USA Di sản không trọn vẹn ở Việt Nam của Nguyễn Phú Trọng

[Gibbs]

Fulcum: Di sản không trọn vẹn ở Việt Nam của Nguyễn Phú Trọng
Tác giả: Lê Hồng Hiệp và Nguyễn Khắc Giang/ Cù Tuấn, biên dịch
Tóm tắt: Sự lãnh đạo kiên định của ông Tổng Bí thư, trớ trêu thay, lại đã tạo ra một khoảng trống lãnh đạo tiềm năng, vì kế hoạch sắp xếp người kế nhiệm không phải là một trong những thế mạnh của ông, không giống như công cuộc chống tham nhũng và những thành tựu xuất sắc khác.
Ngày 18 tháng 7 năm 2024, Bộ Chính trị Đảng Cộng sản Việt Nam (ĐCSVN) thông báo Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng sẽ tạm nghỉ để tập trung điều trị tích cực. Chủ tịch nước Tô Lâm sẽ tạm thời đảm nhận trách nhiệm. Cùng ngày, ông Trọng được trao tặng Huân chương Sao vàng - vinh dự cao nhất của Việt Nam - ghi nhận những đóng góp của ông cho Đảng và dân tộc.
Thông báo này làm dấy lên mối lo ngại về tình trạng sức khỏe suy giảm của ông Trọng và khả năng ông sắp qua đời. Những suy đoán này càng được thúc đẩy bởi sự xuất hiện yếu ớt của ông trong cuộc gặp gần đây với Tổng thống Nga Vladimir Putin và sự vắng mặt của ông trong các cuộc họp chính trị quan trọng. Mặc dù thông báo mới nhất này không hoàn toàn gây bất ngờ, nhưng nó có ý nghĩa quan trọng đối với tương lai chính trị của Việt Nam.
Nhiệm kỳ của Nguyễn Phú Trọng đã đại diện cho một trong những thời kỳ thú vị nhất trong nền chính trị Việt Nam. Với kinh nghiệm làm Bí thư Thành ủy Hà Nội và Chủ tịch Quốc hội, ông được chọn làm ứng cử viên thỏa hiệp cho vị trí Tổng bí thư năm 2011. Vai trò này đã bị suy yếu trong hai nhiệm kỳ của người tiền nhiệm, Nông Đức Mạnh, với tư cách là người nắm quyền trong nền chính trị Việt Nam. Quyền lực của hệ thống chính trị sau đó chuyển sang cánh chính phủ do Thủ tướng lúc bấy giờ là Nguyễn Tấn Dũng lãnh đạo. Bên dưới vẻ ngoài gần gũi như một người ông nội, ông Trọng tỏ ra là một chính trị gia có bản lĩnh và tài giỏi. Trong cuộc tranh giành quyền lực căng thẳng tại Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ 12 năm 2016, ông đã lật đổ ông Dũng thành công và tiếp tục nhiệm kỳ thứ hai.
Sau sự qua đời bất ngờ của Chủ tịch nước Trần Đại Quang vào năm 2018, ông Trọng đồng thời giữ chức chủ tịch nước cho đến tháng 4 năm 2021. Mặc dù đã thôi giữ chức Chủ tịch nước nhưng ông vẫn tiếp tục giữ chức Tổng bí thư Đảng Cộng sản Việt Nam trong nhiệm kỳ thứ ba chưa từng có, được cho là do Đảng không thể đạt được sự đồng thuận về người kế nhiệm ông.
