Chúa Trịnh nắm trong tay mọi quyền hành gần như tuyệt đối nhưng Chúa Trịnh vẫn không muốn lên kế vị ngai vàng. Chúa cho dựng lên nhà vua chỉ đứng trên danh nghĩa mà thôi.
Vua Lê thiết triều năm 1685. ẢNH: T.L của Samuel Baron
Tại phủ Chúa Trịnh ở Đàng Ngoài chỉ mới nghe kể sơ qua thôi, hẳn mọi người đều kinh hoàng trước quyền sinh sát của ông nhưng v́ sao Chúa Trịnh vẫn không thích làm Vua? Thắc mắc này của người đời lâu nay được tác giả Samuel Baron giải thích khá rơ trong cuốn Mô tả Vương quốc Đàng Ngoài (do Omega và NXB Khoa học Xă hội ấn hành): "Không phải Chúa không ham quyền lực hay ông ta tôn trọng pháp luật ǵ đâu, mà bởi ông ta đă nghĩ nát óc về hai lư do sau để không lên làm Vua: Thứ nhất, nếu lên ngôi ông sẽ bị coi là tiếm quyền, bị cả nước ghét và thù oán, nhất là sự chống lại của họ Nguyễn – người sẽ có danh nghĩa chính đáng để tiến đánh ḍng họ Chúa Trịnh. Thứ hai, Chúa nhận thức được triều đ́nh Trung Hoa sẽ chống lại ông ta một khi biết tin có kẻ không thuộc ḍng dơi vua Lê cướp lấy ngai vàng. Như thế chẳng khác nào tự rước họa lớn vào thân và tự hủy diệt bản thân".
Tranh xưa vẽ cảnh ăn chơi trong phủ Chúa Trịnh. ẢNH: T. L
Hoàng đế vô thực
Chính v́ vậy để an toàn, Chúa Trịnh đă dựng nên một hoàng tử thuộc ḍng dơi vua Lê lên làm Vua nhưng thực tế quyền hành đều do Chúa nắm, từ việc quyết định chiến tranh hay ḥa b́nh, tự ra luật và hủy luật, có quyền lên án hoặc ân xá phạm nhân, phong chức tước hoặc băi nhiệm quan ṭa, tướng lĩnh quân đội, thu thuế, ra lệnh phạt… theo ư của Chúa. Bởi thế mà người châu Âu gọi Chúa là Vua hay Vương (King), c̣n Vua th́ được gọi bằng một danh xưng nghe to tát là Hoàng đế nhưng vô thực.
Tác giả Samuel Baron kể lại: 'Vua Lê chỉ buông rèm trong cung cấm và chẳng ai bén mảng đến ngoài mấy mật thám mà phủ Chúa phái sang. Vua cũng chẳng được ra ngoài cung cấm nhiều hơn một lần trong năm, thường vào dịp lễ, tết. Toàn bộ công việc c̣n lại chỉ chuẩn y những ǵ Chúa muốn và thực hiện điều đó thông qua những lệnh chỉ cho đúng tính chất lễ nghi. Đối đầu với Chúa, dù là việc nhỏ nhất cũng dễ mang họa vào thân. V́ vậy, mặc dù dân rất kính trọng Vua nhưng họ lại sợ Chúa – người luôn được xu nịnh v́ ông có quyền lực tối thượng trong tay".
V́ vậy mà Chúa Trịnh thường luôn được ca tụng là nhân vật giữ ǵn ngôi báu của hoàng gia cũng như luật pháp và thể chế của vương quốc Đàng Ngoài, nhưng thực ra Chúa Trịnh đă lột sạch quyền lực của vua Lê, điều này sách đă dẫn của Samuel Baron viết: "Tôi nghĩ chuyện này chẳng có ở xứ nào khác, cũng chẳng xảy ra trong lịch sử của bất kỳ một dân tộc nào. Chính trị gia ở nước khác nghe chuyện kỳ lạ này chắc khó có thể tin được".
Một số tṛ chơi dân gian của người Đàng Ngoài trong dịp lễ, tết. ẢNH: T.L CỦA SAMUEL BARON
C̣n một điều khá nghịch lư là dù mang danh nghĩa Vua của Đàng Ngoài nhưng người kế vị và chính bản thân nhà vua cũng không hề hay biết người con nào sẽ kế vị ḿnh nếu như nhà vua có nhiều con trai. Tác giả Samuel Baron tiết lộ: "Thậm chí nếu nhà vua chỉ có một con trai, chưa chắc người con đó sẽ được kế vị, bởi Chúa mới là người quyết định chọn người nào ông ưa, miễn là thuộc ḍng dơi hoàng tộc.Tuy nhiên Chúa cũng hiếm khi gạt bỏ Thái tử khỏi ngai vàng, trừ khi v́ lư do trọng đại hoặc do những động cơ cấp bách về chính trị".
Ở xứ Đàng Ngoài chỉ có Vua và Chúa mới được truyền lại tước hiệu cho con cháu đến đời thứ ba, c̣n những quan lại khác phải mưu cầu quyền tước qua chinh chiến, qua học hành hoặc mua bằng tiền nhưng chỉ có giá trị trong mỗi đời họ. Lọt qua "cửa ải" th́ mới mong có được dịp trung thành với Chúa Trịnh, để nhận được sự ban phát bổng lộc của ông và đặc biệt là địa vị nào đó trong xă hội.
VietBF@ sưu tầm.