Sắc lệnh hành pháp của ông Trump nhằm chấm dứt quyền công dân đối với một số trẻ em sinh ra tại Mỹ đã vấp phải trở ngại pháp lý đáng kể đầu tiên.
(Minh họa)
Là một phần của chiến dịch nhằm hạn chế toàn diện đối với cả người nhập cư hợp pháp và không có giấy tờ, Tổng thống Mỹ Donald Trump đã ký một sắc lệnh hành pháp vào ngày 20/1 sau khi vừa tuyên thệ nhậm chức, trong đó ông tìm cách chấm dứt quyền công dân đối với một số trẻ em được sinh ra tại Mỹ.
Ở một quốc gia mà nơi đó quyền công dân theo nơi sinh bất kể dòng dõi là một giá trị được xã hội đánh giá và xem trọng sâu sắc, nỗ lực nhằm cắt đứt quyền này của tổng thống đối với các thế hệ tương lai có thể tạo ra một tầng lớp giai cấp bị hạ thấp, thông quasự thay đổi trong chính sách cụ thể nhắm vào các cộng đồng người da màu.
Sắc lệnh hành pháp của ông Trump chắc chắn sẽ phải đối mặt với các thách thức tại tòa án từ các hiệp hội dân quyền, những tổ chức có tiếng nói về Hiến pháp thuận lợi và hơn một thế kỷ các tiền lệ về pháp lý luôn đứng về phía họ.
Liên đoàn Tự do Dân sự Mỹ (ACLU) đã đứng đầu một nhóm các hiệp hội dấn quyền này nhằm đệ đơn thách thức và khởi kiện về sắc lệnh này của ông Trump.
Chỉ một ngày sau, một liên minh gồm 22 tiểu bang do đảng Dân chủ đứng đầu, Quận Columbia và thành phố San Francisco đã đệ đơn kiện lên tòa án liên bang ở Boston với lý do sắc lệnh của ông Trump đã vi phạm rõ ràng tu chính án số 14 trong Hiến háp Hoa Kỳ. Tiểu bang Washington, Oregon, Illinois và Arizona cùng nộp đơn kiện lên tòa án liên bang ở Seattle và hôm 23/1, thẩm phán quận hạt John Coughenour đã tạm thời chặn sắc lệnh của ông Trump, gọi đó là
"quyết định vi hiến rõ ràng", trong phán quyết đầu tiên của tòa án về sắc lệnh này.
Dưới đây là những thông tin chi tiết về quyền công dân theo nơi sinh và tương lai của quyền này dưới chính phủ ông Trump.
Quyền công dân theo nơi sinh là gì?
Khi nhắc đến quyền công dân theo nơi sinh, ông Trump và các đồng minh thường ám chỉ đến nguyên tắc pháp lý
jus soli, một thuật ngữ tiếng Latin có nghĩa là
"quyền của người sinh ra trên lãnh thổ".
Nói một cách đơn giản hơn, nguyên tắc này cho phép hầu hết người được sinh ra trên đất Mỹ sẽ trở thành công dân Mỹ.
Cơ sở pháp lý cho quyền công dân theo nơi sinh ở Mỹ là gì?
Jus soli bắt nguồn từ luật lệ của Vương Quốc Anh. Theo đó, từ nhiều thế kỷ trước, những người sinh ra ở Anh sẽ là công dân Anh. Nhưng quyền công dân theo nơi sinh không bị hạn chế ở Hoa Kỳ bao gồm cả những người da màu, tức là không chỉ dành riêng người Mỹ da trắng, bắt nguồn từ Hiến Pháp Hoa Kỳ.
Năm 1857, Tối cao Pháp viện đã đưa ra phán quyết cho rằng, con cháu người da đen của những người nô lệ không được trở thành công dân Mỹ. Để khắc phục sự bất công này, chỉ hơn một thập kỷ sau, Hoa Kỳ đã phê chuẩn Tu chính án thứ 14. Dòng đầu tiên của Tu chính án thứ 14 có nội dung như sau:
"Tất cả những người sinh ra hoặc nhập tịch tại Mỹ và chịu sự quản trị của Mỹ đều là công dân Mỹ và của Tiểu bang nơi họ cư trú".
Được gọi là
Điều khoản về quyền công dân, cụm chữ này cùng với một số luật lệ và quy định có liên quan, đã thiết lập ra nguyên tắc hiện đại cho quyền công dân theo nơi sinh.
Tòa án Mỹ nói gì về quyền công dân theo nơi sinh đối với con cái của những người nhập cư?
Ngay cả khi Tu chính án thứ 14 được phê chuẩn, người Mỹ đã bắt đầu quay lưng lại với những người nhập cư vào Mỹ, đặc biệt là các công nhân TQ.
Ngay sau đó, Quốc hội đã ban hành luật để hạn chế nghiêm ngặt việc di cư của người TQ và gây khó khăn cho những người TQ đã sinh sống ở Mỹ.
Vào năm 1898, định nghĩa về quyền công dân theo nơi sinh của Tu chính án thứ 14 đã gặp phải thách thức lớn đầu tiên với sự phản đối của một đầu bếp người Mỹ gốc Hoa tên là Wong Kim Ark.
Wong Kim Ark, một thanh niên sinh ra tại San Francisco với cha mẹ là người nhập cư, đã đến TQ để thăm gia đình. Khi cố gắng trở về nhà ở Mỹ, Wong không được phép vào nước này với lời cáo buộc, Wong không phải là công dân Mỹ.
Nhưng Tối cao Pháp viện lại có sự nhìn nhận khác.