Nguyễn Phú Trọng nổi tiếng với việc phát động một chiến dịch chống tham nhũng cấp cao nhắm vào các quan chức chính phủ thuộc mọi cấp bậc. Từ năm 2016 đến nay, trên 139.000 đảng viên bị kỷ luật, trong đó có 40 ủy viên Trung ương Đảng và 50 tướng lĩnh trong lực lượng quân đội, công an. Đáng chú ý, 8 Ủy viên Bộ Chính trị, trong đó có cựu Chủ tịch nước Nguyễn Xuân Phúc, Võ Văn Thưởng, nguyên Chủ tịch Quốc hội Vương Đình Huệ, Thường trực Ban Bí thư Trương Thị Mai, đã bị cách chức. Để dễ so sánh, từ năm 1986 đến năm 2016, không có thành viên Bộ Chính trị nào bị cách chức vì tham nhũng và chỉ có 9 thành viên Ban Chấp hành Trung ương bị kỷ luật vì các tội liên quan đến tham nhũng.
Với tư cách là người lãnh đạo cao nhất của ĐCSVN, công việc chính của Nguyễn Phú Trọng là duy trì sự tồn tại của Đảng và cuối cùng là giữ vững quyền lực. Vì vậy, ông thường áp dụng cách tiếp cận cứng rắn đối với các mối đe dọa được nhận thấy đối với an ninh chế độ. Dưới sự giám sát của Trọng, các cơ quan nội vụ như Bộ Công an và Ủy ban Kiểm tra Trung ương Đảng Cộng sản Việt Nam đã được tăng cường để chống tham nhũng. Người ta cũng nhấn mạnh vào việc phục hồi hệ tư tưởng như một phương tiện ngăn chặn sự suy thoái đạo đức của các đảng viên. Những hành động này đã dẫn đến một cuộc trấn áp tham nhũng trên diện rộng và thắt chặt lĩnh vực công ở Việt Nam.
Tuy nhiên, cách tiếp cận quản lý của Nguyễn Phú Trọng chủ yếu tập trung vào công việc của đảng, khiến các chính sách kinh tế và đối ngoại của Việt Nam tương đối thoát khỏi những ràng buộc về hệ tư tưởng. Trong suốt nhiệm kỳ của mình, Việt Nam đã tiếp tục cải cách kinh tế và duy trì cách tiếp cận cởi mở đối với thương mại và đầu tư. Bất chấp những lo ngại ban đầu rằng với tư cách là một nhà tư tưởng được Liên Xô đào tạo, ông Trọng sẽ lèo lái Việt Nam hướng tới Trung Quốc và Nga gây tổn hại đến mối quan hệ của Việt Nam với các nước phương Tây; nhưng thay vào đó, ông giám sát các cam kết chặt chẽ hơn của Hà Nội với các đối tác này. Điều này thể hiện rõ nhất ở việc nâng quan hệ Việt Nam với Mỹ lên thành đối tác chiến lược toàn diện vào năm 2023, cũng như chuyến thăm lịch sử của ông tới Nhà Trắng vào năm 2015, chuyến thăm đầu tiên của một Tổng Bí thư ĐCSVN tới Mỹ.
Sự cống hiến không ngừng nghỉ của Nguyễn Phú Trọng cho việc xây dựng đảng đã dẫn đến những chuyển đổi thể chế đáng chú ý trong hệ thống độc đảng của Việt Nam. Ví dụ, ông khởi xướng Quyết định 244 thể chế hóa bầu cử trong đảng và đưa ra các quy định quan trọng về tiêu chí và quy trình bỏ phiếu tín nhiệm đối với các quan chức cấp cao. Dưới sự hướng dẫn của ông, ĐCSVN đã tiến hành các cuộc bầu cử trực tiếp thử nghiệm ở cấp cơ sở. Trọng hy vọng xây dựng được nền tảng thể chế vững mạnh để duy trì sự kiên cường của ĐCSVN.
Tuy nhiên, việc ông Trọng củng cố quyền lực trong chiến dịch chống tham nhũng của ông đã gây ra hậu quả bất ngờ là làm suy yếu chính các thể chế mà ông tìm cách củng cố. Sự thống trị của ông đã dẫn tới việc tập trung quyền quyết định vào Bộ Chính trị và vào chính ông, từ đó làm suy yếu Ban Chấp hành Trung ương và làm xói mòn nguyên tắc lãnh đạo tập thể. Những vấn đề như vậy có thể giải quyết được miễn là ông vẫn nắm quyền với tư cách là một nhà lãnh đạo nhân từ và với một lực lượng đoàn kết. Khi ông vắng mặt, việc duy trì một hệ thống như vậy có thể là thách thức đối với bất kỳ người thay thế nào.
