Mỹ và Trung Quốc đang trong một mối quan hệ tồi tệ và căng thẳng ngày càng gia tăng. Nhiều nhà bình luận cho rằng Mỹ "không dám" cắt đứt quan hệ ngoại giao với Trung Quốc vì những lợi ích ở thị trường Trung Quốc.
Cảnh sát vũ trang Trung Quốc canh giữ Lãnh sự quán Mỹ ở Thành Đô sau khi Trung Quốc yêu cầu Mỹ đóng cửa trước 16 giờ ngày 27/7
Tuy nhiên, cũng có một số người cho rằng, vì Mỹ có kế hoạch áp đặt các hạn chế thị thực đối với 92 triệu đảng viên Trung Quốc và thân nhân, nên Trung - Mỹ “chỉ còn vài bước nữa là đi đến cắt đứt quan hệ ngoại giao”.
Ngày 21/7, chính phủ Mỹ đột nhiên yêu cầu Tổng lãnh sự quán Trung Quốc tại Houston phải đóng cửa và triệt thoái trong vòng 72 giờ, khiến phía Trung Quốc buộc phải đốt khẩn cấp các tài liệu trong lãnh sự quán. Lửa cháy quá lớn và mùi khét khiến hàng xóm lầm tưởng có hỏa hoạn và gọi cảnh sát. Bộ Ngoại giao Trung Quốc đã lên án phía Mỹ và yêu cầu rút lệnh, nếu không, họ có thể đóng cửa lãnh sự quán Mỹ ở Trung Quốc để trả đũa. Phía Mỹ cáo buộc Tổng lãnh sự quán Trung Quốc tại Houston tham gia vào các hoạt động gián điệp và trộm cắp tài sản trí tuệ. Dường như Mỹ đã có được bằng chứng trước khi sử dụng biện pháp nghiêm trọng này. Việc Trung Quốc vội vã đốt một số lượng lớn tài liệu, cho thấy có thể có một vụ gián điệp lớn, không như buộc tội của phía Trung Quốc “đây hoàn toàn là do sự khiêu khích của phía Mỹ”.
Truyền thông Hồng Kông cho biết, hôm 18/7, một chiếc máy bay vận tải C-17 của Mỹ đã từ Okinawa bay đến Hồng Kông, sau đó bay đến Manila sau khi ở lại đó hơn hai giờ. Giới truyền thông suy đoán các tài liệu hoặc nhân viên quan trọng của Tổng lãnh sự quán Mỹ tại Hồng Kông có thể đã được mang đi. Nếu suy đoán này đúng, có vẻ Mỹ đã có chuẩn bị từ trước.
Hiện nay, đối với Trung Quốc, Bộ trưởng Ngoại giao Mỹ Mike Pompeo là một con diều hâu. Không gì đáng ngạc nhiên khi ông đề nghị nên đóng cửa lãnh sự quán Trung Quốc. Vấn đề là theo thông lệ ngoại giao quốc tế, hành động "trừng phạt" thù địch này chắc chắn sẽ dẫn đến sự trả đũa của bên kia. Trong trường hợp bình thường, ông Pompeo cần báo cáo với Tổng thống Trump, rồi Hội đồng An ninh Quốc gia Nhà Trắng đánh giá tổng thể trước khi đưa ra quyết định.
Vụ việc này đã bộc lộ một số điều kỳ lạ: đầu tiên, ông Trump, người luôn mạnh miệng và thích thể hiện cứng rắn với Trung Quốc, thích tuyên bố trước các quyết định quan trọng trên Twitter để gây bất ngờ cho thế giới, lần này đã trái với tập quán. Một khả năng là ông Trump giả vờ không biết gì và để cho ông Pompeo chịu trách nhiệm, nhiều khả năng Trump để cho cấp dưới của mình sắm vai“khuôn mặt đen”, còn ông vờ là “khuôn mặt trắng”, để “nói chuyện” với ông Tập Cận Bình, nhằm duy trì hiệp ước thương mại giai đoạn đầu Mỹ-Trung để Trung Quốc tiếp tục mua các sản phẩm nông nghiệp, giữ được phiếu bầu của các bang nông nghiệp.
