Elon Musk thừa nhận rằng mình đã không làm được gì nhiều trong suốt mấy tháng vừa qua.
(Minh họa)
Khi Tổng thống Mỹ Donald Trump lên tiếng tuyên bố vào tháng 11 năm ngoái nói rằng Elon Musk sẽ được đứng đầu một sáng kiến cải tổ chính phủ nhằm tăng mức hiệu quả vận hành, nhiều tỷ phú và thương gia đồng loạt đã bày tỏ sự phấn khích lớn.
Shaun Maguire, đối tác tại quỹ đầu tư mạo hiểm
Sequoia Capital đưa ra nhận định cho rằng, ý tưởng này là
"một trong những điều tuyệt vời nhất mà tôi chưa từng đọc qua". Tỷ phú phụ trách quỹ đầu cơ Bill Ackman thậm chí còn viết ra hẳn một hướng dẫn ba bước về cách mà sáng kiến này sau được đặt tên là DOGE, có thể chi phối mạnh mẽ đến chính sách công. Ngay cả Thượng nghị sĩ Bernie Sanders cũng cho đăng bài ủng hộ tuy có phần dè dặt, cho rằng Musk đã "nói đúng" khi vạch ra tình trạng lãng phí và gian lận trong ngân sách Bộ Quốc phòng.
Sự hào hứng đó là điều dễ hiểu. Rõ ràng chính phủ Mỹ đang cần được chỉnh đốn, cải tổ lại tận gốc. Thâm hụt ngân sách vốn là một vấn đề khá nghiêm trọng, và các vụ gian lận thực sự đã gây ra thiệt hại hàng chục tỷ USD mỗi năm. Trong sự nghiệp kinh doanh làm ăn của mình, Elon Musk đã tạo dựng ra nhiều công ty đạt thành công đáng kinh ngạc ở những lĩnh vực từng bị cho là bất khả thi. Việc mà ông có thể giúp cho cải tổ lại cơ cấu trong chính phủ, hoặc ít nhất là gây ra vài thay đổi tích cực, nghe qua có vẻ hợp lý.
Thế nhưng, chỉ sau vài tháng, hầu hết ở Washington D.C. đều xem DOGE là một thất bại, nặng nề, còn Musk thì cuối cùng phải tự rút lui. Liệu điều này có phải là kết cục không thể tránh khỏi? Và điều đó sẽ nói gì về tương lai của các nỗ lực cải cách cơ cấu trong chính phủ?
Musk thông báo từ rời bỏ vai trò trong chính phủ vào ngày 28/5 thông qua một bài đăng trên mạng xã hội X, nền tảng xã hội do chính ông bỏ ra 44 tỷ USD để thâu tóm với ý đồ riêng. Steve Davis, người phụ tá thân cận của ông và được cho là người đứng ra điều hành phần lớn công việc trong Ban Hiệu quả DOGE, cũng đã rút lui. Katie Miller, vợ của Stephen Miller (phó chánh văn phòng của ông Trump) và người phát ngôn của DOGE, cũng đã từ chức.
Hai ngày sau đó, Musk xuất hiện trong một buổi họp báo cùng ông Trump với một vết bầm đen dưới mắt, được cho là do cậu con trai 5 tuổi, bé X, đã gây ra. Ông Trump khẳng định đây không phải là sự rút lui hoàn toàn: Musk sẽ vẫn đóng vai trò cố vấn. Để tri ân, ông Trump trao tặng Musk một "chìa khóa vàng" như biểu tượng của sự nghỉ hưu.
Việc rút lui này xảy ra sau hai cuộc phỏng vấn, một với tờ Washington Post, một với đài CBS, trong đó Musk đã thừa nhận rằng, mình đạt được ít sự tiến triển hơn kỳ vọng.
Trên thực tế, Musk đã không hoàn thành phần lớn những gì từng lớn tiếng cam kết cho thực hiện. Sau khi tuyên bố sẽ giúp tiết kiệm 2,000 tỷ USD cho ngân sách liên bang, ông liến cho cắt giảm nguồn viện trợ cho nước ngoài và cho sa thải hàng chục ngàn công chức. Tuy nhiên, nguồn viện trợ quốc tế và tiền lương liên bang chỉ chiếm một phần nhỏ trong tổng số chi tiêu của chính phủ. Theo số liệu mà DOGE công bố (dù gây ra nhiều sự tranh cãi), chương trình đã giúp tiết kiệm được 175 tỷ USD. Trong khi đó, theo Bộ Tài chính Mỹ, chi tiêu thực tế của liên bang vẫn tiếp tục tăng cao.
