USA Giá thực phẩm leo thang giữa cam kết hạ giá: Thuế quan, lao động nhập cư và khí hậu cùng “đẩy” hóa đơn chợ

[Gibbs]

New York — Tổng thống Donald Trump cam kết kéo giá thực phẩm xuống. Nhưng theo các nhà kinh tế nông nghiệp và doanh nghiệp, chính những chính sách hiện hành lại đang góp phần đẩy giá đi lên.
Tháng trước, giá tạp hóa tăng nhanh nhất trong ba năm: +0,6% so với tháng liền trước và +2,7% so với cùng kỳ năm trước, theo Cục Thống kê Lao động Hoa Kỳ (BLS). Với người tiêu dùng, tiền chợ hằng tuần chạm trực diện túi tiền và cảm nhận về nền kinh tế — hơn một nửa người Mỹ coi chi phí mua thực phẩm là nguồn căng thẳng lớn.
“Giá thực phẩm đang thống trị các cuộc trò chuyện tại bàn ăn. Đây cũng là điểm nóng chính trị,” David Ortega, nhà kinh tế thực phẩm tại Đại học Bang Michigan, nhận định. Ông nói nhóm chịu tác động mạnh nhất là các mặt hàng phụ thuộc nhiều vào lao động nhập cư trong nước (trái cây, rau củ) và các mặt hàng gần như nhập khẩu hoàn toàn, đang chịu thuế cao (như cà phê, chuối).

Thuế quan: cú hích trực tiếp vào giỏ hàng
* Cà phê tăng 3,6% chỉ trong tháng qua, và +20,9% từ đầu năm — gần mức kỷ lục năm. Mỹ nhập phần lớn cà phê từ Brazil; từ tháng trước, hàng nhập từ Brazil (kể cả cà phê) chịu thuế 50%.
* Mỹ phụ thuộc nhập khẩu cho 60% trái cây tươi và 38% rau tươi. Tháng trước: táo +3,5%, xà lách +3,5%, chuối +2,1% so với tháng trước.
* Cà chua +4,5% sau khi thỏa thuận thương mại kéo dài gần ba thập niên hết hiệu lực, khiến nhiều loại cà chua từ Mexico phải chịu thuế 17% từ tháng 7.
Theo Budget Lab của Yale, nếu mức thuế hiện tại được duy trì, giá thực phẩm sẽ tăng thêm 3,4% trong ngắn hạn và duy trì cao hơn 2,5% về dài hạn. Bình quân thuế suất hiệu dụng ở Mỹ đã vọt lên mức cao nhất kể từ 1935.
Phản hồi từ Nhà Trắng: Người phát ngôn Kush Desai cho rằng một tháng dữ liệu chưa tạo thành xu hướng, lạm phát thời điểm hiện tại đã chậm lại so với các tháng cuối cùng dưới thời Biden, và nhấn mạnh các thỏa thuận thương mại “chưa từng có” cùng cam kết đầu tư hàng nghìn tỷ đô la đang đặt nền cho “phục hưng vĩ đại” dài hạn.

Lao động nhập cư: mắt xích bị siết chặt
* 42% lao động thu hoạch trái cây, rau củ ở Mỹ là người nhập cư không giấy tờ.
* Chiến dịch trấn áp nhập cư và các đợt truy quét tại nơi làm việc đã khiến nhiều trang trại ở California thiếu người thu hoạch; trang trại bò sữa ở New York và các bang khác cũng vắng bóng lao động.
* Từ tháng 1, 1,2 triệu lao động sinh ở nước ngoài rời lực lượng lao động. Việc làm nông nghiệp -6,5% trong giai đoạn tháng 3–tháng 7 (mất khoảng 155.000 việc), đảo chiều xu hướng tăng của hai năm trước.
“Nếu anh tính mở vườn cây, nhà kính hay kho mới, bây giờ sẽ chùn tay vì không chắc có người làm,” giáo sư William Masters (ĐH Tufts) nói. Lực lượng lao động thắt chặt đẩy chi phí nhân công lên, lan vào giá bán lẻ.

Khí hậu: cú đánh bổ sung
Thiên tai liên quan đến biến đổi khí hậu làm trầm trọng thiếu hụt:
* Cam: +0,9% tháng qua, +5,2% năm qua — sau bão mạnh hơn ở Florida và hạn hán dữ dội tại Brazil.
* Thịt bò: +2,7% tháng qua, +13,9% năm qua, do đàn bò nhỏ nhất trong 74 năm và một số nhà máy giết mổ đóng cửa.

Người mua “hai tốc độ” và chiêu thức mới của các chuỗi siêu thị
Theo CEO Kroger Ron Sargent, thị trường đang tách thành hai nửa:
* Khách thu nhập cao vẫn chi cho sản phẩm cao cấp, thỉnh thoảng “chiều chuộng” bản thân.
* Khách thu nhập thấp và trung bình thì căng thẳng: mua gói nhỏ hơn, chuyển sang nhãn riêng, đi chợ ít tiền mỗi lần nhưng thường xuyên hơn, và hạn chế ăn ngoài.
Để giữ khách, Kroger đang đem giấy phiếu giảm giá (paper coupons) trở lại sau khi cắt giảm từ năm 2023 — một quyết định từng gặp phản ứng từ khách lớn tuổi/ít thạo công nghệ. “Chúng tôi muốn tiếp cận những khách không có iPhone 600 đô,” Sargent nói, cho thấy nhu cầu săn khuyến mãi đang tăng.

Lưới an sinh bị siết
Các cắt giảm sắp tới với chương trình SNAP (tem phiếu thực phẩm) theo One Big Beautiful Bill Act được mô tả là mạnh nhất trong 86 năm chương trình, có thể khiến khoảng 4 triệu người mỗi tháng mất một phần hoặc toàn bộ trợ cấp — càng đè nặng lên nhóm thu nhập thấp giữa cơn bão giá.

Triển vọng
Như Ortega kết luận, “chương trình chính sách hiện tại có xu hướng làm giá thực phẩm tăng.” Nếu thuế quan giữ nguyên, mô hình của Yale cho thấy mặt bằng giá sẽ bền bỉ cao hơn. Trong khi Nhà Trắng nhấn mạnh thành quả thương mại và đầu tư cùng đà hạ nhiệt lạm phát tổng thể, thực tế tại siêu thị — từ cà phê +~21%/năm đến rau quả, thịt bò — đang thử thách hầu bao và niềm tin của người tiêu dùng Mỹ, đặc biệt là tầng lớp thu nhập thấp và trung bình.