Thứ hai, theo tập quán, các đại sứ quán và lãnh sự quán của nhiều quốc gia ở nước ngoài đều là “ổ gián điệp”. Ngoài các nhà ngoại giao chính thức, nhiều lãnh sự và tham tán đều là gián điệp ẩn dưới vỏ bọc nhà ngoại giao. Các quốc gia đều như thế, họ hiểu, bao dung và chấp nhận. Tuy nhiên, sau khi quan hệ Mỹ-Trung xấu đi, cả hai đã hạn chế các nhà ngoại giao của nhau đi đến các “khu vực nhạy cảm”, như căn cứ quân sự ở Mỹ và Tân Cương, Tây Tạng ở Trung Quốc .
Thứ ba, Mỹ ra lệnh cho Trung Quốc đóng cửa lãnh sự quán trong vòng ba ngày, điều đó có nghĩa là họ không sợ bị Bắc Kinh trả thù bằng cách đóng cửa lãnh sự quán của Mỹ. Có vẻ như chính quyền Trump đã bị sức ép nặng. Mỹ và Trung Quốc đã leo thang từ các cuộc chiến tranh thương mại, chiến tranh công nghệ, đối đầu quân sự lên cuộc chiến ngoại giao, sẽ có một trò chơi kiểu ai chớp mắt trước thì thua và căng thẳng có thể sẽ tăng lên trong tương lai theo vòng xoáy ốc.
Để trả đũa, ngày 24/7, Bắc Kinh đã tuyên bố yêu cầu Washington đóng cửa Lãnh sự quán tại Thành Đô, Tứ Xuyên trong vòng 72 giờ. Người ta lưu ý đây là lãnh sự quán ở nơi xa xôi, có ít công ty và công dân Mỹ, nhưng lại quản lý cả Tây Tạng - vùng được coi là đặc biệt “nhạy cảm” với cả hai bên.
Cuộc đối đầu giữa Mỹ và Trung Quốc ngày càng trở nên khốc liệt và hành động “dùng Trung Quốc để chế ngự Trung Quốc” của Mỹ cũng leo thang. Maochun Miles Yu (Dư Mậu Xuân), Cố vấn cao cấp về chính sách Trung Quốc của ông Pompeo gần đây cho biết FBI đã đăng quảng cáo bằng chữ Hán giản thể trên các cơ quan truyền thông để tuyển dụng các đặc vụ người Mỹ gốc Hoa.
Nhân viên Lãnh sự quán Trung Quốc tại Houston chuyển đồ khỏi tòa nhà hôm 23/7
FBI ngày càng dùng nhiều các sĩ quan gốc Hoa, không chỉ chịu trách nhiệm thu thập và phân tích thông tin nội bộ, mà còn tập trung vào phản gián và nắm bắt bí mật. FBI hôm 21/7 đã bắt giữ một phụ nữ Trung Quốc họ Sử ở Los Angeles vì nghi ngờ giả đầu tư vào bất động sản Mỹ, thu hút được hàng chục triệu USD ở Trung Quốc đại lục. Hầu hết các nhân viên tham gia bắt giữ đều là người Trung Quốc.
Sự cố lãnh sự quán vẫn đang phát triển. Liệu có thể chấm dứt được hay không phụ thuộc vào kết quả của việc đàm phán thỏa hiệp giữa hai bên. Việc ông Trump đe dọa tiếp tục đóng cửa thêm các lãnh sự quán có thể chỉ đơn thuần là cảnh báo Trung Quốc hạn chế hoạt động gián điệp và đánh cắp quyền sở hữu trí tuệ. Nếu phát triển thành cuộc chạy đua đóng cửa các lãnh sự quán và trục xuất các nhà ngoại giao của nhau, cuộc đối đầu sẽ giống như một trận cháy rừng. Chắc chắn cả hai bên Trung-Mỹ đều không muốn đám cháy này thiêu rụi mối quan hệ giữa hai nền kinh tế đứng đầu thế giới.
