NATO phá vỡ thế bế tắc trước thềm khai mạc thượng đỉnh

[Romano]

Thổ Nhĩ Kỳ mới đây nhất trí ủng hộ việc Phần Lan và Thụy Điển gia nhập Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương (NATO), kết thúc thế bế tắc trước thềm khai mạc hội nghị thượng đỉnh liên minh tại Madrid, Tây Ban Nha ngày 29/6, trong bối cảnh NATO đối mặt với nhiều thách thức.Tổng thống Thổ Nhĩ Kỳ Tayyip Erdogan ngày 28/6 cho biết, nước này ủng hộ việc Thụy Điển và Phần Lan gia nhập NATO. Thông báo được đưa ra sau cuộc thảo luận giữa ông Erdogan với lãnh đạo hai quốc gia Bắc Âu tại Madrid. Thủ tướng Thụy Điển Magdalena Andersson nhấn mạnh "đạt một thỏa thuận rất tốt" với Thổ Nhĩ Kỳ.

Sau nhiều cuộc hội đàm cấp cao với lãnh đạo ba nước, Tổng thư ký NATO Jens Stoltenberg cũng cho biết, liên minh đã có được thỏa thuận nhằm mở đường cho Phần Lan và Thụy Điển gia nhập NATO và gọi đây là "một quyết định lịch sử".Thụy Điển và Phần Lan vốn lâu nay kiên định với chính sách trung lập, không liên kết, tuy nhiên, cuộc chiến ngày càng leo thang tại Ukraine cũng như hành động quyết đoán của Nga, nước có đường biên dài hàng nghìn cây số với Phần Lan, được cho là nguyên nhân khiến hai nước Bắc Âu này đệ đơn xin gia nhập NATO. Theo quy định của liên minh, bất kỳ cuộc tấn công nào nhằm vào một thành viên cũng là tấn công vào toàn bộ khối và dẫn đến phản ứng quân sự chung của toàn bộ liên minh này.

Trước đó, việc hai nước Bắc Âu xin gia nhập NATO hứng chịu sự phản đối của Thổ Nhĩ Kỳ. Yêu cầu của Ankara đưa ra hồi tháng 5 gây ra bất ngờ với chính những đồng minh NATO, đó là hai nước này ngừng hỗ trợ các nhóm chiến binh người Kurd cũng như dỡ bỏ lệnh cấm bán vũ khí cho Thổ Nhĩ Kỳ. Ankara từng bày tỏ quan ngại sâu sắc rằng Thụy Điển che giấu những chiến binh của Đảng Công nhân Kurd (PKK) mà Thổ Nhĩ Kỳ coi là khủng bố. Stockholm bác bỏ cáo buộc này.

Sau những nỗ lực ngoại giao trong nhiều tuần cũng như 4 tiếng thảo luận, Tổng thống Phần Lan Sauli Niinist cho biết ba nhà lãnh đạo đã ký một thỏa thuận chung để phá vỡ thế bế tắc ngày 28/6. Trong khi đó, Thổ Nhĩ Kỳ cho biết họ đã "có được những gì mình muốn", bao gồm "sự hợp tác đầy đủ trong cuộc chiến chống lại các nhóm nổi dậy", "không áp đặt các hạn chế cấm vận trong lĩnh vực công nghiệp quốc phòng" với Thổ Nhĩ Kỳ và thực hiện "các biện pháp cụ thể về dẫn độ tội phạm khủng bố". Thủ tướng Thụy Điển Andersson cho biết thỏa thuận này "tốt cho Phần Lan, Thụy Điển và tốt cho cả NATO".

Người đứng đầu NATO cho biết, các nhà lãnh đạo của liên minh sẽ đưa ra lời mời chính thức để hai nước tham gia trong ngày 29/6. Quyết định này phải được tất cả các quốc gia thành viên thông qua, một quá trình dự kiến mất khoảng một năm, nhưng ông bày tỏ "hoàn toàn tin tưởng" Phần Lan và Thụy Điển sẽ sớm trở thành thành viên liên minh. Thủ tướng Anh Boris Johnson hoan nghênh thỏa thuận là một "thông tin tuyệt vời" khi hội nghị thượng đỉnh NATO bắt đầu, trong khi Tổng thống Mỹ Joe Biden cũng lên tiếng chúc mừng ba nước đã đạt được "bước tiến quan trọng".

Theo giới quan sát, đây có thể là một dấu hiệu khả quan khi hội nghị thượng đỉnh các nhà lãnh đạo NATO khai mạc tại Madrid ngày 29/6, khi liên minh quân sự này đối mặt với nhiều thách thức. Người đứng đầu NATO thừa nhận hội nghị tại Madrid "diễn ra giữa cuộc khủng hoảng về an ninh nghiêm trọng nhất mà khối đối mặt kể từ Thế chiến thứ Hai".

Cuộc chiến tại Ukraine khiến NATO dồn quân và vũ khí đến khu vực Đông Âu với quy mô chưa từng thấy kể từ sau Chiến tranh Lạnh, theo AP. Các thành viên NATO đã chi hàng tỷ USD viện trợ quân sự và dân sự cho Ukraine kể từ khi cuộc chiến bắt đầu trong khi "tiền" vốn dĩ là một vấn đề nhạy cảm vì đến nay chỉ 9 trong 30 thành viên của NATO đáp ứng được chỉ tiêu chi 2% GDP cho quốc phòng.

Chưa dừng lại ở đó, mặc dù NATO đã tăng đáng kể lực lượng tại khu vực phía Đông, lãnh đạo các nước thành viên dự kiến sẽ thảo luận và thông qua tại hội nghị về vấn đề tăng số quân phản ứng nhanh gấp khoảng 8 lần, từ 40.000 lên 300.000 vào năm tới. Phần lớn số quân này vẫn sẽ đồn trú tại nước mình. Ông Stoltenberg cho biết, NATO đang tiến hành "cuộc đại tu lớn nhất đối với hệ thống phòng thủ tập thể kể từ khi Chiến tranh Lạnh kết thúc".

Các nhà lãnh đạo NATO cũng chuẩn bị công bố "Khái niệm chiến lược mới", tập hợp các ưu tiên và mục tiêu kéo dài một thập kỷ của liên minh. Theo các quan chức châu Âu, hiện Nga được coi là mối đe dọa số một của liên minh, nhưng tài liệu nói trên cũng sẽ đưa ra cách tiếp cận của NATO về các vấn đề từ an ninh mạng đến biến đổi khí hậu, cũng như vị thế kinh tế và quân sự ngày càng tăng của Trung Quốc.

Lần đầu tiên, các nhà lãnh đạo Nhật Bản, Australia, Hàn Quốc và New Zealand tham dự hội nghị thượng đỉnh với tư cách khách mời, phản ánh tầm quan trọng ngày càng lớn của khu vực Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương.

Ông Stoltenberg nhấn mạnh Trung Quốc không phải là đối thủ của NATO, nhưng đặt ra "những thách thức đối với các giá trị, lợi ích và an ninh của liên minh". Các hoạt động chính của hội nghị thượng đỉnh NATO sẽ diễn ra tại Madrid trong ngày 29 và 30/5.