GS Eduardo Unda-Sanzana dành nhiều năm để đấu tranh chống lại tình trạng ô nhiễm ánh sáng, ảnh hưởng quá trình nghiên cứu thiên văn tại sa mạc Atacama.
Khi màn đêm buông xuống sa mạc Atacama (miền bắc Chile), ánh sáng từ những chòm sao rực rỡ chiếu xuống những khu vực khô cằn. Bóng tối đen như mực hoàn hảo đến nỗi người dân bản địa sống ở đây có thể nhìn rõ được hình dáng giống các con vật mà các ngôi sao tạo nên trên bầu trời đêm.
Tuy nhiên gần đây, ánh sáng của các ngôi sao ngày càng bị lu mờ hơn do những ánh sáng chiếu lên bầu trời từ các TP gần sa mạc và do những chấm đỏ nhấp nháy từ các trang trại gió hoặc các cơ sở công nghiệp.
Điều này khiến nhiều nhà thiên văn học lo lắng, trong đó có GS Eduardo Unda-Sanzana.
GS Unda-Sanzana là chuyên gia thiên văn học sống tại Antofagasta – TP có khoảng 450.000 dân dọc theo bờ biển khô cằn của miền bắc Chile. Antofagasta cũng có nhiều đài quan sát thiên văn nổi tiếng, theo tờ The New York Times.
"Bóng tối cực kỳ mong manh. Ánh sáng và bóng tối mang những ý nghĩa khác nhau đối với tôi vào những thời điểm khác nhau trong cuộc đời. Bóng tối là thứ giúp tôi nhìn rõ hơn. Đó là môi trường mà qua đó tôi có thể quan sát những chi tiết tinh tế nhất của vũ trụ. Giống như bạn cần sự im lặng để nghe thấy những âm thanh nhỏ nhất vậy" – GS Unda-Sanzana nói.
Do đó, GS Unda-Sanzana đã dành nhiều năm trong sự nghiệp để “bảo vệ bóng tối” và đấu tranh với ô nhiễm ánh sáng.
GS Eduardo Unda-Sanzana tại căn hộ ở Antofagasta. Ảnh: THE NEW YORK TIMES
Người bảo vệ bóng tối
GS Unda-Sanzana sinh ra tại TP Concepcíon (miền nam Chile). Từ nhỏ, GS Unda-Sanzana được giáo viên vật lý truyền cảm hứng và có tình yêu với thiên văn học và từng thiết lập một loạt các thí nghiệm phức tạp trong nhà bằng cách sử dụng các bộ phận của chiếc tivi cũ.
Năm 1992, GS Unda-Sanzana đăng ký học ngành kỹ thuật hóa học tại ĐH Concepcíon, sau đó chuyển sang học sau đại học về thiên văn học.
Sau chuyến thăm thực địa tại một đài quan sát ở phía bắc Santiago (thủ đô Chile) vào năm 1997, GS Unda-Sanzana càng yêu thích lĩnh vực này.
"Tôi ngước lên và lần đầu tiên nhìn thấy dải ngân hà. Tôi cảm thấy như có thứ gì đó rắn chắc treo lơ lửng trên đầu. Nó thấp đến mức tôi gần như có thể chạm vào nó" – GS Unda-Sanzana nói.
GS Unda-Sanzana chuyển đến Anh vào năm 1999 để học tiến sĩ thiên văn học tại ĐH Southampton, sau đó trở về Chile để nghiên cứu sau tiến sĩ tại ĐH Antofagasta.
Khi GS Unda-Sanzana đến ĐH Antofagasta, trường chỉ có một nhà thiên văn học chuyên nghiệp và rất ít cơ sở vật chất.
“Mọi thứ đều cũ kỹ trước GS Unda-Sanzana đến. GS ngay lập tức bắt đầu xin tài trợ và sử dụng kính thiên văn. Mọi thứ đã thay đổi rất nhanh chóng” – ông Juan Pablo Colque, đồng nghiệp của GS Unda-Sanzana, nói.
GS Unda-Sanzana đã giúp thành lập khoa thiên văn học tại trường vào năm 2012, giữ chức trưởng khoa cho đến năm 2019.
