Khi Anatoly Salmin, từng ngồi tù vì giết người, trở về thị trấn nhỏ ở tây bắc Nga sau thời gian gia nhập Wagner và tham chiến tại Ukraine, ai cũng bất an.
Yevgeny Prigozhin, ông trùm tập đoàn an ninh tư nhân Wagner của Nga, tháng trước thông báo ân xá loạt tù nhân Nga sau khi họ hoàn thành hợp đồng 6 tháng chiến đấu trong chiến dịch quân sự ở Ukraine. Nhiều người trong số đó trở về quê hương ở miền bắc nước Nga.
Tranh mô tả lính đánh thuê Wagner ghi chữ "Tập đoàn Wagner - Những hiệp sĩ Nga", trên tường tòa chung cư ở Belgrade, Serbia, ngày 13/1. Ảnh: Reuters
Salmin là một trong những người như vậy. Người này được ra tù trước thời hạn nhiều năm, sau quá trình tham chiến ở Ukraine với tư cách là thành viên của Wagner. Những người quen biết Salmin ở thị trấn Pikalevo, tỉnh Leningrad, tây bắc Nga, cho hay họ rất e ngại gặp lại người đàn ông từng làm mưa làm gió ở quê nhà.
"Chúng tôi đã trông thấy anh ta ở thị trấn vài tuần trước", một người dân địa phương quen biết Salmin nói trong cuộc phỏng vấn được Guardian đăng ngày 10/2. "Anh ta là kẻ nguy hiểm. Tôi dặn các con không được đi chơi một mình trong những ngày tới".
"Chúng tôi không muốn những người như vậy quay lại Pikalevo", người này nói, yêu cầu giấu tên vì sợ bị trả thù. "Salmin đâu phải anh hùng. Anh ta không chỉ giết bạn, mà còn trộm cắp, thường xuyên gây gổ, quấy rối phụ nữ. Anh ta cũng hay rượu chè, sử dụng ma túy và tính cách rất bạo lực".
Salmin từng ngồi tù vì tội trộm cắp. Năm 2011, anh ta bị kết tội giết người, sau khi sát hại một người bạn vì tranh cãi trong lúc câu cá. Theo hồ sơ tòa án, Salmin đã uống rượu say và dùng đá đập vào đầu bạn mình, rồi dìm người này xuống hồ nước.
"Đó chỉ là một phần nhỏ trong số những tội ác anh ta đã phạm", một người quen khác của Salmin cho hay trong cuộc phỏng vấn với BBC hồi đầu năm, sau khi người này được phóng thích. "Có nhiều người lo sợ khi anh ta trở về quê hương".
Salmin từ chối trả lời phỏng vấn sau khi về quê.
Tháng trước, Điện Kremlin tuyên bố những phạm nhân làm việc cho Wagner được ân xá "theo quy định chặt chẽ của luật pháp Nga". Hiến pháp Nga quy định chỉ tổng thống mới được quyền ban hành lệnh ân xá, nhưng các nhà phê bình cho hay Điện Kremlin đã không công bố sắc lệnh ân xá mới nào từ năm 2020.
Tuần này, Prigozhin tuyên bố Wagner đã ngừng chiêu mộ tù nhân, nhưng không giải thích lý do. Wagner gần đây được cho là gặp nhiều khó khăn trong tuyển mộ tù nhân vì tỷ lệ thương vong cao trên chiến trường.
"Bao nhiêu phần trăm phạm nhân giống chúng tôi đến Ukraine vẫn còn sống?" một tù nhân đã hỏi nhân viên tuyển mộ Wagner hồi tháng 12/2022, theo hãng tin độc lập Mediazona. "Nhân viên tuyển mộ đã không thể trả lời câu hỏi này và kết thúc bài phát biểu".
Trong tuyên bố ngày 9/2, Prigozhin khẳng định Wagner "hoàn thành nghĩa vụ đối với người làm việc cho chúng tôi", dường như nói đến cam kết xóa án tích cho những tù nhân gia nhập Wagner đăng ký tham chiến ở Ukraine.
