Cuối tuần qua Hoa lục đã bị tàn phá bởi trận bão Lêkima trong khi khóa họp hàng năm của các lãnh tụ đảng Cộng sản ở khu nghỉ mát Bắc Đới Hà, một khu dinh thự ven biển nơi các viên chức cao cấp tụ tập vào mỗi tháng 8 trong suốt hơn sáu thập niên qua. Nhưng Chủ tịch Tập Cận Bình và các đồng chí của ông cũng đang trải qua một cơn bão chính trị, với phong trào phản đối đòi dân chủ ở Hồng Kông gia tăng thêm cho áp lực lên một chế độ đang còn đang còn phải lo đối đầu với một cuộc chiến mậu dịch đầy thiệt hại đối với Hoa Kỳ.
Tiến sĩ Elizabeth Economy, chuyên gia về Trung Quốc của Tổ chức nghiên cứu Hội đồng Bang giao Quốc tế - mà tên tiếng Anh là Council on Foreign Relations, giải thích:
“Nền kinh tế Trung quốc đang đi chậm lại một cách đáng kể, bị làm trầm trọng hơn bởi cuộc chiến mậu dịch; và ‘khuôn mẫu Trung Quốc’ đang bị rạn nứt dưới gánh nặng của Tân Cương, Đài Loan, những lộn xộn trong kế hoạch Vòng Đai Con Đường, và đáng kể nhất, các cuộc phản đối khổng lồ ở Hồng Kông.”
Ý bà muốn nói đến những cố gắng của Trung Cộng để kiểm soát bên trong biên giới.
Những cuộc phản đối ở Hồng Kông, vốn đã gia tăng cường độ trong mùa hè khi những người biểu tình mạnh mẽ đòi có thêm tự do và nhân quyền, đã không có dấu hiệu gì thuyên giảm. Thực vậy, các sinh viên ở Hồng Kông đang nghiên cứu kế họach để có thể tiếp tục biểu tình khi các viện đại học khai giảng vào tháng tới.
Những cuộc biểu tình này, nếu sẽ tiếp tục, sẽ đưa đến quá gần kỷ niệm 70 năm thành lập nước Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa khi ông Mao Trạch Đông tuyên bố thành lập một chế độ với mục đích là đoàn kết toàn thể vùng đại Trung Hoa dưới sự lãnh đạo của đảng Cộng sản.
Các nhà phân tích cho là có một phong trào bán ly khai ở một lãnh địa -ở Hồng Kông- sẽ gợi hứng cho giới thanh niên ở nơi mà Bắc Kinh vẫn coi là một tỉnh phản loạn –tức là Đài Loan- vào khi đang xảy ra một lễ kỷ niệm quan trọng như vậy sẽ là quá mức chịu đựng của ông Tập. Sự quan ngại đó, cộng với luận điệu ngày càng gay gắt của các viên chức Trung Cộng, đã tạo lo sợ về triển vọng có một sự can thiệp quân sự vào Hồng Kông.
Tuần này, hệ thống truyền thông nhà nước tweet những đoạn video đầy đe dọa của các xe tăng đang tập trận ở Thẩm Quyến, thành phố ráp ranh với Hồng Kông, trong khi nhà chức trách ở Bắc Kinh diễn tả những cuộc biểu tình phản đối là “khủng bố.” Hôm thứ hai, Văn phòng phụ trách Hồng Kông Vụ của Bắc Kinh được Tân Hoa Xã dẫn lời nói:
“Hồng kông sẽ rơi vào một vực thẳm không đáy nếu các hành động tàn bạo khủng bố được tiếp tục cho phép.”
Giáo sư Victoria Tin-bor Hui, một chuyên gia về phong trào dân chủ ở Hồng Không ở Viện đại học Notre Dame giải thích:
“Qua việc gọi những chuyện đang xảy ra là ‘khủng bố’, có vẻ họ đang mở đường cho việc can thiệp. Điều đó làm mọi người vô cùng lo ngại.”
Trung Cộng đã bị cáo buộc gửi những tên côn đồ từ những băng đảng địa phương đến để tìm cách đe dọa những người biểu tình ở Hồng Kông, và đang có lo ngại ngày càng gia tăng là họ sẽ gửi Công an Nhân dân Vũ trang, một lực lượng bán quân sự có trách nhiệm an ninh nội chính và ‘bảo vệ ổn định.’ Hay ngay cả Giải phóng quân Nhân dân.
Nhưng hầu hết các nhà phân tích nghĩ là Bắc Kinh sẽ ngừng lại không gửi binh sĩ vào Hồng Kông.
