PC cũng như mọi loại đồ điện tử khác cũng cần phải bảo tŕ, bảo dưỡng và cần sự quan tâm của người dùng trong suốt quá tŕnh sử dụng. Thế nhưng nhiều người trong chúng ta lại mắc một số lỗi nên sự "săn sóc" chưa tốt khiến máy tính gặp các vấn đề về phần cứng, phần mềm, tệ hơn nữa là mất mát dữ liệu.
Trước đây chúng ta đă có khá nhiều bài chia sẻ về những việc nên làm, vậy c̣n những chuyện không nên làm th́ sao?
1. Không cập nhật hệ điều hành và ứng dụng của bạn.
Ḿnh biết là việc cập nhật hệ điều hành và ứng dụng thật sự rất khó chịu với một số người bởi họ không có thời gian, hoặc đôi khi sự cải tiến trong phiên bản phần mềm mới làm họ cảm thấy không quen. Chính v́ thế mà nhiều bạn sẽ chọn cách tắt việc tự động cập nhật, bỏ qua khi có cập nhật mới và cứ để như thế.
Tuy nhiên, khi làm như thế là bạn đă vô t́nh khiến chiếc máy tính của ḿnh trở nên "mong manh dễ vỡ" hơn rất nhiều so với việc update thường xuyên. Không phải khi không mà nhà sản xuất phần mềm tung ra những bản cập nhật, nó được dùng để vá các lỗi hiện có, cải thiện hiệu năng phần mềm, bổ sung tính năng mới, thay đổi giao diện...
Với hệ điều hành th́ việc sửa lỗi lại và tăng hiệu năng càng quan trọng hơn nữa bởi nó giúp công việc của chúng ta trôi chảy hơn, nhanh hơn, máy ít bị lỗi hơn. Thật phí phạm khi chúng ta từ chối sử dụng các cải tiến mà lập tŕnh viên phân phối đến tận tay cho chúng ta.
Do đó, hăy cố gắng và chịu khó cập nhật phần mềm nhé. Với Windows, bạn có thể thiết lập cho máy thông báo về bản update mới và tự ḿnh chọn lúc download/cập nhật, như vậy máy sẽ ít bị chậm hơn, băng thông Internet ít bị chiếm dụng hơn. Nếu bạn có thể để máy tự cài và update th́ thật tuyệt vời rồi.
Tương tự cho các phần mềm ứng dụng khác, nếu bạn gấp th́ hăy chọn tùy chọn tạm thời bỏ qua. Hầu hết các app đều sẽ có nút "Remind me later" để nhắc nhở bạn update sau, nhưng nhớ là đừng phớt lờ nó nhé. Tŕnh duyệt, Flash, Java cũng cần được update thường xuyên bởi chúng là những thứ rất dễ bị tấn công từ bên ngoài.
2. Để máy đóng quá nhiều bụi.
Sau một thời gian sử dụng, máy tính để bàn hay xách tay đều sẽ bị bám bụi. Bụi sẽ khiến cho quạt quay chậm đi, ḍng không khí lưu thông bị giảm sút và tăng nhiệt độ bên trong PC của chúng ta. Nếu có quá nhiều bụi, hệ thống tản nhiệt của thiết bị có thể không hoạt động tốt như thiết kế ban đầu nên máy tính bị quá nhiệt và máy tính sẽ tự tắt.
Ḿnh từng có một người bạn sử dụng laptop, cứ 5 phút là system crash mặc dù anh này đă cài lại máy, update phần mềm đầy đủ, thay cả pin khác vào. Hóa ra là do bụi bám quá dày đặt ở khe tản nhiệt của thiết bị khiến máy tính quá nóng và hệ điều hành tự ngắt hoạt động của PC. Chỉ cần dùng đồ thổi bụi thổi xịt vào một vài lần là t́nh trạng này biến mất. Đồ thổi dạng bóp bằng cao su có giá chỉ vài chục ngh́n đồng và bạn có thể mua ở hầu hết các cửa hàng tin học.
Để hạn chế t́nh trạng nói trên, bạn nên thường xuyên mở case desktop ra rồi quét dọn bên trong nó. Ở Việt Nam chúng ta không khí có rất nhiều bụi nên chuyện này cần phải được tiến hành thường xuyên hơn nữa. Nếu có thời gian th́ bạn có thể làm 2 tuần một lần, c̣n không th́ mỗi tháng một lần.
C̣n với laptop, bạn sẽ cần phải mở máy ra để làm vệ sinh. Việc mở ra rất dễ, với hầu hết laptop th́ chúng ta chỉ cần mở một số ốc ở mặt dưới máy, gỡ tấm đáy ra là đă thấy được mainboard cùng với quạt và các khe tản nhiệt. Tuy nhiên, với laptop th́ có khả năng tem bảo hành sẽ bị rách khi mở, do đó nếu không rành th́ tốt nhất nên mang ra các dịch vụ tin học để họ làm giúp bạn.
3. Không sao lưu dữ liệu.
Cái này ḿnh cũng biết là rất rất rất nhiều người không làm, bởi họ ngại mất thời gian, mất thêm dung lượng sao lưu (!?). Thậm chí nhiều bạn rành về máy tính cũng không sao lưu data của ḿnh bởi... lười. V́ sao các bạn lại lười trong khi hiện nay đă có rất nhiều công cụ giúp sao lưu dữ liệu tự động?