Việc trả tự do cho những phạm nhân tình nguyên tham chiến cho Wagner đang gây tranh cãi trong dư luận Nga. Nhiều người e ngại những cựu tù này sẽ tiếp tục phạm tội. Ivan Melnikov, nhà hoạt động nhân quyền người Nga, dẫn số liệu cho hay ít nhất một nửa số tù nhân Nga trở về từ Ukraine có thể sẽ tiếp tục phạm tội và vào tù.
Một số tù nhân làm việc cho Wagner từng phạm tội đặc biệt nghiêm trọng. Nhà môi giới bất động sản Alexansder Tyutin từng bị kết án tù vì thuê người sát hại đối tác kinh doanh năm 2005. Kẻ giết thuê đã bắn chết một gia đình 4 người, trong đó có cô con gái 14 tuổi và con trai 10 tuổi, của đối tác này.
Sau khi hết hợp đồng với Wagner, Tyutin bay từ Nga đến Thổ Nhĩ Kỳ đoàn tụ cùng vợ. Prigozhin dường như xác nhận đã trả tự do cho Tyutin trong một thông cáo, khi nói rằng một "nhà môi giới bất động sản phạm tội giết người" trên chiến trường "đáng giá bằng ba hoặc bốn, thậm chí nhiều hơn công tử bột".
"Hãy cân nhắc xem các vị muốn gì hơn: cử một tay môi giới đang ngồi tù vì giết người đi tham chiến, hay để người thân của mình ra chiến trường, để rồi các vị có thể nhận lại họ trong quan tài kẽm", ông nói.
Trong bài phát biểu khác hồi đầu năm, Prigozhin đã hứa với một nhóm cựu tù nhân hết hạn hợp đồng ở Ukraine rằng ông sẽ giúp đỡ nếu họ gặp rắc rối với cơ quan thực thi pháp luật.
"Cảnh sát nên tôn trọng các bạn. Nếu họ cư xử không hợp lý, tôi sẽ đích thân gọi điện, giải quyết mọi việc với chính quyền. Chúng ta sẽ tìm ra giải pháp", ông nói.
Nhiều người lo sợ những tù nhân được trả tự do sẽ tìm cách trả thù khi về quê. Năm 2014, Krill Neglin, sống ở Segezha, bị kết án 12 năm tù vì tội buôn bán ma túy và bạo hành gia đình. Nhậu say, anh ta liên tục đấm đá vợ, dọa dẫm cô cả ở nhà, đi theo cô tới nhà nghỉ mát của gia đình, nơi cô âm thầm chịu đựng vụ bạo hành vì lo sợ tính mạng con cái gặp nguy hiểm.
Sau khi cô làm chứng chống lại chồng, Neglin đã đe dọa vợ ngay trước tòa. "Cô sẽ không sống lâu nữa đâu", anh ta nói. "Tòa tuyên án tôi bao nhiêu năm, cô sẽ được sống chừng ấy năm".
Năm 2014, một năm trước khi Neglin bị kết án, anh ta thường xuyên đăng các hình ảnh yêu nước lên mạng xã hội, thậm chí gợi ý dùng vũ khí hạt nhân tấn công Mỹ. Một người thân xác nhận Neglin đã chiến đấu ở Ukraine, bày tỏ ngạc nhiên khi anh ta tình nguyện tham chiến.
Hồ sơ tòa án cho thấy trong thời gian ngồi tù, Neglin bị mẹ đẻ kiện đòi trả lại khoản vay mua căn hộ tại Segezha.
Trong một video do Wagner đăng, Neglin đưa ra lời khuyên về lòng yêu nước và giá trị gia đình. "Ta không ở đây chiến đấu vì điều vô nghĩa, ta chiến đáng vì con cái", anh ta nói. "Đương nhiên là chiến đấu vì gia đình, tiền bạc, quê hương nữa. Vì vậy, hãy tự chăm lo bản thân, chăm lo người thân của mình".
Tuy nhiên, những người quen biết các tù nhân đều nói rất sợ khi họ quay về.
"Chúng tôi quen biết nhau nhiều năm", một người quen của Salmin nói. "Anh ta không phải người tử tế. Anh ta thực sự rất nguy hiểm, không thể lường trước. Vậy mà anh ta đã quay về thị trấn".