Tiến sĩ Jude Blanchette, một chuyên gia về Trung Cộng của Trung Tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế (gọi tắt là CSIS) ở Washington giải thích:
“Đứng về phía Bắc Kinh, họ không có nhiều lựa chọn tốt. Đó là lý do tại sao họ đưa ra luận điệu gay gắt nhất có thể được, để họ không cần phải thực sự dùng đến vũ lực và bạo động để giải tán các cuộc biểu tình phản đối.” Ông thêm “Những tính toán từ Bắc Kinh thật gay go mặc dầu tất cả những đòn bẩy mà họ có trong tay.”
Những ‘đòn bẩy’ đó bao gồm cả gửi binh sĩ hay công an vũ trang mặc thường phục, dựa trên băng đảng để hành hung những người biểu tình, hay tổ chức các cuộc phản biểu tình ái quốc. Bắc Kinh cũng sẽ tìm cách gây áp lực kinh tế. Trong mấy ngày gần đây, nhà chức trách Trung Cộng đã đề nghị là Cathay Pacific, công ty hàng không của Hồng Kông, không an toàn vì một số những nhân viên của họ tham gia đình công. Kết quả là Cathay đã phải đuổi việc hai phi công.
Sự ngần ngại của ông Tập trong việc sử dụng vũ lực cũng một phần là vì đảng muốn tránh sự lập lại của năm 1989, khi họ gửi xe tăng vào Quảng Trường Thiên An Môn ở Bắc Kinh để giải tán những cuộc biểu tình đòi dân chủ, và một phần vì họ sợ bị mang cái tiếng sử dụng bạo động để đàn áp.
Hồng Kông được hưởng một quy chế đặc biệt trên trường quốc tế kể từ khi trao trả về dưới quyền cai trị của Bắc Kinh năm 1977, được các quốc gia công nhận kể cả Hoa Kỳ và các định chế thế giới như Tổ Chức Mậu Dịch Thế Giới coi như là một cá thể về kinh tế và mậu dịch. Việc này đã giúp cho lãnh địa vẫn tiếp tục là một trung tâm tài chánh quốc tế, và nó cũng có lợi cho Trung Quốc.
Những công ty Hoa lục đăng bạ ở Hồng Kông đã có thể né tránh những thuế quan áp đặt bởi chính phủ Trump trong năm qua, và các cơ chế ở Hồng Kông có thể tiếp tục nhập cảng những kỹ thuật tế nhị mà hiện nay đã bị cấm bán cho các công ty Hoa lục. Chuyên gia về các cuộc phản đối ở Trung Cộng, tiến sĩ Ho-fung Hung của Viện đại học Johns Hopkins, nói nội điều đó cũng là một sự ngăn ngừa quan trọng cho việc sử dụng vũ lực. Ông nói:
“Can thiệp quân sự vẫn còn không thể được tính đến trừ phi ông Tập Cận Bình rất thiếu khôn ngoan. Nếu họ sử dụng Giải phóng quân hay Lực lượng Công an Vũ trang, thì ông Tập và Quân Ủy Trung ương sẽ phải chịu trách nhiệm cho chuyện gì sẽ xảy ra sau đó. Nếu họ dùng lực lượng cảnh sát Hồng Kông thì họ còn có thể đổ lỗi cho nhà cầm quyền Hồng Kông cho bất cứ chuyện gì xảy ra.”
Triển vọng có lẽ sẽ xảy ra nhất, theo Giáo sư Clayton Dube, đứng đầu Viện nghiên cứu Mỹ Trung của Viện đại học Southern California, thì Bắc Kinh sẽ tìm cách chờ xem sao. Ông Dube nói:
“Tôi nghĩ, cũng như năm 2014, những người biểu tình sẽ kiệt lực và một số sẽ bị bắt và bỏ tù.”
Ý ông muốn nói đén Phong trào Dù tranh đấu cho dân chủ năm 2014, vốn kéo dài hơn 11 tuần. Nhưng cuộc phản đối hiện nay đã đạt được thời gian đó rồi. Nhưng chờ thời có cái nguy cơ là không giải quyết những vấn đề dài hạn liên quan đến việc cai trị Hồng Kông. Giáo sư Dube nói:
“Nó không có nghĩa là những vấn đề sẽ biến mất và nó không có nghĩa là sự thù địch, tức giận và bực tức sẽ biến mất. Thực sự, đó là một trong những lý do tại sao đám đông năm 2019 còn lớn hơn là năm 2014.”
