New York — Lớn lên ở Missouri, quê hương của Rush Limbaugh, tác giả của những ḍng này từng nghe chữ “truyền thông” (media) kèm hai chữ “tự do” và “thiên tả” với giọng mỉa mai. Từ cuối thập niên 1990, khi Fox News trỗi dậy, định kiến ấy được mài sắc thành “sự thật” viết hoa, như một chiếc gậy vừa dựng thương hiệu bảo thủ vừa đánh phủ đầu mọi chỉ trích.
Nhưng “liberal media” chưa bao giờ là bức tranh đúng nghĩa. Cảm giác ấy phần nào đến từ thực tế: các tập đoàn truyền thông lớn đóng đô tại những thành tŕ Dân chủ như Washington, DC và New York (nơi Fox cũng đặt trụ sở). Đến nhiệm kỳ hai của Tổng thống Donald Trump, câu chuyện đă rẽ sang một hướng khác: phe MAGA không c̣n than phiền thiên kiến nữa — họ đi thẳng tới nguồn, dùng pháp lư và cơ quan quản lư để gây sức ép lên các cơ quan báo chí bị xem là “đe dọa”; c̣n với những nơi có thể “điều chỉnh”, các tỉ phú ủng hộ Trump được bật đèn xanh để thâu tóm.
Kết quả: ngành truyền thông cùng lúc hứng chịu cơn băo kinh tế đă bào ṃn suốt một phần tư thế kỷ và cơn lốc chính trị muốn bịt tiếng đối lập.
Khi xoa dịu chỉ khiến cơn giận dữ bùng to hơn
Những tuần gần đây, nhiều đài bị quy là “thiên tả” đă trả hàng triệu đô để dàn xếp pháp lư với ông Trump — nhưng không v́ thế mà yêu sách dừng lại. Sau khi ABC đ́nh chỉ chương tŕnh khuya của Jimmy Kimmel v́ lo ngại đ̣n tấn công từ FCC, ông Trump lập tức nhắc NBC “làm theo”. Ông c̣n nói ông nên có quyền rút giấy phép phát sóng của các mạng lưới nếu họ phát sóng nội dung “quá tiêu cực” về ông — một thứ ngôn ngữ mà Thượng nghị sĩ Cộng ḥa Ted Cruz gọi là “nguy hiểm chết người”, ví như “mánh khóe mafia”.
Ngày 18/9/2025, người biểu t́nh tụ tập trước El Capitan Theatre ở Hollywood, biến câu chuyện Kimmel thành phép thử cho toàn bộ truyền thông đại chúng, từ Manhattan đến Hollywood.
“Liberal media” là dĩ văng?
Trong một cuộc trao đổi, nhà báo và nhà phê b́nh truyền thông Jeff Jarvis cho rằng chúng ta đang chứng kiến một cuộc tiếm đoạt truyền thông. Ông nhắc tới Larry và David Ellison nắm quyền tại Viacom/CBS cùng Paramount, các động thái dàn xếp kiện tụng và xáo trộn ở “60 Minutes”, cũng như tin đồn đưa các nhân vật “dị biệt” (heterodox) vào vai tṛ then chốt, thuê một ombudsman bảo thủ.
Cùng lúc đó, phe Ellison, với sự tham gia của Marc Andreessen, tiến gần tới một thương vụ TikTok — nền tảng từng được xem là lối thoát cho tiếng nói ngoài luồng. “Đây không chỉ là hợp nhất kinh doanh, mà là hợp nhất chính trị ở tầng cao hơn,” Jarvis nói. Theo ông, truyền thông đại chúng đă chết hoặc đang chết; phe Trump có thể đang tiếp quản một thể chế hấp hối, nhưng điều đó không quan trọng: nó vẫn đạt mục đích, và mọi tiếng nói phản biện buộc phải t́m nơi khác để cất lên.
