Số phận bi thảm của 2 hoàng hậu ngoại tộc khiến nhà Trần sụp đổ. Thật khủng khiếp khi Thánh Ngâu được chứng kiến tất cả thảm kịch xảy ra với chồng ḿnh và người ra tay là Quư Ly cha ḿnh. Tiếp đến, Thánh Ngâu được chứng kiến cảnh con ḿnh là Trần An bị Quư Ly phế ngôi.
Trong thời kỳ đầu nước ta xây dựng nền độc lập th́ việc thay đổi triều đại thường có bóng dáng của một, hai người phụ nữ. Từ nhà Đinh chuyển sang nhà Tiền Lê th́ không thể nhắc đến vai tṛ chủ đạo của Thái hậu Dương Vân Nga. Từ nhà Lư chuyển sang nhà Trần th́ phải kể đến vai tṛ của Thái hậu cuối cùng nhà Lư: Trần Thị Dung và con gái bà là Lư Chiêu Hoàng - hoàng đế cuối cùng nhà Lư.
H́nh tượng thái hậu Dương Vân Nga do Nghệ sĩ Kim Ngân và NSƯT Phượng Loan thủ vai - Ảnh: Internet.
C̣n từ nhà Trần chuyển sang nhà Hồ th́ liên quan đến hai vị hoàng hậu đặc biệt - những hoàng hậu ngoại tộc hiếm hoi của nhà Trần: Gia Từ hoàng hậu thời vua Trần Duệ Tông và Thánh Ngâu hoàng hậu thời Trần Thuận Tông. Vai tṛ của 2 bà hoàng hậu này đều khá mờ nhạt chứ không được rơ ràng như Dương Vân Nga hay Trần Thị Dung, nhưng họ cũng đóng vai tṛ thúc đẩy quá tŕnh chuyển giao quyền lực từ nhà Trần sang nhà Hồ. Chỉ có điều số phận của họ bi thảm hơn nhiều so với thái hậu họ Dương hay họ Trần.
Dương Vân Nga là hoàng hậu dưới thời Đinh Tiên Hoàng. Sau khi Đinh Tiên Hoàng băng hà, bà trao ngai vàng của con trai Đinh Toàn cho Lê Hoàn. Cho dù hậu thế có nhiều khen chê hành động của Dương Vân Nga th́ địa vị của bà sau đó cũng không đổi. Lê Hoàn sau khi lên ngôi đă lập Dương Vân Nga làm hoàng hậu.
C̣n Trần Thị Dung sau khi giúp giang sơn chuyển từ họ Lư sang họ Trần th́ bà cũng bị mất chức vị thái hậu. Nhưng trên thực tế th́ vị thế của bà không thay đổi và chỉ một thời gian ngắn sau khi lên ngôi th́ vua Trần Thái Tông đă phong cho bà làm Thiên Cực công chúa, biệt hiệu Quốc mẫu, được hưởng quy chế ngựa, xe, nghi trượng ngang hàng với Hoàng hậu.
Lư Chiêu Hoàng th́ có khổ trong giai đoạn giữa đời khi bị Trần Thái Tông dưới áp lực của Trần Thủ Độ phế khỏi ngôi hoàng hậu. Nhưng bà cũng không phải sống khổ cực v́ mẹ bà chính là Trần Thị Dung. Và trong 20 năm cuối đời th́ Lư Chiêu Hoàng cũng có được gia đ́nh riêng sau khi vua Trần Thái Tông ban hôn gả bà cho Ngự sử Đại phu Lê Phụ Trần.
Gia Từ hoàng hậu là em họ (cha của Quư Ly là anh ruột của cha Gia Từ Hoàng hậu) của Quư Ly. Thời gian bà làm vợ của Trần Kính (tức Trần Duệ Tông) không rơ, chỉ biết bà sinh ra người con trai là Trần Hiện tức Trần Phế Đế. Năm 1371, Cung Tuyên đại vương Trần Kính được lập làm Hoàng thái tử và bà được phong làm Hoàng thái tử phi. Năm 1372, Nghệ Tông nhường ngôi cho Thái tử lên làm Thái thượng hoàng, Thái tử lên làm vua, tức Trần Duệ Tông, bà được phong làm Hiển Trinh thần phi. Chỉ 1 năm sau, bà được phong làm Hoàng hậu.
Có thể nói nhờ Quư Ly lúc đó được ân sủng mà em họ được phong lên làm Hoàng hậu và sau khi em họ thành hoàng hậu th́ Quư Ly càng được tin tưởng hơn. Nhưng đáng tiếc cho Gia từ Hoàng hậu là không lâu sau khi được phong th́ bà góa bụa. Năm 1377, Trần Duệ Tông tử trận khi đi đánh Chiêm Thành.
