Việc Đài Truyền hình Việt Nam (VTV) mới đây nhầm lẫn về xung đột biên giới Thái Lan – Campuchia, tưởng là một sai sót chuyên môn, lại vô tình gợi mở đúng bản chất một thực tế ngày càng rõ nét: quan hệ giữa ba nước Đông Dương xưa – Việt Nam, Thái Lan và Campuchia – đang dịch chuyển về trạng thái đối đầu ngầm, kéo dài các mâu thuẫn lịch sử sang thế kỷ XXI trong bối cảnh cục diện địa chính trị khu vực biến động nhanh chóng.
1. Lịch sử dằng dai và ký ức chưa hóa giải
Mâu thuẫn Việt – Thái không phải là mới. Từ thời phong kiến, Xiêm La và Đại Việt đã từng nhiều lần giao tranh – tiêu biểu là biến cố thời Nguyễn Huệ – Nguyễn Ánh. Sau này, vào thời chiến tranh Việt – Mỹ, Thái Lan trở thành bàn đạp quân sự của Hoa Kỳ khi cho phép sử dụng các sân bay như Udon Thani và Takhli để oanh kích miền Bắc. Trong khi đó, đặc công Bắc Việt từng đột kích vào các căn cứ này, để lại ký ức sâu đậm trong giới an ninh Thái.
Sau năm 1979, khi Việt Nam tấn công và lật đổ Khơ Me Đỏ, các lực lượng VN đã xâm nhập biên giới phía tây Campuchia, đụng độ với quân Thái, vô tình thiết lập tiền lệ cho những căng thẳng kéo dài.
2. Quan hệ hiện tại: xung đột mềm, đối đầu thương mại và quyền lực mềm
Thái Lan hiện đại có một chủ trương rõ ràng: tránh đối đầu công khai, nhưng không để Việt Nam "một mình vươn lên". Từ bóng đá, thương mại cho tới công nghệ truyền thông và đầu tư doanh nghiệp, Thái Lan dần từng bước khẳng định vai trò “đối trọng mềm” với Việt Nam trong khối ASEAN.
Kinh tế: Các tập đoàn Thái như Central Group, ThaiBev, SCG… đã mua lại hoặc chi phối nhiều thương hiệu Việt. Hàng Thái tràn ngập thị trường Việt Nam. Trái lại, hàng Việt hiếm có cơ hội tại thị trường Thái.
Công luận và danh dự quốc gia: Sự việc ‘dư luận viên’ viết khẩu hiệu phản cảm lên tường Lãnh sự quán Thái Lan sau thất bại bóng đá cho thấy mức độ cay cú – và cả sự bất lực – của một bộ phận công luận khi đối mặt với một đối thủ mạnh mà lại "chơi đúng luật".
Truyền thông và quyền lực mềm: Trong khi Việt Nam kiểm soát nội dung Youtube/Facebook và hạn chế các luồng thông tin bất lợi, Thái Lan linh hoạt hơn và biết cách vận dụng công cụ này để quảng bá hình ảnh, thu hút đầu tư, và khẳng định vai trò một quốc gia dân chủ thân phương Tây trong ASEAN.
3. Campuchia: Từ “bạn đồng minh” thành “quân bài” của Bắc Kinh
Việt Nam từng đầu tư chính trị rất nhiều vào Hun Sen – người từng là cánh tay nối dài của Hà Nội tại Phnom Penh. Nhưng trong thập kỷ gần đây, Campuchia đã "thoát ly" khỏi quỹ đạo Việt Nam để rơi trọn vào vòng tay Trung Quốc.
Sự hiện diện của Trung Quốc tại Campuchia: Với hơn 50 khu kinh tế, đặc khu và các dự án trọng điểm được trao cho người Hoa, cùng lực lượng vũ trang “tam thái tử” nhà Hun, Campuchia giờ đây là vệ tinh gần như hoàn chỉnh của Bắc Kinh tại Đông Nam Á.
Hợp tác quân sự TQ–Camp và nguy cơ từ phía Tây: Khi Campuchia tập trận chung với Trung Quốc, đối đầu trực tiếp với các cuộc tập trận Mỹ – Philippines ở Biển Đông, Việt Nam hiểu rằng không gian chiến lược của mình đang bị thu hẹp cả phía Đông lẫn phía Tây.
