Iran đã bị áp dụng lệnh trừng phạt gọi là 'snapback' vào ngày 28/9 theo giờ địa phương, trong bối cảnh căng thẳng cao ở Trung Đông.
Theo kênh CNN, thuật ngữ snapback được dùng để chỉ việc tái áp dụng các lệnh trừng phạt của Liên hợp quốc đối với Iran. Một thập niên trước đó, các biện pháp này đã bị đình chỉ trong khuôn khổ Kế hoạch Hành động chung Toàn diện (JCPOA) nhằm hạn chế và giám sát chương trình hạt nhân gây tranh cãi của Iran.
Tổng thống Iran Masoud Pezeshkian phát biểu trước Đại hội đồng Liên hợp quốc ở New York, Mỹ ngày 24/9/2025. Ảnh: THX/TTXVN
Pháp, Đức và Anh cho biết họ không còn lựa chọn nào khác ngoài việc kích hoạt cơ chế snapback, cáo buộc Iran không thực hiện đầy đủ nghĩa vụ theo thỏa thuận. Tuy nhiên, việc tái áp dụng trừng phạt có thể khiến chương trình hạt nhân của Iran vượt khỏi tầm giám sát quốc tế.
Quá trình dẫn đến quyết định này
Các lệnh trừng phạt Iran theo kế hoạch sẽ kết thúc vĩnh viễn vào ngày 18/10. Theo JCPOA, bất kỳ bên ký kết nào cũng có thể khôi phục biện pháp trừng phạt trước ngày đó nếu xác định Iran không thực hiện cam kết.
Vào tháng 8, các nhà đàm phán châu Âu thông báo lên Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc rằng Iran đã vi phạm gần như toàn bộ các cam kết theo JCPOA và châu Âu đang chuẩn bị kích hoạt cơ chế snapback. Họ đã cảnh báo Iran một tháng trước nhằm thúc đẩy quá trình này trước khi Nga đảm nhận chức Chủ tịch Hội đồng Bảo an vào tháng 10.
Ngoại trưởng Iran Seyed Abbas Araghchi phát biểu tại Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc ở New York, Mỹ. Ảnh: IRNA/TTXVN
Trong tháng này, đã diễn ra nhiều cuộc họp và điện đàm với Ngoại trưởng Iran Abbas Araghchi và các quan chức Iran khác, nhưng không cuộc nào đạt tiến triển về các yêu cầu then chốt của châu Âu: bằng chứng cho thấy Iran sẵn sàng tìm giải pháp ngoại giao, tuân thủ giám sát và thanh tra của Cơ quan Năng lượng Nguyên tử Quốc tế (IAEA) và giải trình về trạng thái cũng như vị trí hơn 400 kg uranium làm giàu mức độ cao. Các quốc gia châu Âu cũng muốn Iran nối lại các cuộc đàm phán trực tiếp với Mỹ.
Từ lâu, các nước phương Tây và Israel đã cáo buộc Iran tìm cách chế tạo vũ khí hạt nhân. Iran khẳng định chương trình hạt nhân của nước này là hòa bình.
Trong tháng này, IAEA và Iran đã đạt thỏa thuận về việc nối lại hoạt động thanh tra, nhưng các nhà ngoại giao châu Âu cho rằng thỏa thuận quá mơ hồ.
Ông Araghchi nói với truyền thông nhà nước Iran rằng quyền tiếp cận các cơ sở hạt nhân của IAEA sẽ bị giới hạn và thực hiện theo các điều kiện do Hội đồng An ninh Quốc gia Tối cao Iran đặt ra. Ông cũng cho biết kho uranium làm giàu có thể vẫn không tiếp cận được, bị chôn dưới đống đổ nát của các cơ sở hạt nhân.
Lệnh tái trừng phạt Iran bắt đầu từ ngày 28/9.
Ngoại trưởng Pháp, Đức và Anh (ba quốc gia châu Âu tham gia JCPOA) đã tuyên bố sau khi tái áp đặt trừng phạt Iran: “Chúng tôi kêu gọi Iran và tất cả các quốc gia tuân thủ đầy đủ các nghị quyết này”.