Vua Duệ Tông mất khiến Thượng hoàng Nghệ Tông rất hụt hẫng v́ mất đi chỗ dựa vững chắc. Từ đó, Nghệ Tông dựa hẳn vào Quư Ly và c̣n lập con của Duệ Tông - Gia Từ là Trần Hiện lên ngôi vua. Trần Hiện gọi Quư Ly là cậu họ nên Nghệ Tông cho rằng sắp xếp như vậy sẽ khiến Quư Ly yên tâm phục vụ nhà Trần.
Nhưng ngay chính Gia Từ hoàng hậu có lẽ cũng chẳng tin vào ḷng thành của ông anh họ mà lo sợ rằng Quư Ly sau này sẽ thanh toán con trai bà. Quả nhiên về sau Trần Hiện không hài ḷng trước việc Quư Ly chuyên quyền nên lập mưu trừ Quư Ly. Chẳng ngờ Quư Ly biết chuyện đă gièm pha với Nghệ Tông phế ngôi của Trần Hiện vào năm 1388 rồi bị ép thắt cổ chết cùng năm. Trần Phế Đế bị sát hại 2 năm trước khi Gia Từ hoàng hậu qua đời. Tuy Gia Từ không phải trông thấy cảnh con bị sát hại nhưng bà đă đoán trước việc này. Không ǵ đau đớn hơn khi cuối đời phải chứng kiến cảnh người thân bên họ ḿnh đối đầu với con trai ḿnh theo kiểu một sống, một c̣n như vậy.
Khâm định Việt sử thông giám cương mục chép: "Duệ Tông đi Nam chinh, không trở về; hoàng hậu cắt tóc làm sư ni. Thấy Nghệ Tông lập Trần Hiện lên nối ngôi, hoàng hậu từ chối cho con không được, bèn khóc lóc nói với những người thân tín rằng: "Con tôi kém phúc đức, không cáng đáng được cái ngôi rất quư trọng ấy đâu, chẳng qua chỉ tổ do đấy mà chuốc lấy vạ vào ḿnh! Tiên quân đă tạ thế, người vị vong này chỉ muốn thác đi cho rồi, chứ chẳng muốn ngó đến việc đời nữa, huống chi lại nỡ nh́n thấy con ḿnh sắp bị nguy hại ư!". Hoàng hậu mất rồi, Đế Hiện rồi cũng bị phế. Người nào nghe biết chuyện này cũng phục bà là người biết trước".
Sau khi bắt Đế Hiện thoái ngôi, Thượng hoàng Trần Nghệ Tông lập con trai của ḿnh là Trần Ngung tức Trần Thuận Tông lên ngôi. Ngay sau khi Trần Ngung lên ngôi th́ Trần Nghệ Tông đă chọn cho con một hoàng hậu chính là Thánh Ngâu - con gái Quư Ly và Huy Ninh công chúa (Huy Ninh công chúa là chị ruột của Trần Nghệ Tông). Do vậy, Thánh Ngâu là chị họ của Trần Ngung và việc họ cưới nhau có hợp với truyền thống hôn nhân nhà Trần. Nhưng trên thực tế, Thánh Ngâu vẫn là người ngoại tộc v́ mang họ của Quư Ly.
Nghệ Tông muốn dùng hôn nhân như vậy để Quư Ly có thể toàn tâm toàn ư giúp con rể giữ cơ nghiệp nhà Trần. Chẳng dè sau khi Nghệ Tông mất (1394) th́ Quư Ly ra tay ngay với con rể. Năm 1398, Hồ Quư Ly ép Thuận Tông ngường ngôi cho Thái tử Trần An, lên làm Thái thượng hoàng và khuyên ông đi tu theo Đạo giáo. Thế là Thuận Tông phải rời vợ đi tu nhưng cũng không giữ được tính mạng. Năm 1399, Quư Ly sai người tới thắt cổ Thuận Tông.
Thánh Ngâu được chứng kiến tất cả thảm kịch xảy ra với chồng ḿnh và người ra tay là Quư Ly cha ḿnh. Tiếp đến, Thánh Ngâu được chứng kiến cảnh con ḿnh là Trần An bị Quư Ly phế ngôi. Điều an ủi cho bà là Quư Ly không bắt Trần An, tức Trần Thiếu Đế phải chết như Trần Phế Đế hay Trần Thuận Tông v́ Trần An khi đó c̣n quá nhỏ. Hơn nữa, dù ǵ th́ Hồ Quư Ly cũng không nỡ sát hại cháu ngoại của ḿnh.
Số phận của Thánh Ngâu và Thiếu Đế sau đó không được sử chép lại nhưng có lẽ họ phải mai danh ẩn tích để giữ tính mạng khỏi bị lợi dụng trong ṿng xoáy quyền lực. C̣n nếu tiếp tục ở trong cung dưới sự che chở của Quư Ly th́ họ lại nằm trong số những người tôn thất bị quân Minh bắt giữ đưa sang Trung Quốc sau khi đánh bại nhà Hồ.
Vietbf@ sưu tập