Giờ đây, Việt Nam có thể phải đối mặt với một cuộc khủng hoảng người kế vị. Quyền lực vô song của ông Trọng, xuất phát từ danh tiếng trong sạch, thâm niên và thời gian quản lý lâu năm, đã tạo ra một khoảng trống khó lấp đầy. Nếu ông qua đời trước khi kết thúc nhiệm kỳ, mọi kế hoạch kế nhiệm mà ông có thể vạch ra cho Đại hội Đảng năm 2026 sẽ không thành hiện thực. Bộ Chính trị sau đó sẽ phải lựa chọn một người kế nhiệm trong số họ. Theo thông báo của Đảng, Chủ tịch nước Tô Lâm đã chính thức trở thành Tổng Bí thư lâm thời, khi ông đang giữ chức vụ ủy viên cao cấp thứ hai trong ĐCSVN. Tuy nhiên, điều này đặt ra một số câu hỏi đầy thách thức cho tương lai của đảng.
Đầu tiên, Bộ Chính trị phải quyết định bầu Tổng bí thư mới hay tiếp tục duy trì chức vụ lâm thời cho đến đại hội Đảng tiếp theo vào năm 2026. Nếu bầu Tổng bí thư mới, ba lãnh đạo cao nhất dưới thời ông Trọng – Chủ tịch nước Tô Lâm, Thủ tướng Phạm Minh Chính, và Thường trực Ban Bí thư Lương Cường – có thể trở thành những lựa chọn chính. Thứ hai, nếu Tô Lâm được bầu làm Tổng bí thư mới, ông nên tiếp tục giữ chức Chủ tịch nước và kiêm nhiệm một cách hiệu quả hai chức vụ này như Tập Cận Bình đã làm ở Trung Quốc, hay nên theo cơ chế lãnh đạo “tứ trụ” (gồm Tổng bí thư, Chủ tịch nước, Thủ tướng và Chủ tịch Quốc hội) như cũ? Thứ ba, liệu giới tinh hoa chính trị sẽ tập hợp xung quanh nhà lãnh đạo mới, hay việc đấu đá nội bộ sẽ tiếp tục gay gắt cho đến năm 2026?
Việc không lập được người kế nhiệm được cho là sai sót lớn nhất trong nhiệm kỳ đáng chú ý của Nguyễn Phú Trọng. Những di sản của ông, đáng chú ý nhất là chiến dịch chống tham nhũng, sẽ phụ thuộc rất nhiều vào cách tiếp cận của người kế nhiệm. Tuy nhiên, bất kể ai sẽ kế nhiệm ông Trọng, thì vẫn sẽ không có những thay đổi lớn trong chính sách kinh tế và đối ngoại của Việt Nam. Cuối cùng, việc bảo vệ sự cai trị của Đảng sẽ là ưu tiên chính của nhà lãnh đạo mới, giống như ông Trọng đã từng làm. Nhà lãnh đạo tiếp theo sẽ có nhiều điều để học hỏi từ những chiến lược thành công của ông, những chiến lược đã góp phần đáng kể vào sự trỗi dậy của Việt Nam và tính hợp pháp chính trị của ĐCSVN.

Asia Sentinel: Lãnh tụ Việt Nam qua đời
Tác giả: David Brown/ Song phan, dịch
Kết thúc cuộc thập tự chinh cải cách?
Như Asia Sentinel đã đưa tin trước đó hôm nay, ngày 18 tháng 7, một thông cáo công bố ngày 18 tháng 7 gợi ý khá mạnh rằng nhà lãnh đạo cao nhất của Việt Nam, Nguyễn Phú Trọng, đang hấp hối. Kể từ đó có tin ông Trọng, người giữ chức Tổng Bí thư Đảng Cộng sản Việt Nam từ năm 2011, đã qua đời.
