Trung Quốc đang suy tàn nhưng Bắc Kinh sẽ 'giãy giụa trong đau đớn' nếu 'không tự lượng sức mình' để vượt mặt Mỹ? Chúng ta hãy nghe phân tích của hai cây bút kỳ cựu...
Nếu cơ hội địa chính trị của Trung Quốc là có thật, thì tương lai của nước này bắt đầu khá ảm đạm vì đang nhanh chóng mất đi những lợi thế vốn giúp Bắc Kinh phát triển nhanh chóng.
Trong một bài viết trên Foreign Policy mới đây, hai cây bút kỳ cựu Hal Brands và Michael Beckley đã cảnh báo về nguy cơ Trung Quốc đang trên đà tàn lụi nếu cứ không lượng sức mình mà cố vượt mặt Mỹ trên sân khấu địa chính trị thế giới.
CÁI BẪY MÀ MỸ CẦN THẬN TRỌNG
Trong bài biết, các tác giả đặt câu hỏi: Tại sao các cường quốc luôn bùng nổ những cuộc đại chiến? Bối cảnh thường thấy là: những kẻ thách thức đang ngày càng trỗi dậy mạnh mẽ trong khi những kẻ bá quyền ngày càng suy tàn. Kết quả là một vòng xoáy của sự sợ hãi và thù địch, và gần như chắc chắn sẽ dẫn đến xung đột.
Viện dẫn "bẫy Thucydides" (thuật ngữ dùng để chỉ xung đột là không tránh khỏi khi một cường quốc đang lên muốn thay thế vị trí của cường quốc thống trị hiện tại) để giải thích cho sự cạnh tranh giữa Mỹ và Trung Quốc hiện nay, nhà khoa học chính trị Graham Allison của Đại học Harvard cho rằng, nguy cơ chiến tranh sẽ tăng vọt khi một Trung Quốc đang trỗi dậy vượt qua một nước Mỹ đang chùng xuống.
Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình rời đi sau khi nâng ly chúc mừng trong bữa tiệc chào mừng Diễn đàn Vành đai -Con đường tại Đại lễ đường Nhân dân ở Bắc Kinh vào năm 2017. Ảnh: Getty
Thực tế là ngay cả Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình cũng tán thành quan điểm cho rằng, Washington phải nhường chỗ cho Bắc Kinh. Vì vậy, khi căng thẳng giữa Mỹ-Trung leo thang, nhiều người cho rằng, nguyên nhân bùng nổ căng thẳng là từ sự "chuyển giao quyền lực" lờ mờ, mối lo của sự thay thế bá quyền của thế lực mới.
Thực sự có một "cái bẫy chết người" có thể nhấn chìm Mỹ -Trung. Nhưng đó không phải là "sản phẩm" của sự chuyển giao quyền lực giống như những lời sáo rỗng nêu trong "bẫy Thucydidean". Thay vào đó, tốt nhất nên coi đó là một "cái bẫy quyền lực đỉnh cao". Và như lịch sử ghi nhận, thì trong tình huống này, chính Trung Quốc - chứ không phải Mỹ - đang trong tình thế "mong manh dễ vỡ" và đối mặt nguy cơ suy tàn.
Một quốc gia ngày càng giàu có và mạnh mẽ chắc chắn sẽ trở nên quyết đoán và tham vọng hơn. Và tất nhiên, nước đó cũng sẽ nỗ lực tìm kiếm ảnh hưởng và vị thế lớn hơn trên toàn cầu. Nhưng nếu vị thế chỉ đang trong quá trình dần được cải thiện, quốc gia đó nên trì hoãn "cuộc đọ sức chết người" với quốc gia bá chủ cho đến khi thật sự mạnh mẽ hơn nữa.
Và theo tác giả bài viết, trong tình thế hiện nay, Trung Quốc nên thực hiện theo mệnh lệnh mà cựu lãnh đạo Đặng Tiểu Bình đã đặt ra cho một Trung Quốc đang trỗi dậy sau Chiến tranh Lạnh: khiêm tốn và không hấp tấp.
Và đây là cái bẫy thực sự mà Mỹ cần thận trọng với Trung Quốc - một cái bẫy trong đó một siêu cường tham vọng đạt đến đỉnh cao quyền lực và sau đó từ chối gánh chịu những hậu quả đau đớn khi trên đà lụi tàn.
Sự trỗi dậy của Trung Quốc không phải chỉ là "ảo giác": Nhiều thập kỷ tăng trưởng đã mang lại cho Bắc Kinh sức mạnh kinh tế toàn cầu. Các khoản đầu tư lớn vào ngành công nghệ và cơ sở hạ tầng khắp thế giới đã mang lại cho Bắc Kinh vị thế vững chắc trong cuộc chiến giành ảnh hưởng địa kinh tế. Trung Quốc cũng còn "vũ khí" lợi hại đang sử dụng là Sáng kiến Vành đai-Con đường với mục tiêu đưa các quốc gia khác vào quỹ đạo của Bắc Kinh.