Chỉ trích Tehran vì liên tục vi phạm cam kết JCPOA, các bộ trưởng ba nước trên cho biết họ không còn lựa chọn nào khác ngoài việc kích hoạt cơ chế snapback, nhưng nhấn mạnh rằng đây không phải là chấm dứt ngoại giao.
Theo hãng thông tấn nhà nước IRNA của Iran, vào ngày 27/9, Iran thông báo triệu hồi các đại sứ tại Paris, Berlin và London. Ông Araghchi cũng gửi thư lên Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc, gọi việc ba quốc gia áp dụng cơ chế snapback là lạm dụng nghiêm trọng quy trình.
Lệnh trừng phạt sẽ tác động ra sao?
Cơ chế snapback khôi phục các lệnh trừng phạt của Liên hợp quốc được ban hành từ 2006 đến 2010, bao gồm cấm vận vũ khí và cấm Iran tiếp cận công nghệ cho chương trình tên lửa đạn đạo. Ngành dầu khí và dịch vụ tài chính của Iran cũng bị nhắm đến.
Tuy nhiên, quyết định của châu Âu không ràng buộc các bên ký kết JCPOA khác là Trung Quốc và Nga.
Mỹ đã rút khỏi JCPOA trong nhiệm kỳ đầu của Tổng thống Donald Trump và thực hiện chính sách “áp lực tối đa” nhằm vào Iran bằng một chế độ trừng phạt khắc nghiệt. Vì vậy, cơ chế snapback về cơ bản đưa châu Âu gần hơn với lập trường của Mỹ.
Phản ứng của Iran?
Tổng thống Iran Masoud Pezeshkian bình luận: “Thông qua cơ chế snapback, họ đã chặn con đường, nhưng chính tư duy của Iran sẽ mở và xây dựng con đường”.
Theo Hội đồng Đối ngoại châu Âu (ECFR), ảnh hưởng kinh tế của các lệnh trừng phạt của Liên hợp quốc và EU đối với Iran sẽ hạn chế, xét đến mức độ các biện pháp trừng phạt do Mỹ áp đặt. ECFR bổ sung: “Nhưng một hệ quả thực tế của cơ chế này đối với Iran là nếu một thỏa thuận hạt nhân tương lai dẫn đến việc dỡ bỏ các lệnh trừng phạt của Liên hợp quốc, không rõ EU có theo sau hay không”.
ECFR bổ sung: “Sau khi trải qua những thiệt hại vì bị tấn công quân sự, khó có khả năng cơ chế snapback có thể buộc Iran chấp nhận yêu cầu của Mỹ về việc không làm giàu uranium”.
Trước đó, các quan chức Iran cảnh báo rằng nếu cơ chế snapback được thực hiện, Iran sẽ ngừng hợp tác trong các cuộc thanh tra của IAEA. Một số quan chức Iran cũng cảnh báo rằng việc tái áp dụng trừng phạt có thể khiến Iran rút khỏi Hiệp ước Không phổ biến Vũ khí Hạt nhân (NPT), chấm dứt hoạt động giám sát quốc tế đối với chương trình hạt nhân của nước này.
Tuy nhiên, Tổng thống Pezeshkian nói rằng Iran không có ý định rời NPT để phản ứng sau khi bị Liên hợp quốc tái trừng phạt.
Tình trạng chương trình hạt nhân của Iran hiện ra sao?
Sau 12 ngày bị Israel tấn công hồi tháng 6 và bị Mỹ không kích vào cơ sở hạt nhân chính Fordow, tình trạng chương trình hạt nhân của Iran không rõ ràng.
Tổng thống Trump nói cơ sở Fordow đã bị phá hủy, còn các đánh giá khác cho rằng các cơ sở hạt nhân này bị hư hại nghiêm trọng và chương trình của Iran có thể bị lùi đến hai năm.
Ông Araghchi cho biết phần lớn uranium làm giàu của Iran bị chôn dưới đống đổ nát. Cũng chưa rõ tình trạng thiết bị quan trọng tại cơ sở Isfahan để làm giàu uranium đạt cấp vũ khí và chuyển đổi từ khí sang kim loại.
Các thanh tra quốc tế chưa thể đến các cơ sở kể từ cuộc xung đột tháng 6.
Vietbf @ Sưu tầm