4. Tình hình quân sự và thế gọng kìm
Quân đội Thái Lan hiện đại hóa theo chuẩn NATO, nhưng phần lớn vũ khí vẫn dựa trên dòng Su và S-300 cũ. Việt Nam cũng tương tự, chủ yếu dựa vào vũ khí Nga và hợp tác quốc phòng với Israel. Nhưng khi xét đến vị trí địa chiến lược, Thái Lan có thể tấn công sườn phía Tây Việt Nam – nơi địa hình hiểm trở, khó phòng thủ.
Campuchia, nếu trở thành sân sau quân sự của Trung Quốc, sẽ khiến Việt Nam không còn "vùng đệm" an toàn – một chiến lược sinh tồn quan trọng từ thời Lê Thánh Tông đến thời Đổi mới.
5. Từ thất bại chiến lược đến mối đe dọa hiện hữu
Việt Nam từng đặt cược lớn vào Hun Sen, thậm chí giữ thế bảo trợ cho Đảng Nhân dân Campuchia trong giai đoạn hậu Khmer Đỏ. Nhưng khi Campuchia “phản chủ”, Hà Nội gần như không có công cụ phản ứng nào đáng kể ngoài tuyên truyền.
ASEAN từng là niềm hy vọng giúp Việt Nam “tự cởi trói”, hòa nhập khu vực. Nhưng giờ đây, chính việc gắn chặt với nhóm cầm quyền thân Bắc Kinh khiến Việt Nam không thể linh hoạt xoay trục hay mở rộng liên minh an ninh như Philippines.
6. Pháp lý quốc tế và quyền lực mềm: Việt Nam đang lỡ chuyến tàu
Trong khi Thái Lan giữ lập trường trung lập, không gia nhập bất kỳ phe nào nhưng vẫn tận dụng tốt luật pháp quốc tế để bảo vệ lợi ích, Việt Nam lại rơi vào thế bị động.
Quyền lực mềm: Việt Nam không tận dụng được công cụ truyền thông quốc tế để bảo vệ hình ảnh quốc gia, lại càng không kiểm soát nổi dư luận trong khu vực.
Luật pháp quốc tế: Việt Nam ít khi viện dẫn Công ước Liên Hiệp Quốc hay các cơ chế giải quyết tranh chấp khu vực như ASEAN Charter để lên tiếng về quyền lợi hợp pháp trước sức ép của Trung Quốc – điều mà Philippines đã làm hiệu quả tại Tòa trọng tài PCA năm 2016.
Cần một chiến lược mới, không thể “chạy đà cũ”
Việt Nam đang đối diện một thế gọng kìm nguy hiểm: phía Đông là Biển Đông do Trung Quốc kiểm soát, phía Tây là Campuchia chịu ảnh hưởng Bắc Kinh, phía Tây Bắc là Thái Lan đang hiện đại hóa quân đội và đối đầu thương mại với Việt Nam.
Bài toán đặt ra là: Làm sao để vừa bảo vệ chủ quyền, vừa duy trì thế cân bằng chiến lược, lại không để rơi vào trạng thái bị cô lập trong ASEAN?
Muốn vậy, Việt Nam cần:
Đa phương hóa thực sự (không chỉ trên giấy);
Tăng cường hiện diện pháp lý quốc tế;
Tách khỏi những mô hình quyền lực lỗi thời;
Và đặc biệt, cần thẳng thắn nhìn lại các "thất bại chiến lược" trong quan hệ với láng giềng.
Đã đến lúc thoát khỏi huyền thoại "thắng hai đế quốc lớn" để tránh rơi vào thế thua trong ba mặt trận địa chính trị mới.
I. Kịch bản chiến lược quân sự: Việt Nam bị bao vây từ ba hướng
1. Hướng Đông: Biển Đông – mũi dùi chính từ Trung Quốc
Trung Quốc đã xây dựng xong chuỗi căn cứ quân sự trên các đảo nhân tạo tại Trường Sa và Hoàng Sa, với khả năng triển khai chiến đấu cơ, radar, tên lửa chống hạm, và tàu ngầm.