Chính Bộ Quốc phòng Mỹ cũng đang lo ngại về sự trỗi dậy của quân đội đáng gờm của Trung Quốc, vốn được đánh giá là có thể giành chiến thắng trong cuộc chiến chống Mỹ ở Tây Thái Bình Dương.
Do đó, không có gì ngạc nhiên khi Trung Quốc cũng nuôi tham vọng của một siêu cường: ông Tập ít nhiều cũng đã tuyên bố Bắc Kinh mong muốn khẳng định chủ quyền của mình trong vấn đề Đài Loan, Biển Đông đang tranh chấp và các khu vực tranh chấp khác, trở thành cường quốc ưu việt của châu Á và thách thức vị thế số 1 của Mỹ.
NHỮNG HỆ LỤY 'ĐẮT ĐỎ' CHO TĂNG TRƯỞNG THẦN TỐC
Tuy nhiên, nếu cơ hội địa chính trị của Trung Quốc là có thật, thì tương lai của nước này bắt đầu khá ảm đạm vì đang nhanh chóng mất đi những lợi thế vốn giúp Bắc Kinh phát triển nhanh chóng.
Từ những năm 1970 đến những năm 2000, Trung Quốc gần như tự túc về nguồn thực phẩm, nước và năng lượng. Nước này cũng được hưởng mức cổ tức nhân khẩu học lớn nhất trong lịch sử, với 10 người trưởng thành trong độ tuổi lao động cho mỗi người cao tuổi từ 65 tuổi trở lên.
Đối với hầu hết các nền kinh tế lớn, con số này chỉ chưa đến 5. Từ những năm 1970 đến đầu những năm 2010, Trung Quốc đã có tất cả những gì cần thiết và chỉ cần sự kết hợp tài nguyên, môi trường, con người và các chính sách cần thiết để phát triển mạnh mẽ.
Tuy nhiên, kể từ cuối những năm 2000, động lực thúc đẩy sự trỗi dậy của Trung Quốc hoặc rơi vào tình trạng đình trệ hoặc bị thiếu hụt. Ví dụ điển hình là Trung Quốc đang cạn kiệt tài nguyên: nguồn nước ngày càng khan hiếm, và Trung Quốc đang nhập khẩu nhiều năng lượng và lương thực hơn bất kỳ quốc gia nào khác. Họ cũng đã tự tay tàn phá tài nguyên thiên nhiên của chính mình.
Do đó, tăng trưởng kinh tế ngày càng kéo theo những hệ lụy "đắt đỏ" hơn: Theo dữ liệu từ Ngân hàng DBS, Trung Quốc hiện nay cần gấp ba lần số lượng đầu vào để tạo ra một đơn vị tăng trưởng so với đầu những năm 2000.
Trung Quốc cũng đang tiến gần đến cảnh báo đáng lo ngại về ngưỡng nhân khẩu học: Từ năm 2020 -2050, nước này sẽ mất đi 200 triệu người trưởng thành trong độ tuổi lao động – bằng dân số của đất nước Nigeria - và tăng 200 triệu người cao tuổi.
Đó thật sự là một con số đáng kinh ngạc và hậu quả kinh tế và xã hội sẽ rất tàn khốc: Các dự báo hiện tại cho thấy, chi tiêu cho y tế và an sinh xã hội của Trung Quốc sẽ phải tăng gấp 3 lần so với tỷ trọng GDP, từ 10% lên 30% vào năm 2050 chỉ để ngăn hàng triệu người cao tuổi chết vì nghèo và bị bỏ rơi.
Trung Quốc đang rơi vào tình trạng khủng hoảng thiếu điện nghiêm trọng. Ảnh: NYT
Vấn đề càng tồi tệ hơn khi Trung Quốc đang quay lưng lại với gói chính sách thúc đẩy tăng trưởng nhanh chóng. Dưới thời ông Tập, Bắc Kinh đã quay trở lại chủ nghĩa toàn trị. Và ông Tập đã không ngừng theo đuổi chính sách "tập trung quyền lực cá nhân" với cái giá phải trả là sự thịnh vượng của nền kinh tế.
Các "công ty zombie" (chỉ các công ty có tốc độ tăng trưởng chậm và triển vọng kém, với lợi nhuận không đủ bù đắp chi phí lãi vay) của nhà nước đang được nâng đỡ trong khi các công ty tư nhân rơi vào tình trạng thiếu vốn nghiêm trọng.
Trong khi đó, không còn những phân tích kinh tế khách quan mà thay vào đó là những báo cáo theo kiểu "tuyên truyền ru ngủ" của chính phủ.
Chiến dịch chống tham nhũng của ông Tập đã "dập tắt" ngọn lửa đam mê kinh doanh và làn sóng các quy định mang tính chính trị đã xóa sổ hơn 1.000 tỷ USD khỏi giá trị vốn hóa thị trường của các công ty công nghệ hàng đầu Trung Quốc.
