Không lực hoàng gia Thái Lan RTAF (the Royal Thai Air Force) tuổi gì so với không lực VNCH
Trong hình là bằng lái phi cơ được cấp cho ba phi công Thái Lan đầu tiên được đào tạo tại Pháp. Người đầu tiên nhận bằng là Thiếu tá Luang Sakdi vào năm 1912; hai người còn lại nhận bằng vào năm sau. Ba người Thái đã được chọn đến Pháp để học lái máy bay, để khi trở về thành lập lực lượng không quân. Không quân hoàng gia Thái Lan The Royal Thai Air Force (RTAF) đã được thành lập năm 1913, là quốc gia đầu tiên ở châu Á có binh chủng không quân, trong khi đó Không lực VNCH đến 1951 mới được thành lập, còn Không quân nhân dân Việt Nam thì mãi đến 1959! Không quân Thái Lan với 46.000 quân nhân và gần 700 phi cơ, đã từng hỗ trợ kỹ thuật hữu hiệu của USAF (US Air Force) trong chiến tranh Việt Nam.
Tuy không lực Thái Lan thành lập sớm hơn, nhưng so về người phi công đầu tiên, thì Việt Nam lại có sớm hơn. Đó là đại úy Đỗ Hữu Vị (1883 - 1916) là phi công người Việt và cũng là người lính dẫn đầu các chuyến bay trinh sát đầu tiên ở Maroc.
Đỗ Hữu Vị là con út của Tổng đốc Đỗ Hữu Phương. Ông từng học tại trường Lasan Taberd ở Sài Gòn, sau được cha gửi sang Paris, Pháp cùng các anh trai để theo học trung học tại các trường Janson-de-Sailly và trường Louis Le Grand.
Năm 1904, ông dự thi và trúng tuyển vào Trường Võ bị Saint-Cyr. Ngay ở những kỳ thi đầu tiên, ông đã tỏ ra là người xuất chúng. Sau khi tốt nghiệp vào năm 1906 với quân hàm Thiếu uý, ông gia nhập trung đoàn Lê dương Pháp tới Ma-rốc.
Sau nhiều trận đánh ác liệt tại Ma-rốc, thay vì nghỉ ngơi, ông trở về Pháp với ước mơ hoàn thiện sự nghiệp không quân của mình, và cùng tư lệnh Victor Ménard thực hiện chuyến bay vòng quanh nước Pháp lần đầu tiên năm 1911, nghĩa trước Thiếu tá Luang Sakdi của Thái lan có bằng lái phi cơ 2 năm! Tự hào chưa 🙂
Ba sĩ quan Thái Lan được chọn là Thiếu tá Luang Sakdisanlayawut (sau này là Nguyên soái Praya Chalerm Akas), Đại úy Luang Arwutikitkam (sau này là Nguyên soái Praya Vehasayan Silapasit), và Đại úy Tip Ketuthat (sau này là Nguyên soái Praya Thayanpikart). Họ rời Xiêm đến Paris vào ngày 31 tháng 3 năm 1911. Tuy nhiên, phải mất hơn một năm, họ mới chính thức bắt đầu khóa huấn luyện tại Villacoublay, gần Paris, vào ngày 2 tháng 7 năm 1912. Người đầu tiên nhận được chứng chỉ phi công dân sự từ Câu lạc bộ Hàng không Pháp là Thiếu tá Luang Sakdi, người đã học lái máy bay hai tầng cánh Breguet có thể đạt tốc độ 62 dặm/giờ. Sau đó, ông bắt đầu huấn luyện với Quân đội Pháp để đủ điều kiện nhận bằng "Brevet d'Aviateur Militaire Francaise:", và nhận bằng này vào ngày 18 tháng 8 năm 1913. Hai ứng viên còn lại nhận được chứng chỉ từ Câu lạc bộ Hàng không vào tháng 6 năm 1913, lái máy bay một tầng cánh Nieuport. Một báo cáo về tiến trình của họ, được đăng trên tờ Bangkok Times ngày 3 tháng 5 năm 1913, có đề cập rằng Thiếu tá Luang Sakdi đã bay từ Paris đến Ramboullet cùng một hành khách ở độ cao 1.200 mét và cũng đã được hướng dẫn lái thủy phi cơ.
Trở lại chuyện phi công Đỗ Hữu Vị:
Năm 1912 Đỗ Hữu Vị trở lại Ma-rốc, nơi ông được thăng quân hàm lần thứ hai và thêm một lần nữa ông được ghi công. Tháng 12 năm 1912, ông được cử tham gia phi đội trinh sát của tướng Brulard và lập được nhiều thành tích mặc dù điều kiện thời tiết khi đó vô cùng khắc nghiệt.