Sau khi lật đổ một kẻ thách thức vào đêm trước đại hội đảng năm 2016 và bất chấp việc bị đột quỵ vào giữa năm 2019, Trọng đã thực thi quyền lực không bị đối chọi cho đến những tháng gần đây.
Câu chuyện ban đầu của chúng tôi bắt đầu ở đây. Mùa xuân này, có thông tin cho rằng Trọng đang điều trị trong phòng ICU (chăm sóc đặc biệt) của Bệnh viện Quân y 108 Hà Nội và qua đêm ở đó “phòng khi” cần được chăm sóc y tế ngay lập tức. Ông đã bỏ qua, không gặp một số nhà lãnh đạo nước ngoài đến thăm vào đầu năm nay và vào năm 2023 đã hủy chuyến thăm Hoa Kỳ theo kế hoạch. Ảnh của ông Trọng và Vladimir Putin chụp ngày 20/6 trong chuyến thăm ngắn ngủi của Putin cho thấy ông ngồi sụp xuống ghế; không ngạc nhiên khi bức ảnh này của Sputnik News không được truyền thông Việt Nam đăng lại.
Thông cáo do các cơ quan cao nhất của đảng đưa ra là chưa từng có. “Để đồng chí Tổng Bí thư tập trung điều trị tích cực và để bảo đảm công tác điều hành chung của Ban Chấp hành Trung ương Đảng, Bộ Chính trị, Ban Bí thư, căn cứ Quy chế làm việc của Ban Chấp hành Trung ương, Bộ Chính trị và Ban Bí thư khóa XIII, trước mắt Bộ Chính trị phân công đồng chí Tô Lâm, Ủy viên Bộ Chính trị, Chủ tịch nước, chủ trì công việc của Ban Chấp hành Trung ương Đảng, Bộ Chính trị, Ban Bí thư”. Báo chí Việt Nam (dĩ nhiên) đưa tin rằng khi nhận nhiệm vụ này, ông Tô Lâm bày tỏ sự quyết tâm vững chắc, tiếp tục cuộc đấu tranh chống tham nhũng và “hành vi tiêu cực” của đảng viên.
Nhiệm kỳ tổng bí thư lâu dài của Trọng đã được đánh dấu bằng một chiến dịch không mệt mỏi nhằm thanh lọc những kẻ chệch hướng, ra khỏi đảng cầm quyền (duy nhất) của Việt Nam. Ông được mọi người thừa nhận là một người liêm chính không tì vết. Như Asia Sentinel đã tường thuật vào năm 2022, “Trọng là người thực sự ấn tượng, một nhà lãnh đạo lâu năm không có dấu vết về tầm vóc lớn. Dáng vẻ kiểu già cả và lối sống khiêm tốn của ông dễ ngộ nhận; ông rất sắt đá. Trong một thập kỷ, ông không hề tỏ ra thương xót khi các đối thủ nặng ký của đảng, thậm chí cả đồng chí lâu năm, bị phát hiện đã đổi chác ân sủng lấy tiền hoặc – có lẽ tệ hơn – bị phát hiện đang ấp ủ những nghi ngờ về học thuyết Marxist-Leninist”.
Trong câu chuyện đó, chúng tôi nhận xét rằng “Trong thời đại đầy hoài nghi, [Trọng] là một người có lòng tin thật sự, chưa bao giờ dao động trong niềm tin của mình rằng chỉ có chủ nghĩa xã hội - kiểu Lenin, trong đó một đảng tiên phong ‘hiện thực hóa quyền làm chủ của nhân dân’ mới có thể đưa Việt Nam tới ‘một kiểu xã hội mới có chất lượng’… có thể khai thác một cách tích cực sự sáng tạo, sự ủng hộ và sự tham gia tích cực của người dân”.