Ông Tập đã không chỉ đơn giản là dừng quá trình tự do hóa kinh tế đã thúc đẩy sự phát triển của Trung Quốc mà thực tế là - ông đã đẩy nó vào thế ngược lại.
Thiệt hại kinh tế đang dần hiện rõ khi một nền kinh tế đang phát triển "lớn trước tuổi". Kinh tế Trung Quốc đã suy tàn trong hơn một thập kỷ: Tốc độ tăng trưởng chính thức của nước này giảm từ 14% năm 2007 xuống còn 6% vào năm 2019 và các nghiên cứu kỹ càng cho thấy tốc độ tăng trưởng thực sự hiện là gần 2%.
Tệ hơn nữa là, hầu hết con số tăng trưởng đó bắt nguồn từ chính sách kích thích chi tiêu của chính phủ. Theo dữ liệu từ Conference Board, tổng nợ của Trung Quốc đã tăng gấp 8 lần từ năm 2008 đến 2019 và vượt quá 300% GDP trước khi bùng dịch Covid-19. Bất kỳ quốc gia nào đứng trước thực trạng hiện tại như Trung Quốc, sau đó đều phải hứng chịu ít nhất một "thập kỷ mất mát" với tăng trưởng kinh tế gần như bằng 0.
KHI CÁC NƯỚC CÙNG MỸ BẮT TAY CHỐNG TRUNG QUỐC
Hơn nữa, tất cả những điều này đang xảy ra khi Trung Quốc đối mặt với môi trường bên ngoài ngày càng thù địch. Nước này đang hứng chịu những chỉ trích, lên án gay gắt của các nước quanh các vấn đề như đại dịch Covid-19 hay vấn đề Tân Cương.
Điển hình là Mỹ. Trong 5 năm qua, cả chính quyền Tổng thống Trump và Biden đều thực hiện chính sách "cạnh tranh" - thực chất là ngăn sự trỗi dậy của Trung Quốc. Chiến lược quốc phòng của Mỹ hiện tập trung vào việc chống sự trỗi dậy mạnh mẽ của Trung Quốc ở Tây Thái Bình Dương; Washington đang sử dụng một loạt các biện pháp trừng phạt thương mại và công nghệ để thử sức của Bắc Kinh và hạn chế triển vọng giành ưu thế kinh tế của nước này.
Mỹ đã cam kết sẽ dẫn đầu một liên minh toàn cầu lớn hơn nhằm chống lại Trung Quốc (Ảnh minh họa. Nguồn: i0.wp.com)
"Một khi Mỹ coi bạn là ‘kẻ thù’, bạn sẽ gặp rắc rối lớn", một sĩ quan cấp cao của Quân đội Giải phóng Nhân dân (PLA) từng cảnh báo. Trên thực tế, Mỹ cũng đã cam kết sẽ dẫn đầu một liên minh toàn cầu lớn hơn nhằm chống lại Trung Quốc. Và chiến dịch này đang bắt đầu có kết quả khi ngày càng có nhiều quốc gia phản ứng với mối đe dọa từ Bắc Kinh.
Ở vùng biển châu Á, Đài Loan đang đẩy mạnh chi tiêu quân sự và lên kế hoạch biến mình thành một "con nhím chiến lược" ở Tây Thái Bình Dương. Nhật Bản đang có những hoạt động quân sự lớn nhất kể từ sau Chiến tranh Lạnh và đã nhất trí hỗ trợ Mỹ nếu Trung Quốc tấn công Đài Loan. Các quốc gia xung quanh Biển Đông cũng đang tăng cường lực lượng không quân, hải quân và các hoạt động tuần duyên để chống lại các yêu sách bành trướng của Trung Quốc.
Australia đang mở rộng các căn cứ ở phía bắc để tiếp nhận tàu và máy bay của Mỹ, đồng thời không tiếc tiền mua tàu ngầm hạt nhân theo thỏa thuận AUKUS.
Ấn Độ đang tập trung lực lượng ở biên giới với Trung Quốc đồng thời điều tàu chiến đi qua Biển Đông. Liên minh châu Âu (EU) coi Bắc Kinh là "đối thủ có hệ thống" và ba cường quốc lớn nhất châu Âu - Pháp, Đức và Anh - đã điều động các lực lượng đặc nhiệm hải quân đến Biển Đông và Ấn Độ Dương.
Một loạt các sáng kiến đa phương chống Trung Quốc gồm nhóm Quad; liên minh chuỗi cung ứng; cái gọi là liên minh AUKUS mới… đang trong quá trình hoạt động.
Theo các tác giả bài báo, chiến lược bắt tay chống Trung Quốc vẫn chưa hoàn hảo. Nhưng xu hướng tổng thể là rõ ràng: các bên đang dần hợp lực để "thử lửa" Bắc Kinh và đưa nước này vào đúng quỹ đạo của nó.
VietBF@ sưu tập
