Theo như trong nhiều năm, dân số khổng lồ trong độ tuổi lao động của Trung Quốc đă là nguồn “năng lượng cho động cơ” kinh tế toàn cầu, cung cấp cho các nhà máy lao động rẻ để sản xuất hàng hóa xuất khẩu khắp thế giới, khiến các nhà kinh tế lo ngại t́nh trạng dân số suy giảm tại Trung Quốc có thể để lại những hệ lụy nghiêm trọng đối với nước này và cả các quốc gia khác trên thế giới.
Dân số Trung Quốc lần đầu tiên giảm sau 6 thập kỷ vào năm 2022. Ảnh: Reuters.
Bất chấp việc Trung Quốc thay đổi chính sách một con và đưa ra nhiều ưu đăi khuyến khích các gia đ́nh sinh thêm con trong thời gian gần đây, dân số nước này đang giảm dần.
Bước ngoặt quan trọng đó khiến Ấn Độ hôm 19/4 chính thức soán ngôi Trung Quốc trở thành quốc gia đông dân nhất thế giới.
Sự thay đổi đặt Trung Quốc vào con đường già hóa và bị thu hẹp dân số giống nhiều nước láng giềng ở châu Á, nhưng nó sẽ có những tác động to lớn không chỉ đối với nền kinh tế khu vực mà c̣n cả với thế giới nói chung, New York Times nhận định.
Đây là lư do các nhà kinh tế và nhiều người khác tỏ ra lo lắng trước diễn biến này.
Ảnh hưởng đến nền kinh tế toàn cầu
Trong nhiều năm, dân số khổng lồ trong độ tuổi lao động của Trung Quốc đă là nguồn “năng lượng cho động cơ” kinh tế toàn cầu, cung cấp cho các nhà máy lao động rẻ để sản xuất hàng hóa xuất khẩu khắp thế giới.
Về lâu dài, t́nh trạng thiếu công nhân nhà máy ở Trung Quốc - do lực lượng lao động có tŕnh độ học vấn cao và dân số trẻ ngày càng giảm - có thể làm tăng chi phí cho người tiêu dùng bên ngoài Trung Quốc. Điều này có khả năng làm trầm trọng thêm lạm phát ở các quốc gia phụ thuộc nhiều vào hàng Trung Quốc nhập khẩu.
Một nhà máy ở Quảng Châu. Ảnh: New York Times.
Đối mặt với chi phí lao động ngày càng tăng ở Trung Quốc, nhiều công ty đă bắt đầu chuyển hoạt động sản xuất sang các quốc gia có nguồn lao động giá rẻ hơn, như Mexico.
Dân số giảm cũng đồng nghĩa với việc người tiêu dùng Trung Quốc giảm chi tiêu, đe dọa các thương hiệu toàn cầu phụ thuộc vào việc bán sản phẩm sang Trung Quốc, từ điện thoại thông minh Apple đến giày thể thao Nike.
Tin xấu cho thị trường nhà ở
Trong ngắn hạn, tỷ lệ sinh giảm mạnh đặt ra mối đe dọa lớn đối với lĩnh vực bất động sản của Trung Quốc - lĩnh vực chiếm khoảng 1/4 sản lượng kinh tế của đất nước.
Gia tăng dân số là động lực chính của nhu cầu nhà ở, v́ quyền sở hữu nhà là tài sản quan trọng nhất đối với nhiều người Trung Quốc. Trong thời kỳ phong tỏa do đại dịch Covid-19 lan rộng, làm giảm chi tiêu của người tiêu dùng và tăng trưởng xuất khẩu, nền kinh tế Trung Quốc thậm chí c̣n phụ thuộc nhiều hơn vào lĩnh vực nhà ở.
Chính phủ gần đây đă can thiệp để giúp đỡ các nhà phát triển bất động sản đang gặp khó khăn, nhằm nỗ lực ngăn chặn hệ lụy từ cuộc khủng hoảng nhà ở.
Một dự án phát triển nhà ở tại Thượng Hải. Ảnh: New York Times.
Lực lượng lao động ngày càng thu hẹp của Trung Quốc có thể không đủ khả năng hỗ trợ dân số ngày một già đi của nước này. Về lâu dài, với ít người trong độ tuổi lao động hơn, chính phủ Trung Quốc có thể gặp khó khăn trong việc duy tŕ, hỗ trợ một lượng dân số khổng lồ đang già đi và sống lâu hơn.
Một báo cáo năm 2019 của Viện Khoa học Xă hội Trung Quốc dự đoán quỹ hưu trí chính của nước này sẽ cạn tiền vào năm 2035 - một phần do lực lượng lao động bị thu hẹp.
Các nhà kinh tế đă so sánh cuộc khủng hoảng nhân khẩu học của Trung Quốc với cuộc khủng hoảng cản trở sự bùng nổ kinh tế của Nhật Bản trong những năm 1990.
Nhưng Trung Quốc không có đủ nguồn lực như Nhật Bản để cung cấp mạng lưới an sinh cho dân số già của ḿnh. Các hộ gia đ́nh tại Trung Quốc sống với thu nhập trung b́nh thấp hơn nhiều so với ở Mỹ và các nơi khác. Nhiều cư dân lớn tuổi nước này dựa vào khoản lương hưu nhà nước như một nguồn thu nhập chính khi nghỉ hưu.
Trung Quốc cũng là một trong số quốc gia có độ tuổi nghỉ hưu thấp nhất thế giới, với hầu hết người lao động nghỉ hưu ở tuổi 60. T́nh h́nh này đă gây áp lực không chỉ đối với các quỹ hưu trí nhà nước mà c̣n đối với hệ thống bệnh viện.
Người cao tuổi tập thể dục tại một công viên ở Bắc Kinh. Ảnh: New York Times.
Trung Quốc đưa ra chính sách một con vào cuối những năm 1970 v́ cho rằng cần phải giữ cho tốc độ tăng dân số tránh đạt đến mức không bền vững.
Chính phủ đă áp dụng các quy định nghiêm ngặt đối với hầu hết cặp vợ chồng có nhiều hơn một con. Nhiều gia đ́nh ưu ái con trai hơn con gái, thường phá thai hoặc bỏ rơi con gái khi mới sinh, dẫn đến t́nh trạng dư thừa đàn ông độc thân trong dân số Trung Quốc.
Vào năm 2013, Trung Quốc tuyên bố nới lỏng các giới hạn quy mô gia đ́nh. Những nỗ lực của chính phủ nhằm mở ra thời kỳ bùng nổ trẻ sơ sinh học - bao gồm cung cấp tiền mặt, nới lỏng chính sách một con, hay cho phép sinh 3 - dường như chưa thể thuyết phục người dân.
Chẳng hạn, phụ nữ Trung Quốc có học thức ngày càng tŕ hoăn việc kết hôn và chọn không sinh con, do chi phí nhà ở cùng giáo dục quá cao.
Bắc Kinh cũng không muốn nới lỏng quy định nhập cư để tăng dân số. Trong quá khứ, nước này cấp tương đối ít thẻ xanh để bổ sung lực lượng lao động đang bị thu hẹp.
Để giải quyết t́nh trạng thiếu lao động, Trung Quốc đă thuê sản xuất gia công tay nghề thấp từ các quốc gia khác ở châu Á và tăng cường tự động hóa cho các nhà máy của ḿnh, hy vọng sẽ dựa nhiều hơn vào lĩnh vực công nghệ cùng trí tuệ nhân tạo để tăng trưởng trong tương lai.