Việt Nam dù có lực lượng tên lửa bờ và tàu ngầm Kilo, vẫn khó so kè trong trường hợp bị tấn công phủ đầu – nhất là khi Bắc Kinh có thể dùng vũ khí chính xác tầm xa mà không cần tiến quá gần bờ biển.
Chiến lược đối phó hiện tại của Việt Nam chủ yếu là phòng thủ và "chống xâm nhập mềm" – nhưng điều này gần như bị vô hiệu nếu Trung Quốc mở một cuộc tấn công giới hạn (limited strike) chỉ nhằm răn đe chính trị.
2. Hướng Tây: Campuchia – từ đồng minh thành căn cứ đối phương
Việc Trung Quốc có quyền sử dụng cảng Ream tại Campuchia trên thực tế tạo điều kiện cho PLA kiểm soát Vịnh Thái Lan, vòng ra sau lưng các tỉnh đồng bằng miền Tây Việt Nam – nơi phòng tuyến quân sự yếu hơn.
Kịch bản nguy hiểm: tàu chiến TQ từ Campuchia phối hợp tấn công vùng ven biển phía Nam, trong khi lực lượng Campuchia chốt chặn biên giới đường bộ. Đây là gọng kìm Nam-Tây từng được chiến lược gia Lưu Hoa Thanh đề cập thời 1990s.
3. Hướng Tây Bắc: Thái Lan – “trung lập có vũ trang”
Thái Lan không trực tiếp đe dọa, nhưng nếu có xung đột khu vực, họ hoàn toàn có thể phong tỏa tuyến vận tải hoặc yểm trợ hậu cần cho phe không thân Việt Nam.
Hệ thống vũ khí của Thái đang được nâng cấp mạnh: xe tăng Leopard, máy bay Gripen, radar 3D của Israel, hệ thống phòng không tầm trung. Trong khi đó, Việt Nam vẫn bị phụ thuộc vào các gói vũ khí Nga – vốn bị đình trệ sau chiến sự Ukraine.
🕵️*♂️ II. Thất bại tình báo chiến lược với Campuchia: Một bài học cay đắng
1. Sai lầm chiến lược khi đặt cược vào Hun Sen
Từ những năm 1980s, Việt Nam dốc toàn lực xây dựng Hun Sen thành thủ tướng thân Hà Nội. Tuy nhiên, không có cơ chế kiểm soát lâu dài, và Việt Nam đã quá tin vào “tình đồng chí” mà không củng cố lợi ích chiến lược (bases, cam kết ràng buộc, hiệp định quân sự song phương thực chất).
Trong khi đó, Trung Quốc chơi bài đầu tư – vũ khí – dòng người – quyền lực mềm, để "cài" vào Campuchia hơn 50 đặc khu kinh tế và gần 1 triệu người Hoa mới.
2. Việt Nam đã bị mất trắng mạng lưới “tai mắt” ở Phnom Penh
Từ sau 2016, khi quan hệ TQ–Camp được nâng cấp toàn diện, hàng loạt nhân sự tình báo thân Việt tại Campuchia bị thanh lọc hoặc vô hiệu hóa.
Các đơn vị quân báo Việt Nam (có truyền thống cắm chốt biên giới Tây Nam) gần như bị vô hiệu khi Phnom Penh phối hợp Trung Quốc siết chặt an ninh mạng và phát hiện xâm nhập.
3. Bẫy “gián điệp ngược” – mạng lưới MSS của Trung Quốc hoạt động ngược lại trong nội địa Việt Nam
MSS (Bộ An ninh Quốc gia Trung Quốc) đã cài người vào các đoàn doanh nghiệp, viện nghiên cứu, nhà đầu tư, và tổ chức “văn hóa” ở Campuchia rồi dần mở rộng hoạt động sang Việt Nam thông qua các tuyến hàng hóa, dự án chung.
Theo một số báo cáo rò rỉ, hàng chục sĩ quan MSS từng qua Campuchia để “làm việc kỹ thuật” thực chất là để phân tích điểm yếu trong chuỗi chỉ huy tình báo VN.