Kinh tế học của sự khan hiếm… đă cáo chung
Jarvis nhấn mạnh: mô h́nh kinh tế của truyền thông cổ điển đặt trên nền kiểm soát sự khan hiếm. Nội dung chỉ là “kẹo” thu hút, c̣n sự chú ư của công chúng mới là món hàng bán cho nhà quảng cáo. Internet phá vỡ tṛ chơi đó: không ai c̣n độc chiếm sự chú ư của nước Mỹ.
Khi quảng cáo sụt đỡ, nhiều ṭa soạn quay sang thuê bao và paywall. Nhưng người dân chỉ có thể đăng kư một số hữu hạn dịch vụ, và hệ quả là thông tin đáng tin cậy bị nhốt sau tường phí, ảnh hưởng xă hội bị thu hẹp. “Truyền thông lớn đă tự hy sinh ảnh hưởng của chính ḿnh,” Jarvis kết luận.
“Quyết định kinh doanh” hay mệnh lệnh chính trị?
Một luận điệu phổ biến gần đây từ phía Cộng ḥa — kể cả ông Trump — là: đ́nh chỉ người dẫn chương tŕnh khuya như Stephen Colbert hay Jimmy Kimmel chỉ là quyết định kinh doanh. Jarvis gọi đó là mồi nhử: “Nếu Colbert lỗ, sao anh ta được gia hạn trước đó? Nếu Kimmel vô dụng, sao không hủy từ lâu?” Theo ông, truyền h́nh tuyến tính đang khó khăn là thật, nhưng các đài vẫn có thể làm cho rẻ nếu muốn. “Đây không phải quyết định kinh doanh. Đây là quyết định chính trị.”
Sau kỷ nguyên đại chúng: tiếng nói bất đồng sẽ nổi lên ở đâu?
Với áp lực chính trị chồng lên áp lực kinh doanh, việc “xây một mass media mới” là bất khả. Lối ra — theo Jarvis — là tiếng nói phân tán: podcast, blog, kênh cá nhân trên YouTube, những mảnh ghép nhỏ cố gắng nảy mầm giữa hệ sinh thái bị các tập đoàn lớn và chính trị siết chặt. Nhưng ngay cả các nền tảng ấy cũng nằm trong tầm ảnh hưởng: TikTok có thể đổi chủ; YouTube thuộc về một tập đoàn khổng lồ; mạng xă hội thay đổi thuật toán trong một đêm.
Nếu một điều ǵ đáng “kết sổ” hôm nay, đó là: khẩu hiệu “liberal media” đă trở thành di tích của một thời giản đơn hơn. Trong hiện thực mới, các tập đoàn hoặc bị phe cánh hữu khống chế, hoặc khiếp sợ trước nó. Và trong khi những “kẻ khổng lồ” loay hoay giữa pháp lư và lợi nhuận, quyền lực chính trị đang định h́nh lại sân chơi thông tin.
Điều c̣n lại cho công chúng
Nhận diện áp lực kép: hiểu v́ sao phê b́nh quyền lực ngày càng khó lên sóng, v́ sao phóng viên phải chọn giữa lư tưởng và bảng lỗ lăi.
Đa dạng nguồn tin: theo dơi nhiều cửa, từ bản tin địa phương đến các dự án nhỏ độc lập, podcast, newsletter.
Ủng hộ trực tiếp: nếu có thể, hỗ trợ tài chính cho các dự án báo chí bạn tin tưởng — để thông tin không chỉ tồn tại sau paywall.
Bảo vệ nguyên tắc: phản đối những đe dọa rút giấy phép, trừng phạt nội dung chỉ v́ “tiêu cực với lănh đạo”. Tự do báo chí không phải món hàng đổi chác chính trị.
Cơn địa chấn của truyền thông Mỹ không chỉ là chuyện xem kênh nào hay ai dẫn talk show lúc nửa đêm. Đó là câu hỏi về nền dân chủ hoạt động thế nào khi tiếng nói thiểu số và phản biện quyền lực bị dồn ra ŕa — và liệu chúng ta c̣n muốn nghe chúng nữa hay không.