Mặc dù được phép tiếp cận những hệ thống chứa các số liệu nhạy cảm nhất của chính phủ, các kỹ sư trẻ của Musk cũng không tìm ra nhiều vụ gian lận, lãng phí như họ mong đợi.
Khác với những nỗ lực cải cách hợp lý từng được cho triển khai ở Washington D.C., chiến dịch cải tổ của Musk lại dựa trên nhiều thuyết âm mưu. Musk cáo buộc đảng Dân chủ biến chính phủ thành nơi chuyển tiền cho người nhập cư bất hợp pháp. Ông cho rằng chính phủ liên bang có hàng loạt
"nhân viên ma" không hề tồn tại. Ông còn khẳng định các văn phòng chính phủ ở Washington D.C. vắng tanh đến mức bị người vô gia cư chiếm đóng hàng loạt. Tiếc thay, không điều nào trong đó là đúng sự thật.
Gian lận và chi trả sai có thể gây ra thiệt hại hàng trăm tỷ USD mỗi năm, theo
Văn phòng Kiểm toán Chính phủ (GAO). Nhưng để phát hiện ra những sai phạm này cần đến các chuyên gia kế toán pháp lý và những người am hiểu về chính sách sâu sắc, nhóm người mà Musk nhanh chóng đã làm mất lòng vì đã vô cớ cho đuổi việc họ.
Thay vì tập trung vào các điểm nóng trong chi tiêu ngân sách, Musk lại cho sa thải hàng loạt nhân sự tại chức, dù tiền trả lương chỉ chiếm chưa đến 5% mức chi tiêu liên bang. Việc cho cắt giảm nhân sự ồ ạt chỉ thông qua email thông báo qua đêm khiến cho DOGE vướng vào hàng loạt vụ kiện tụng. Cuối cùng, phần lớn các bộ ngành buộc phải quay lại quy trình truyền thống. việc cho sa thải nhân viên dựa theo trình tự pháp lý, xét theo bậc thâm niên và công trạng.
TIÊU CỰC
Không phải Musk không tạo ra tác động gì cả. Nhưng tác động lớn nhất lại mang tính cách tiêu cực lớn. Theo mô hình dự báo của ông Brooke Nichols, một chuyên gia kinh tế y tế tại Đại học ở Boston. M.A., việc cho cắt giảm nguồn viện trợ nước ngoài của DOGE có thể đã khiến cho 300,000 người tử vong, trong đó có 200,000 trẻ em, vì nạn đói hoặc mắc bệnh truyền nhiễm mà không có thuốc men để được chữa trị.
Tại Mỹ, DOGE khiến cho đội ngũ công chức liên bang rơi vào trạng thái bị hoảng loạn và mất tinh thần làm việc. Nhóm kỹ sư trẻ dưới trướng Musk đã hành xử như
"đội hành quyết", sử dụng quyền kiểm soát hệ thống máy tính để gây áp lực lên các công chức kỳ cựu. Những ai dám chống đối như Viện Hòa bình Hoa Kỳ (do Quốc hội cho thành lập) bị cưỡng chế phải đóng cửa. (Viện này sau đó được mở lại nhờ phán quyết của tòa án).
Điều trớ trêu là nếu DOGE được triển khai ở quy mô nhỏ hơn, tập trung hơn thì có thể đã mang lại nhiều kết quả tích cực. Max Stier, đại diện tổ chức bất vụ lợi
Partnership for Public Service, có nhận xét:
"Nhận định cho rằng chính phủ Mỹ cần phải hiện đại hóa là hoàn toàn đúng đắn".
Nhiều vấn đề hiện nay bắt nguồn từ việc các công chức bị bó buộc trong rừng quy định phức tạp, còn những người gây ra các dự án
"đội vốn", "trì trệ" thì chẳng ai bị xử lý theo luật pháp hiện hành. Trực giác của Musk cho rằng có nhiều quy tắc có thể và nên được cho dẹpbỏ là hoàn toàn hợp lý. Đáng tiếc thay, chính những hành động của DOGE khiến cho bất cứ nỗ lực cải cách nghiêm túc nào trong tương lai sẽ càng trở nên khó khăn hơn.
Nguồn: The Economist
