IEA có “trở mặt” trước sức ép từ ông Trump?

[Romano]

Từng gây tiếng vang với những kịch bản vạch ra lộ trình thoát khỏi năng lượng hóa thạch, Cơ quan Năng lượng Quốc tế (IEA) nay lại rơi vào tầm ngắm của chính quyền Trump - vốn muốn áp đặt một tầm nhìn khác: Thế giới vẫn sẽ phụ thuộc nặng nề vào dầu mỏ.“Họ đang ở trong một tình thế khó xử”, một nguồn tin am hiểu các cuộc trao đổi cho biết, khi nói về việc IEA chuẩn bị công bố báo cáo triển vọng năng lượng thường niên - một nhiệm vụ chẳng khác nào “đi trên dây”.

Bộ Năng lượng Mỹ khi được AFP liên hệ đã nhắc lại lời cảnh báo cứng rắn của Bộ trưởng Chris Wright: “Chúng tôi sẽ làm một trong hai việc: Hoặc cải tổ hoạt động của IEA, hoặc rút khỏi đó”. Phát biểu này được ông đưa ra hồi tháng 7 trong một cuộc phỏng vấn với Bloomberg.

Cơ cấu quản trị và các khoản đóng góp tài chính của IEA hiện cũng đang bị Mỹ soi xét. Với vị thế là nhà khai thác dầu lớn nhất thế giới, Washington đồng thời cũng là một trong những nhà tài trợ hàng đầu của tổ chức này - vốn được 32 quốc gia sáng lập và điều hành.

IEA ra đời năm 1974, sau cú sốc dầu mỏ, với sứ mệnh ban đầu là đảm bảo nguồn cung “vàng đen” cho các nền kinh tế giàu có. Nhưng trong những năm gần đây, cơ quan thuộc OECD, có trụ sở gần tháp Eiffel (Paris), đã rẽ sang hướng khác: Xây dựng kịch bản về sự thoái trào của năng lượng hóa thạch và sự bùng nổ của năng lượng tái tạo.

Chính sự thay đổi này đã biến IEA và Tổng Giám đốc Fatih Birol thành “cái gai” trong mắt chính quyền Trump - vốn nổi tiếng xem nhẹ biến đổi khí hậu và luôn đứng về phía ngành dầu mỏ.

Một nỗ lực nhằm xoa dịu phần nào Mỹ

Trong bối cảnh căng thẳng hiện tại, IEA thời gian gần đây chuyển trọng tâm nhiều hơn sang vấn đề an ninh năng lượng, thay vì chỉ tập trung vào chuyển dịch năng lượng. Một trong những báo cáo mới nhất của cơ quan này thậm chí còn khuyến khích đầu tư vào các dự án khai thác mới, nhằm bù đắp sự suy giảm tự nhiên của các mỏ dầu khí.

OPEC gọi đây là động thái “quay xe”. Năm 2021, IEA từng gây chấn động khi công bố lộ trình “Trung hòa carbon vào năm 2050”, trong đó giả định rằng nếu không còn dự án dầu khí mới nào được triển khai, thì thế giới mới có cơ hội giữ mức tăng nhiệt độ toàn cầu dưới +1,5°C so với thời kỳ tiền công nghiệp.

Kịch bản này chưa bị loại bỏ, và vẫn sẽ xuất hiện trong báo cáo thường niên sắp tới - World Energy Outlook, dự kiến công bố vào tháng 11, theo hai nguồn tin đã tiếp cận bản dự thảo.

Điều bất ngờ là sự trở lại của một kịch bản từng bị loại bỏ từ năm 2020, mô tả viễn cảnh năng lượng hóa thạch tiếp tục mở rộng trong trường hợp thế giới không triển khai chính sách chuyển dịch năng lượng. Theo một nguồn tin am hiểu, đây được coi là “một nỗ lực nhằm xoa dịu phần nào nước Mỹ”.

Sự trở lại này đặc biệt gây chú ý bởi chỉ mới hai năm trước, IEA còn dự báo nhu cầu đối với tất cả các loại nhiên liệu hóa thạch - dầu, than và khí - sẽ đạt đỉnh trong thập kỷ này, hoàn toàn trái ngược với dự báo lạc quan từ ngành dầu khí. Trong kịch bản vừa được “khôi phục”, “không có đỉnh nhu cầu nào cả”, theo Marc-Antoine Eyl-Mazzega, chuyên gia năng lượng tại Viện Quan hệ Quốc tế Pháp, người đã nắm được những điểm chính của báo cáo.

Hướng tới một “cuộc chiến về diễn ngôn”

Theo ông Marc-Antoine Eyl-Mazzega, sự thay đổi này “phản ánh sự dịch chuyển khá rõ rệt trong lập trường năng lượng của Mỹ”, và mở ra một “cuộc chiến về diễn ngôn quanh vấn đề chuyển dịch năng lượng toàn cầu”. Câu hỏi đặt ra là: Liệu “các quốc gia thành viên khác có đủ dũng khí để lên tiếng bảo vệ vai trò của cơ quan này hay không”.

IEA thì khẳng định việc tái đưa kịch bản đó vào là “dựa trên phản hồi từ nhiều bên liên quan”. Romain Ioualalen, thuộc tổ chức Oil Change International, phân tích: “Chính quyền Trump - và theo sau đó là ngành dầu khí - cần một diễn ngôn để chứng minh rằng họ có thể tiếp tục bán sản phẩm trong nhiều thập kỷ tới, rằng chuyển dịch năng lượng sẽ không xảy ra”.

Neil Grant, chuyên gia của Climate Analytics, cảnh báo: “Tất cả chúng ta nên lo ngại trước những nỗ lực của chính quyền Trump nhằm làm nhiễu loạn định hướng trong nội bộ IEA”.

Tuy nhiên, từ góc nhìn của một doanh nghiệp năng lượng phương Tây, thái độ lại có phần ôn hòa hơn: “Không nên thổi phồng cái gọi là ảnh hưởng thân dầu khí của chính quyền Trump trong IEA - vốn vẫn là một tổ chức độc lập và nghiêm túc”.

Báo cáo thường niên của IEA từ lâu luôn được giới phân tích, chính phủ và doanh nghiệp theo dõi sát sao. Cơ quan này nhấn mạnh rằng báo cáo sắp tới “sẽ bao gồm nhiều kịch bản, mỗi kịch bản phản ánh một quỹ đạo khả thi khác nhau của nhu cầu năng lượng”, đồng thời khẳng định “không” kịch bản nào là dự báo chính thức.

“Điều đáng bàn là cách diễn giải, bởi các kịch bản đó thường bị một số bên coi như tài liệu tham chiếu - thậm chí như giáo điều”, ông Eyl-Mazzega lưu ý.