Khi Covid-19 bùng phát vào năm 2020, các quan chức y tế lo ngại đại dịch sẽ càn quét qua châu Phi và cướp đi sinh mạng của hàng triệu người. Tuy nhiên, kịch bản thảm khốc đó đã không xảy ra dù đây là một trong những nơi có tỷ lệ tiêm chủng thấp nhất thế giới.
Tại khu chợ sầm uất ở một thị trấn nghèo ở ngoại ô thành phố Harare, Zimbabwe, Nyasha Ndou cất khẩu trang trong túi, chen lấn cùng hàng trăm người khác để mua bán trái cây và rau quả bày trên bàn gỗ. Hầu hết những người trong chợ đều không đeo khẩu trang.
Giống như phần lớn khu vực ở Zimbabwe, tại thủ đô Harare, câu chuyện về đại dịch Covid-19 dường như đang đi vào quên lãng. Các cuộc mít tinh chính trị, các buổi hòa nhạc và những cuộc tụ họp gia đình đã quay trở lại.
Người dân trong khu chợ đông đúc ở ngoại ô thủ đô Harare, Zimbabwe (Ảnh: AP)
“Covid-19 đã biến mất. Lần cuối cùng bạn nghe tin về người chết do Covid-19 là khi nào? Khẩu trang là để bảo vệ cho ví tiền của tôi. Cảnh sát sẽ phạt tiền nếu ra ngoài mà không đeo khẩu trang”, Ndou nói.
Đầu tuần trước, Zimbabwe chỉ ghi nhận 33 ca mắc Covid-19 mới và không có ca tử vong do dịch bệnh nào. Tình hình dịch Covid-19 trên toàn châu Phi cũng hạ nhiệt đáng kể. Theo dữ liệu của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), số ca nhiễm SARS-CoV-2 tại châu Phi đã giảm kể từ tháng 7.
“Bí ẩn” Covid-19 tại châu Phi
Khi Covid-19 bùng phát vào năm 2020, các quan chức y tế lo ngại đại dịch sẽ càn quét qua châu Phi và cướp đi sinh mạng của hàng triệu người. Tuy nhiên, tới nay kịch bản thảm khốc đó vẫn chưa xảy ra ở Zimbabwe hay phần lớn lục địa này.
Các nhà khoa học nhấn mạnh rằng, việc thu thập dữ liệu Covid-19 chính xác là rất khó khăn, đặc biệt là ở các nước châu Phi với hệ thống theo dõi ca mắc bệnh chưa hoàn thiện. Họ cũng cảnh báo xu hướng số ca mắc Covid-19 giảm ở châu Phi có thể dễ dàng bị đảo ngược.
Tuy nhiên, tình hình dịch bệnh suy giảm nhanh một cách “bí ẩn” ở châu Phi khiến các nhà khoa học cảm thấy bối rối. “Châu Phi không có đủ vaccine và nguồn lực để chống lại Covid-19 giống như châu Âu và Mỹ. Nhưng bằng cách nào đó, tình hình có vẻ đang khả quan hơn”, Wafaa El-Sadr, Chủ tịch Ban y tế toàn cầu tại Đại học Columbia, cho biết.
Chưa tới 6% người dân ở châu Phi đã được tiêm chủng. Thế nhưng trong nhiều tháng qua, WHO mô tả châu Phi là “một trong những khu vực ít bị ảnh hưởng nhất bởi Covid-19 trên thế giới”.
Một số nhà nghiên cứu cho biết, nguyên nhân châu Phi tránh được sự bùng phát nghiêm trọng của Covid-19 có thể do dân số trẻ ở lục địa này. Độ tuổi trung bình của người dân châu Phi là 20, so với khoảng 43 ở Tây Âu. Bên cạnh đó, tỷ lệ đô thị hóa thấp và người dân có xu hướng dành thời gian ngoài trời nhiều hơn, đã giúp lục địa đông dân thứ hai thế giới tránh được hậu quả chết người của Covid-19. Những nghiên cứu khác đang tìm hiểu các nguyên nhân khác, bao gồm cả yếu tố di truyền hoặc tiền sử nhiễm các bệnh về ký sinh trùng.
Ngày 19/11, các nhà khoa học tại Uganda cho biết, họ phát hiện ra những bệnh nhân có tiền sử nhiễm sốt rét ít nguy cơ mắc bệnh nặng và tử vong hơn sau khi mắc Covid-19.