Năm 1913, ông xin nghỉ phép để trở về Đông Dương. Tại đây Toàn quyền Đông Dương Albert Sarraut nhờ ông hỗ trợ xây dựng cơ sở cho cơ quan hàng không thuộc địa. Ông nhận nhiệm vụ và tham gia hết mình vào công việc. Chính ông là người thử nghiệm những chiếc thuỷ phi cơ đầu tiên trên sông Cửu Long.
Tháng 8 năm 1914, Thế chiến thứ nhất xảy ra, ông xin được trở về Pháp để tham gia chiến đấu. Toàn quyền Albert Sarraut muốn giữ ông lại và phong chức sĩ quan tuỳ tùng nhưng vị sĩ quan trẻ này nói: “Tôi không thể ở lại đây được, tôi phải ra trận để làm gương cho những người khác. Tôi vừa là người Pháp, vừa là người An Nam, bổn phận của tôi nặng gấp đôi Ngài".
Trước những lời khẩn khoản của ông, cuối cùng Đỗ Hữu Vị cũng được chấp thuận trở về Pháp.
Ngay khi đặt chân đến Pháp, ông đã theo một phi đội ra trận. Nhiệm vụ của ông là trinh sát các địa điểm xa xôi và ném bom vào ban đêm. Với ba lần ghi công, Đỗ Hữu Vị đã được Chính phủ Pháp tặng thưởng Huân chương Bắc đẩu bội tinh ngũ đẳng.
Một vài tuần lễ sau, trên đường trở về đơn vị, máy bay của ông gặp nạn và rơi xuống đất. Ông bị thương nặng, bị gãy cánh tay trái, vỡ hàm và xương sọ. Ông được đưa đi điều trị trong thời gian dài.
Dù chưa hoàn toàn bình phục, ông vẫn xung phong ra trận. Do không đủ sức điều khiển máy bay, ông giữ vị trí quan sát trên không trong đội phi cơ số 1 ở Malzéville.
Cùng với thượng sĩ - phi công Marc Bannin, trung uý Đỗ Hữu Vị đã nhiều lần sử dụng chiếc “Voisin” bay qua Karlsruhe, Pechelbronn, Dillingen và thu thập được nhiều tin tức quan trọng cho Bộ chỉ huy Pháp.
Năm 1916, vì lí do sức khoẻ, ông buộc phải từ bỏ sự nghiệp phi công, chuyển sang bộ binh, được thăng hàm Đại úy và trở lại Trung đoàn Lê dương 2.
Ngày 09 tháng 7 năm 1916, Đại uý nhận lệnh tấn công vào phía đông làng Dompierre, vùng sông Somme. Để chuẩn bị kỹ cho cuộc tấn công này, đêm hôm ấy, đại uý cùng 8 người đi trinh thám trước. Sáng hôm sau, đại uý dẫn đầu Đại đội 8. Mới đi được trăm mét, đại uý bị trúng đạn vào bụng. Ông ngã xuống giáp mặt với quân Đức song vẫn lệnh cho quân tiến lên. Ít phút sau, khi cố gắng gượng dậy, ông lại bị trúng một viên đạn nữa vào đầu.
Biết rằng sắp phải từ trần, đại uý quyết nằm lại chiến trường, vài phút sau ông mất, mặt quay vào quân địch, kết thúc một cách oanh liệt đời chiến sĩ của ông. Trên ngôi mộ của ông, người ta đã khắc dòng chữ: “Đại uý- phi công Đỗ Hữu Vị đã chết trong danh dự, cho đất nước An Nam và cho quê hương Pháp của ông”.
Năm 1920, ông Clémenceau, lúc đó là Bộ trưởng Bộ Chiến tranh, đã ban hành một đặc quyền cho phép chuyển thi hài ông về An Nam.
Sau này, để tri ân đại uý - người anh hùng gốc Việt Đỗ Hữu Vị, chính phủ Pháp đã cho in hình ông trên con tem phát hành khắp Đông Dương, lấy tên ông đặt cho nhiều trường học, đường phố ở các nước thuộc địa và ngay tại Pháp. Đặc biệt, vào ngày 29 tháng 6 năm 2022, chính quyền Pháp đã làm lễ khánh thành quảng trường mang tên Đỗ Hữu Vị ở trung tâm quận 16, thủ đô Paris.
Phuong Truong Qui