Nhiều năm trong sự nghiệp, GS Unda-Sanzana đã chọn cho mình sứ mệnh bảo vệ bóng tối của sa mạc Atacama. GS đã thiết lập các thí nghiệm để chứng minh sự xâm lấn của ô nhiễm ánh sáng và thuyết phục các chính trị gia, người dân tại Chile tin vào sự nguy hiểm của ô nhiễm ánh sáng đối với thiên văn học và cuộc sống.
Nghiên cứu đã chỉ ra rằng việc làm sáng môi trường nhân tạo ảnh hưởng đến nhịp sinh học của con người, sự tái tạo tế bào, mô hình di cư của các loài chim và thậm chí cả chu kỳ sinh sản.
Các bài thuyết trình của vị GS về ô nhiễm ánh sáng tại Thượng viện Chile và trước các nhóm công tác của Liên Hợp Quốc đã khiến Chile thông qua luật điều chỉnh mức độ phát thải ánh sáng nhân tạo. Chính phủ nước này cũng bắt đầu giám sát chặt chẽ hơn các dự án có thể gây nên tình trạng ô nhiễm ánh sáng.
Một kính viễn vọng chiếu tia laser lên bầu trời tại đài quan sát Paranal, khu vực sa mạc Atacama ở Chile. Ảnh: THE NEW YORK TIMES
Mất mát cho toàn thể nhân loại
Một nghiên cứu năm 2023 của nhà thiên văn học người Ý Fabio Falchi đã phát hiện ra rằng 3 địa điểm tốt nhất trên Trái Đất đối với thiên văn học đều nằm dọc theo sa mạc Atacama – nơi bầu trời trong, tối tăm nhờ sự hội tụ độc đáo của các yếu tố địa lý và khí hậu.
Nhưng dải đất từng tối tăm và hoang vắng này đang ngày càng trở nên đông đúc. Các mỏ đồng và gần đây là các cơ sở năng lượng mặt trời, gió và lithium đã tạo nên loạt ánh sáng nhân tạo, gây ảnh hưởng việc quan sát bầu trời đêm.
Tháng 12-2024, AES – một công ty năng lượng tư nhân đã công bố kế hoạch xây dựng một cơ sở năng lượng tái tạo khổng lồ để sản xuất nhiên liệu hydro tại sa mạc Atacama và nằm giữa những đài quan sát tốt nhất thế giới. Dự án bao gồm một trang trại năng lượng gió, năng lượng mặt trời, một nhà máy khử muối và một cảng mới.
Theo các nhà khoa học, dự án sẽ gây nên những hậu quả lớn cho thiên văn học khi quá gần khu vực lắp kính viễn vọng lớn trong khu vực.
"Điều này sẽ là một thảm họa hoàn toàn đối với thiên văn học. Mọi nỗ lực mà giới thiên văn học quốc tế đã bỏ ra cho việc thiết kế, phát triển và vận hành những kính thiên văn này – vốn là những kính thiên văn tốt nhất trên Trái Đất – về cơ bản sẽ bị lãng phí" – bà Itziar de Gregorio, người đứng đầu Đài quan sát Nam Âu tại Chile, cho biết.
Hơn 3.000 nhà khoa học trên toàn cầu, bao gồm GS Unda-Sanzana, đã ký một lá thư kêu gọi chính phủ Chile di chuyển dự án ra xa các đài quan sát.
“Những vùng tối này không tạo ra lợi nhuận kinh tế nhưng chúng tạo ra những kiến thức quan trọng” – GS Unda-Sanzana nói.
GS Unda-Sanzana cho rằng những tiến bộ đạt được trong việc nâng cao nhận thức về tác động của ô nhiễm ánh sáng là rất mong manh và lo ngại rằng một cơ sở năng lượng tái tạo khổng lồ của AES có thể làm suy yếu những nỗ lực mà GS đã dành nhiều năm để đấu tranh.
“Nếu chúng ta mất đi bầu trời này, chúng ta không chỉ mất chúng cho chính mình, mà là cho toàn thể nhân loại. Không có địa điểm thay thế nào khác. Đó là lý do tại sao điều này lại quan trọng đến vậy, không chỉ với tôi, với Chile hay cộng đồng thiên văn học, mà với tất cả mọi người” – GS Unda-Sanzana nói.
Vietbf @ Sưu tầm