“Chúng tôi thực sự ngạc nhiên khi thấy việc từng mắc bệnh sốt rét lại có tác dụng bảo vệ con người trước Covid-19”, Jane Achan, cố vấn nghiên cứu cấp cao tại tổ chức Malaria Consortium và là đồng tác giả của nghiên cứu, nói.
Chuyên gia Achan cho biết, việc từng nhiễm bệnh sốt rét có thể làm giảm bớt xu hướng hoạt động quá mức của hệ thống miễn dịch trên cơ thể bệnh nhân Covid-19.
Christian Happi, Giám đốc Trung tâm Gene và các Bệnh truyền nhiễm châu Phi tại Đại học Redeemer, cho biết, các nhà chức trách đã quen với việc kiểm soát các đợt bùng phát dịch bệnh ngay cả khi không có vaccine. Ngoài ra, ông Happi cũng ghi nhận vai trò của mạng lưới các nhân viên y tế cộng đồng rộng lớn tại châu lục này.
Devi Sridhar, trưởng khoa y tế cộng đồng tại Đại học Edinburgh, cho biết, các nhà lãnh đạo châu Phi chưa được ghi nhận xứng đáng trước những hành động nhanh chóng trong đại dịch. Ông Sridhar đề cập đến việc Mali nhanh chóng đóng cửa biên giới trước khi Covid-19 bùng phát.
“Tôi nghĩ châu Phi có cách tiếp cận khác. Các nước tại lục địa này đối mặt với Covid-19 với tinh thần khiêm tốn vì họ đã trải qua nhiều dịch bệnh như Ebola, bại liệt và sốt rét”, ông Sridhar nói.
Châu Phi vẫn cần vaccine
Dữ liệu của WHO cho thấy, số ca tử vong do Covid-19 ở châu Phi chỉ chiếm 3% tổng số ca tử vong trên toàn cầu, trong khi số ca tử vong ở châu Mỹ và châu Âu lần lượt chiếm 46% và 29%.
Tỷ lệ tử vong do Covid-19 thấp khiến những người Nigeria như Opemipo Are, 23 tuổi ở thủ đô Abuja, cảm thấy an tâm. “Nhiều người từng nói rằng sẽ có xác người tử vong do Covid-19 trên đường phố nhưng không có điều gì như vậy xảy ra cả”, Are nói.
Ngày 19/11, các nhà chức trách Nigeria đã mở rộng chiến dịch tiêm chủng. Mục tiêu của quốc gia Tây Phi này là tiêm vaccine Covid-19 cho 50% dân số trước tháng 2/2022, cho rằng đây là ngưỡng giúp họ đạt miễn dịch cộng đồng.
Oyewale Tomori, nhà virus học Nigeria, thành viên một số nhóm cố vấn của WHO, cho rằng châu Phi có thể không cần nhiều vaccine như các nước phương Tây. Theo ông, đó là một quan điểm gây tranh cãi đang được thảo luận nghiêm túc giữa các nhà khoa học châu Phi.
Tuy nhiên, tình hình dịch bệnh giảm nhiệt hiện tại không có nghĩa châu Phi không cần vaccine.
“Chúng ta cần phải tiêm chủng cho tất cả người dân để chuẩn bị cho đợt bùng phát tiếp theo. Nhìn vào những gì đang diễn ra ở châu Âu, khả năng có thêm nhiều ca mắc bệnh tràn sang đây là rất cao”, Salim Abdool Karim, nhà dịch tễ học tại Đại học KwaZulu-Natal của Nam Phi, cho biết.
Tại Zimbabwe, các bác sĩ rất trân trọng khoảng thời gian “nghỉ ngơi” trước Covid-19, nhưng họ lo sợ rằng đó chỉ là tạm thời.
“Mọi người nên hết sức cảnh giác. Sự tự mãn sẽ đánh bại chúng ta vì chúng ta có thể mắc bệnh mà không hề hay biết”, Tiến sĩ Johannes Marisa, Chủ tịch Hiệp hội Y tế và Nha khoa Zimbabwe Assn cảnh báo. Ông Marisa lo ngại rằng Zimbabwe có nguy cơ đối mặt với một đợt bùng phát dịch khác vào tháng 12.