Trong một quyết định có tính cách tiền lệ hồi năm 1898, các thẩm phán đã ra phán quyết có lợi cho yêu cầu về quyền công dân Mỹ của Wong Kim Ark mặc dù cha mẹ Wong là người nhập cư TQ không thể nhập tịch Mỹ.
Ai không phải là công dân Mỹ, ngay cả khi được sinh ra ở Mỹ?
Có những trường hợp ngoại lệ rất hiếm hoi đối với nguyên tắc
jus soli, trong đó những người sinh ra ở Mỹ sẽ không tự động được cấp quyền công dân Mỹ.
Tu chính án 14 không bảo đảm quyền công dân cho người Mỹ bản địa sinh ra trên lãnh thổ Mỹ, điều mà cho mãi đến năm 1924 mới được công nhận rộng rãi.
Năm 2021, Tối cao Pháp viện đã ra phán quyết cho rằng, những người sinh ra ở các vùng lãnh thổ chưa hợp nhất của quần đảo Samoa thuộc Mỹ không được tự động bảo đảm quyền công dân theo nơi sinh, trừ khi Quốc hội cho ban hành luật. Và con cái của các nhân vật ngoại giao nước ngoài hoặc, trong một trường hợp kịch tính hơn, con cái của những kẻ chiếm đóng đối địch, cũng không có quyền công dân Mỹ khi được sinh ra ở đây.
Liệu, các quốc gia khác có quyền công dân theo nơi sinh như ở Mỹ hay không?
Trong những lời bình luận chỉ trích phiên bản quyền công dân theo nơi sinh của Mỹ, ông Trump đã nói:
"Chúng ta phải chấm dứt điều đó. Chúng ta là quốc gia duy nhất thực hiện quyền này".
Trên thực tế, có hàng chục quốc gia khác trên thế giới cũng tán thành quyền công dân dựa trên nơi sinh. Giống như Hoa Kỳ, hầu hết các quốc gia này đều nằm trong bán cầu Tây, bao gồm cả Canada và Mexico.
Tuy nhiên, quyền công dân theo nơi sinh ít được phổ biến hơn ở các khu vực khác trên thế giới.
Sắc lệnh hành pháp của Trump có tác dụng gì?
Sắc lệnh hành pháp được ký hôm 20/1 nhằm mục đích khiến cho những đứa trẻ sinh ra ở Mỹ nhưng không có ít nhất một trong hai cha mẹ là thường trú nhân hợp pháp hoặc công dân Mỹ sẽ không còn được tự động gia hạn quyền công dân Mỹ nữa.
Sắc lệnh cũng không cho phép các cơ quan liên bang cấp hoặc công nhận giấy tờ chứng minh quyền công dân Mỹ cho những trẻ em như vậy.
Đáng chú ý là sắc lệnh hành pháp nhắm vào trẻ em sinh ra từ cả những người nhập cư trái phép và những người ở Mỹ hợp pháp bằng thị thực visa tạm thời.
Liệu ông Trump thực sự có thể chấm dứt quyền công dân theo nơi sinh hay không?
Có thể, mặc dù có lẽ là không khả thi, và gần như chắc chắn không thể chấm dứt được quyền công dân theo nơi sinh thông qua sắc lệnh hành pháp.
Điều khoản về quyền công dân là một phần của Hiến Pháp Hoa Kỳ, văn kiện lập quốc của quốc gia này.
Nhìn chung, các học giả về Hiến Pháp đều cho rằng, cả sắc lệnh hành pháp lẫn luật pháp đều không thể thay thế được sự bảo đảm của Hiến Pháp về quyền công dân theo nơi sinh đối với những người sinh ra trên đất Mỹ.
Tuy nhiên, vì tiền lệ pháp lý do Wong Kim Ark đặt ra cách đây hơn một thế kỷ là rất căn bản đối với cách công nhận quyền công dân theo nơi sinh liên quan đến con cái của những người nhập cư, nên một cuộc chiến về pháp lý nổ ra từ sắc lệnh hành pháp của ông Trump có thể, trong kịch bản cực đoan nhất, gây ra nguy hiểm cho cách hiểu về quyền công dân theo nơi sinh của Mỹ như chúng ta từng biết.
Trên thực tế, việc buộc Tối cao Pháp viện phải cho diễn giải lại Tu chính án thứ 14 có lẽ là một phần trong cuộc chơi dài hơi mà chính phủ Trump đang tìm cách thực hiện với sắc lệnh hành pháp của mình.
Tuy nhiên, ngay cả khi Tòa Bạch Ốc đang chuẩn bị cho một chiến dịch bố ráp cán quét di dân bất hợp pháp, thì việc sửa đổi hoàn toàn luật lệ về quyền công dân theo nơi sinh vẫn là điều không khả thi.
Một cách khác để phủ quyết một phần hiện có của Hiến Pháp hiện hành là phê chuẩn thay thế một tu chính án khác, điều này sẽ đòi hỏi mức độ ủng hộ chính trị bất khả thi đối với một vấn đề cực đoan như vậy.
Chính phủ Trump liệu có thể kiểm soát quyền công dân theo nơi sinh theo cách thức nào khác?
Ngay cả khi chính quyền không thể hoàn toàn hủy bỏ quyền công dân theo nơi sinh đối với con cái của một số người nhập cư nhất định, các giới chức được cho là đã tìm ra những cách tốt khác để giải quyết vấn đề này.
Ví dụ, giới chức trách có thể tìm cách hạn chế thị thực ngắn hạn cho những du khách đang mang thai, khiến cho họ không thể lợi dụng để sinh con ở Mỹ.
Lượm lặt
