rằng Lương Vũ Đế Tiêu Diễn là một nhân vật vĩ đại, có ảnh hưởng sâu sắc đến lịch sử Đông Á thế kỷ VI. Ông là người mở ra kỷ nguyên hưng thịnh của văn hóa Phật giáo Trung Hoa, là nhà chính trị sáng suốt trong giai đoạn đầu nhưng lại nhu nhược về sau. Với người Việt, tên tuổi ông gắn liền với những năm tháng bi tráng của nước Vạn Xuân non trẻ, nơi mà Lý Nam Đế và các anh hùng dân tộc đã kiên cường chống lại đội quân hùng mạnh do ông sai đến. Cuộc đối đầu giữa Vạn Xuân và nhà Lương không chỉ là một cuộc chiến tranh giữa hai quốc gia, mà còn là biểu tượng cho khát vọng tự chủ của dân tộc Việt trước sức ép của các đế quốc phương Bắc.
Vietbf @ Sưu tầm
