11h ngày 25/8, nỗ lực của Bộ trưởng Y tế Kennedy Jr. nhằm bãi nhiệm Susan Monarez khỏi vị trí giám đốc Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh (CDC) Mỹ bắt đầu.
Lúc bấy giờ, Monarez, người vừa nhậm chức giám đốc CDC trước đó vài tuần, được triệu tập vào một cuộc họp với Bộ trưởng Y tế Robert F. Kennedy Jr. và trợ lý cấp cao của ông, Stefanie Spear. Hai người chỉ trích cách Monarez quản lý CDC, cáo buộc bà thiếu năng lực, theo một quan chức giấu tên thuộc Bộ Y tế Mỹ, người kể lại toàn bộ quá trình sa thải Monarez.
Từ khi ngồi vào ghế lãnh đạo CDC, Monarez đã phải đối mặt vô số gánh nặng. Cơ quan này vẫn chao đảo sau đợt cắt giảm nhân sự lớn hồi đầu năm và 8 ngày sau khi bà nhậm chức, một vụ xả súng chết người nhắm vào trụ sở CDC khiến họ rơi vào hỗn loạn.
Bà Susan Monarez trong một phiên điều trần tại Thượng viện hồi tháng 6. Ảnh: AFP
Spear và Kennedy Jr. yêu cầu Monarez từ chức, song bà từ chối. Tiếp đó, cả hai yêu cầu bà phải sa thải các lãnh đạo cấp cao tại CDC và đồng ý chấp nhận những khuyến nghị về vaccine. Monarez tiếp tục khước từ.
Bộ Y tế Mỹ dưới sự điều hành của ông Kennedy Jr. đã siết chặt hạn chế về đối tượng có thể tiêm một số loại vaccine và giảm mạnh đầu tư cho phát triển vaccine mRNA. Bản thân Bộ trưởng Kennedy Jr. là người hoài nghi về vaccine.
"Giám đốc Monarez đã cam kết với Tổng thống. Bà ấy cũng cam kết tại phiên điều trần phê chuẩn chức vụ. Bạn có thể thấy Monarez đã dứt khoát như thế nào trong các tuyên bố của mình về những gì khoa học chỉ ra và những gì bà ấy tin tưởng với tư cách một lãnh đạo chính sách y tế công cộng. Họ rõ ràng không thích điều đó", quan chức giấu tên cho hay, đề cập đến Bộ Y tế.
Khi cuộc thảo luận kết thúc, Monarez liên hệ với Chủ tịch Ủy ban Y tế, Giáo dục, Lao động và Lương hưu (HELP) của Thượng viện Bill Cassidy để thông báo tình hình. Cassidy sau đó gọi cho Kennedy Jr. Không rõ Bộ trưởng có phản hồi hay không và phản hồi như thế nào, song việc Monarez nhờ Cassidy can thiệp đã "chọc giận" ông.
Trong ba ngày tiếp theo, nỗ lực sa thải Monarez đã leo thang nhanh chóng, trở thành minh chứng rõ nét cho thấy Bộ trưởng Kennedy Jr. muốn khẳng định quyền kiểm soát đối với CDC, cơ quan vốn được hưởng một mức độ độc lập nhất định với chính quyền.
Vài giờ sau cuộc gọi với nghị sĩ Cassidy, Monarez lại được triệu tập vào một cuộc họp khác với Bộ trưởng Kennedy Jr., trợ lý Spear và Matt Buckham, chánh văn phòng Bộ Y tế. Cả ba đã khiển trách Monarez vì nhờ Cassidy can thiệp.
Ngày 26/8, Monarez nhận được một cuộc gọi từ Buckham, người dường như đang cố gắng xoa dịu mọi chuyện. Nhưng ngày hôm sau, Bộ Y tế tiếp tục gia tăng sức ép.
Chiều 27/8, Monarez nhận cuộc gọi từ một quan chức Nhà Trắng, thúc giục bà từ chức và nói thêm rằng bà sẽ bị sa thải nếu không tuân thủ. Monarez một lần nữa từ chối. Ngay sau đó, Bộ Y tế đăng trên mạng xã hội X rằng bà "không còn là giám đốc CDC nữa".
Ba lãnh đạo hàng đầu của CDC từ chức vài phút sau khi thông báo được đưa ra. Họ gồm Giám đốc Trung tâm Quốc gia về Tiêm chủng và Bệnh hô hấp Demetre Daskalakis, Giám đốc Y tế Debra Houry cùng Giám đốc Trung tâm Quốc gia về các Bệnh Truyền nhiễm Mới nổi và Bệnh lây truyền từ Động vật Daniel Jernigan. Điều đó tạo ra một làn sóng chỉ trích dữ dội nhằm vào Bộ trưởng Kennedy Jr., cho rằng ông muốn chính trị hóa cơ quan này.
"Giới hạn của tôi là hệ tư tưởng không được làm tổn hại khoa học, không được vũ khí hóa khoa học nhằm phục vụ hệ tư tưởng", Daskalakis nói. "Tôi thấy trong vài tuần qua, đó chính xác là những gì đã diễn ra".