Tuy nhiên, các nhà phân tích nói, các cuộc phản đối ở Hồng Kông không phải là một đe dọa sinh tồn cho ông Tập, một phần là vì lãnh địa nằm cách xa Bắc Kinh.
Đối với nhà lãnh đạo của Trung Cộng, thách thức lớn nhất vẫn còn là nền kinh tế nội địa. Tăng trưởng đã chậm đến mức thấp nhất từ gần 30 năm nay, có nghĩa là nhiều thanh niên nam nữ Trung hoa -ở độ tuổi đang biểu tình ở Hồng Kông- đang trải qua triển vọng của một nền kinh tế thực sự yếu hẳn đi.
Sự chậm lại này đã bị làm cho trầm trọng hơn bởi chiến tranh mậu dịch với Hoa Kỳ, vốn đang ảnh hưởng đến kỹ nghệ sản xuất khổng lồ và làm lung lay niềm tin.
Điều mỉa mai là chính cuộc chiến mậu dịch lại giúp cho ông Tập có thể giải tỏa bớt ảnh hưởng của cuộc phản đối ở Hồng Kông. Nhà chức trách Bắc Kinh đã nhiều lần cáo buộc “thế lực thù nghịch ngoại lai”, đặc biệt là Hoa kỳ, đã thúc đẩy bất ổn và tìm cách tạo nên “cách mạng màu sắc” bên trong biên giới Trung Quốc –một điều ý muốn nói đến các cuộc nổi dậy đã lật đổ những chế độ ở Trung Đông và Đông Âu trong thế kỷ này. Bà Blanchette nói:
“Với triển vọng có được một thỏa thuận với Hoa Kỳ ngày càng xa vời, nó mở ra một con đường để đổ lỗi cho “những thế lực mờ ám” đạo diễn và tổ chức bởi Hoa Kỳ. Nếu mọi sự tốt đẹp trong các cuộc điều đình mậu dịch, thật khó chơi ván bài đổ lỗi”.
Mà quả thật, truyền thông Trung Cộng đã có một ngày thật tuyệt vời với những tấm hình một nhà ngoại giao Hoa Kỳ ở Hồng Kông gặp gỡ những nhà tranh đấu cho dân chủ.
Nhưng ở cội nguồn, những cuộc biểu tình ở Hồng Kông không phải chỉ là chống lại những cố gắng ngày càng gia tăng của Bắc Kinh để kiểm soát lãnh địa bán tự trị này, mà còn là về những quan ngại như là giá nhà ngày càng vượt khả năng của người dân và giảm thiểu cơ hội có công ăn việc làm.
Tiến sĩ Yu Jie, của Viện nghiên cứu Chatham House ở Luân Đôn nói là tuy chưa có chỉ dấu gì là những cuộc biểu tình này lan sang Hoa lục, nhưng đây là những quan ngại mà ông Tập biết là ông phải giải quyết. Ở khóa họp mới đây của Bộ chính trị, ông Tập đưa ra ba ưu tiên quốc nội: ổn định công ăn việc làm, tăng cường tiêu thụ và giảm thiểu những nguy cơ quan trọng.
Ông Yu nói:
“Khi sinh nhật thứ 70 của Cộng hòa Nhân dân gần kề, đảng chính trị lớn nhất thế giới phai đưa ra một cậu chuyện có thể thuyết phục được là các chính sách của họ có ích lợi cho mọi người ở Trung Hoa. Câu chuyện đó không phải về thắng lợi của Chủ tịch Tập trong việc đối phó với áp lực bên ngoài, nhưng là câu chuyện tiếp tục đem lại chính nghĩa cho đảng qua việc cung cấp công ăn việc làm và ổn định xã hội.”
Và các chiến thuật gia cũng khuyến cáo là nếu các cuộc biểu tình tạo nguy hiểm cho chế độ thì ông Tập sẽ không ngần ngại đổ xe tăng vào và biến Hồng Kông thành Thiên An Môn thứ nhì.
Ở Hồng Kông, cô giáo Ann, 21 tuổi, đang cẩn thận gỡ những tấm biểu ngữ chống nhà nước ở phi trường, xếp lại để còn sử dụng lần nữa, giải thích với Reuters:
“Tất cả mọi người đều sợ. Nhưng chúng tôi còn sợ hơn là chúng tôi sẽ không còn có tự do nữa, và đó là tại sao chúng tôi tiếp tục các cuộc phản đối. Chúng tôi tin là những lý tưởng của chúng tôi chặn được viên đạn.”