“Trọng đã kết luận... rằng Đảng cũng phải chứng minh tính chính đáng về mặt đạo đức của mình bằng cách loại bỏ những kẻ trục lợi và tụt hậu. Trọng nói với Ban Chấp hành Trung ương Đảng vào tháng 10 năm 2016: “Một số lượng lớn cán bộ đã xuống cấp về tư tưởng chính trị, đạo đức, và lối sống”. Những cán bộ này còn đi xa hơn tới mức “đòi 'đa nguyên', kêu gọi 'phân quyền' và [ca ngợi] 'xã hội dân sự'. … ​​Họ lợi dụng truyền thông và mạng xã hội để phủ nhận vai trò lãnh đạo của Đảng”.
Sáu năm sau, theo thống kê của Tổng Bí thư, gần 17.000 vụ tham nhũng hoặc lạm dụng chức vụ đã bị truy tố, [và] 175.000 đảng viên bị kỷ luật hoặc trừng phạt. Suy ngẫm từ sự kiện hai Phó thủ tướng và Chủ tịch nước Nguyễn Xuân Phúc bị bãi chức vào đầu năm 2023, chúng tôi suy đoán rằng, Trọng đã cảm thấy mình không còn nhiều thời gian.
Bây giờ rõ ràng là khi Trọng bị chậm đi vì bệnh nặng, Tô Lâm, lúc đó là Bộ trưởng Bộ Công an, đã nắm lấy cơ hội để gạt sang một bên những ai có ý muốn kế nhiệm Trọng làm lãnh đạo đảng. Từng người một, ông liên kết những ứng viên tiềm năng cho vị trí này với những vụ bê bối kéo dài cả thập kỷ hay lâu hơn. Bị vấy bẩn bởi những bằng chứng do các điều tra viên cảnh sát đưa ra, Võ Văn Thưởng, người kế nhiệm của Phúc trong vị trí Chủ tịch nước (và được cho là người kế nhiệm ưa chuộng của Trọng), và sau đó là người đứng đầu Quốc hội sáng giá, Vương Đình Huệ, đã làm đơn xin từ bỏ hết các chức vụ nhà nước và đảng và “được cho nghỉ hưu”. Những người khác theo sau. Giờ đây chỉ còn một trở ngại duy nhất cản trở Bộ trưởng Lâm thăng tiến lên chức vụ cao nhất của đảng: Thủ tướng Phạm Minh Chính.
Cả Lâm và Chính đều đã có thời gian làm việc đáng kể trong Bộ Công an, nhưng điều đó không khiến họ trở thành đồng minh. Chính rời Bộ Công an vào năm 2011 để đảm nhiệm chức vụ Bí thư Tỉnh ủy Quảng Ninh rồi giữ chức vụ chủ chốt trong Ban Bí thư trước khi được bổ nhiệm làm Thủ tướng vào tháng 5 năm 2021. Trong khi đó, Lâm giữ chức Thứ trưởng Bộ Công an từ năm 2010 đến năm 2016, và sau đó giữ chức Bộ trưởng cho đến khi được bầu làm Chủ tịch nước vào tháng 5 năm 2024. Rõ ràng, Lâm đã có cơ hội tuyệt vời để xây dựng lại Bộ Công An – đặc biệt là bộ phận thu thập thông tin tình báo – ngay từ đầu, và được cho là đã làm chính điều đó.
Đối với Nguyễn Phú Trọng, việc canh giờ chết đã bắt đầu. Bản tin nói về việc Trọng được miễn công việc thường lệ để tập trung hồi phục sức khỏe cũng cho biết Trọng đã được tặng thưởng Huân chương Sao Vàng. Giải thưởng cao nhất của Việt Nam thường được trao sau khi đã mất.
Tác giả: David Brown là cựu quan chức ngoại giao Mỹ, có nhiều kinh nghiệm về các vấn đề ở Việt Nam