Thông qua đội ngũ pháp lý của mình, Monarez tuyên bố sẽ không khuất phục. "Khi giám đốc CDC Susan Monarez từ chối thông qua những chỉ thị phi khoa học, liều lĩnh và sa thải các chuyên gia y tế tận tâm, bà đã chọn bảo vệ công chúng thay vì phục vụ một chương trình nghị sự chính trị", các luật sư Mark S. Zaid và Abbe David Lowell viết trong một tuyên bố sau thông báo từ Bộ Y tế. "Vì những lý do trên, bà ấy đã bị nhắm đến. Là một người chính trực và tận tâm với khoa học, bà ấy sẽ không từ chức".
Ngày 28/8, Thư ký báo chí Nhà Trắng Karoline Leavitt đã lên tiếng bảo vệ quyết định sa thải Monarez. "Tổng thống có quyền sa thải những người không phù hợp với sứ mệnh của ông", cô nhấn mạnh.
Các nghị sĩ từ cả lưỡng đảng và nhân viên CDC bắt đầu tham gia cuộc tranh luận. Nghị sĩ Cassidy đưa ra một tuyên bố kêu gọi hoãn cuộc họp dự kiến diễn ra vào ngày 18-19/9 của Ủy ban Cố vấn về Thực hành Tiêm chủng (ACIP). Đây là hội đồng cố vấn vaccine bên ngoài chính quyền do Bộ trưởng Kennedy Jr. đích thân lựa chọn. Cassidy cho biết bất kỳ khuyến nghị nào ACIP đưa ra đều nên bị bác bỏ.
ACIP có một số thành viên là người hoài nghi về vaccine. Họ sắp bỏ phiếu về các khuyến nghị cập nhật liên quan đến đối tượng nên tiêm vaccine Covid-19, cũng như các loại tiêm chủng khác. Giám đốc CDC phải ký duyệt những thay đổi của hội đồng trước khi chúng có hiệu lực.
"Đã xuất hiện những cáo buộc nghiêm trọng liên quan đến chương trình nghị sự, thành phần tham dự và việc không tuân thủ quy trình khoa học tại cuộc họp ACIP tháng 9", Cassidy nói. "Nếu cuộc họp vẫn diễn ra, mọi khuyến nghị được đưa ra đều cần bị bác bỏ vì thiếu tính hợp pháp, xét đến mức độ nghiêm trọng của các cáo buộc cũng như tình trạng rối ren hiện tại trong ban lãnh đạo CDC".
Thượng nghị sĩ Cộng hòa Susan Collins, người đã bỏ phiếu phê chuẩn Kennedy Jr. làm Bộ trưởng Y tế, cũng bày tỏ lo ngại về quyết định sa thải giám đốc CDC.
"Susan Monarez là một nhà khoa học rất có năng lực, người đã mang đến nhiều kinh nghiệm cho cơ quan này", Collins nói. "Tôi lo ngại việc bà ấy bị sa thải chỉ sau ba tuần nhậm chức. Việc Monarez ra đi đã dẫn đến việc 4 chuyên gia kỳ cựu của CDC, những người không dễ thay thế và được tôn trọng trên toàn thế giới, ngay lập tức từ chức".
Cả Collins và Cassidy đều cho rằng vụ sa thải cần được Ủy ban HELP của Thượng viện giám sát. Thượng nghị sĩ Bernie Sander, thành viên cấp cao Ủy ban HELP, kêu gọi một cuộc điều tra lưỡng đảng đối với quyết định trên.
Các nhân viên CDC cũng thể hiện rõ nỗi bất mãn bằng việc tổ chức một cuộc biểu tình tại trụ sở chính của cơ quan ở Atlanta.
"Đã đến lúc Tổng thống Trump phải bảo vệ di sản y tế công cộng xuất sắc của mình và thẳng thắn bác bỏ những điều vô lý từ Kennedy Jr.", cựu trợ lý bộ trưởng y tế Brett Giroir nói. "Cũng đã đến lúc thượng nghị sĩ Cassidy và tất cả thành viên Thượng viện phải gây áp lực tối đa".
Khoảng 21h30 ngày 28/8, Kennedy Jr. gửi một email trấn an nhân viên CDC. "Tôi cam kết phối hợp với các bạn để khôi phục niềm tin, tính minh bạch và uy tín cho CDC. Những nỗ lực hàng ngày của các bạn, thường không được chú ý, đã cứu sống nhiều người", ông viết. "Cải cách không làm giảm giá trị công việc của các bạn mà sẽ củng cố chúng. Người dân Mỹ sẵn sàng tin tưởng vào cơ quan này một lần nữa nếu chúng ta cho họ thấy rằng sự liêm chính, trách nhiệm giải trình và khoa học là kim chỉ nam với mọi quyết định".
Bộ trưởng nhanh chóng bổ nhiệm Thứ trưởng Y tế Jim O'Neill làm giám đốc tạm quyền thay thế Monarez. Quan chức giấu tên cho biết ông tin rằng O'Neill sẽ không phản đối các yêu cầu từ Kennedy Jr. như cách mà Monarez đã làm.
"Jim sẽ thực hiện bất cứ điều gì Bộ trưởng Kennedy Jr. và Stefanie Spear bảo", người này nói.
Nhưng việc đề cử một ứng viên thay thế Monarez về lâu dài, xét đến những lùm xùm xung quanh việc bà bị bãi nhiệm, "sẽ rất khó khăn", một quan chức cấp cao giấu tên trong chính quyền nhận xét.