Chỉ cần t́m kiếm trên Internet một chút là bạn sẽ thấy ngay rất nhiều phần mềm có chức năng "auto backup", cả cho Mac, Windows lẫn Linux. Người dùng Windows 8 thậm chí c̣n có sẵn tính năng tự sao lưu tích hợp trong hệ điều hành, các bạn dùng máy Mac cũng có Time Machine với chức năng tương đương. Nhiều người chỉ tiến hành backup dữ liệu một khi họ đă bị mất và trải qua "kinh nghiệm đau thương", đừng trở thành một trong số họ nhé các bạn.
Vài quy tắc khi sao lưu dữ liệu:
- Hạn chế sao lưu trên cùng một thiết bị lưu trữ gắn trong máy tính: ví dụ, nhiều bạn thường tạo một phân vùng Backup trên máy tính rồi chép dữ liệu từ ổ C, ổ D qua đó. Việc này gần như vô ích bởi nếu bạn mất máy th́ sao? Hoặc cả ổ cứng bị hỏng th́ phải làm ǵ? Tốt nhất là nên sao lưu ra một ổ cứng bên ngoài. Giá ổ HDD rồi hiện nay cũng khá hợp lí, chỉ cần khoảng 1 triệu đồng là có ổ 500GB chính hăng để sao lưu dữ liệu rồi, chừng 700-800 ngh́n là có ổ 320GB ngon. Nếu có sẵn ổ HDD/SSD c̣n thừa từ đợt nâng cấp máy trước th́ hăy tận dụng nó luôn nhé. Ngoài ra, bạn cũng cần chọn một chỗ an toàn để đặt ổ backup này nhé. Ví dụ như nếu bạn bỏ trong cặp th́ khi bị trộm là sẽ mất cả data trên máy lẫn ổ backup.
- Sao lưu thường xuyên: hăy đặt lịch sao lưu ít nhất là một tuần một lần, đừng để một tháng mới làm một lần bởi v́ như vậy lượng dữ liệu chưa backup sẽ rất lớn, tốn thời gian của chúng ta. Ngoài ra, việc backup thường xuyên cũng sẽ giúp hạn chế đến mức thấp nhất lượng data bị mất trong trường hợp xấu nhất.
- Sao lưu trên nhiều ổ khác nhau: nếu dữ liệu của bạn thuộc vào loại cực ḱ quan trọng, mang tính chất "sống c̣n" với công việc hay cuộc sống của bạn, đừng tiếc tiền mua thêm một ổ nữa để sao lưu cùng một nội dung đó. Như vậy bạn sẽ có ít nhất là hai ổ backup, cộng thêm data trên máy tính nữa, mức độ an toàn cao hơn nhiều. Tất nhiên là nếu cảm thấy không cần thiết th́ thôi, bạn không cần phải đầu tư vào một ổ backup thứ hai.
4. Cắm trực tiếp máy tính vào ổ điện.
Bạn có cắm thẳng dây nguồn của máy để bàn hay laptop vào ổ điện không? Bạn không nên làm thế nhé bởi nguồn điện không ổn định, có thể tăng cao khiến linh kiện bị cháy, nhà bạn nào điện hay bị chớp giật sẽ "thấm thía" điều này.
Adapter laptop cũng thế, mặc dù không gây ảnh hưởng trực tiếp cho máy tính nhưng tiền để thay và sửa adapter cũng khá nhiều. Thay vào đó, bạn nên cắm qua một bộ chia rồi từ bộ chia cắm vào ổ trên tường. Lư do là trong các bộ chia thường sẽ có cầu ch́, nếu điện tăng mạnh quá th́ cầu ch́ đứt, ra ngoài tiệm điện mua về thay vào là xong, vừa rẻ vừa nhanh.
Một số bộ không có cầu ch́ th́ nó chỉ hỏng chính nó mà thôi, không làm các thiết bị đang cắm vào phải chịu chung số phận, và khi đó mua lại bộ chia vẫn rẻ hơn mua lại adapter và linh kiện máy tính. Các bạn lưu ư rằng nên hạn chế dùng các cục chia ba (có nơi gọi là chỉa ba) nhé v́ chúng không có cầu ch́, tác dụng bảo vệ là không có. Dùng để chia ổ cắm thuần túy th́ được.
5. Giải phân mảnh ổ SSD.
Với HDD trên các máy tính chạy Windows, việc giải phân mảnh là chuyện thường t́nh và chúng ta đă thực hiện việc này từ lâu lắm rồi. Nhưng với ổ SSD, bạn rất không nên giải phân mảnh. V́ sao?
HDD sẽ ghi dữ liệu lên các phiến đĩa, và đầu từ có nhiệm vụ t́m chúng khi ta cần truy cập đến. Cũng v́ vậy mà trên HDD bị xảy ra một t́nh trạng rằng 1 file dữ liệu (có thể) có nhiều phần được lưu ở nhiều nơi khác nhau trong phiến đĩa, dẫn đến tốc độ khi truy xuất bị giảm đáng kể, gọi là sự phân mảnh (fragment). V́ vậy, hệ điều hành sẽ cho ta một chức năng gọi là chống phân mảnh (Defragment) để gom các mảnh dữ liệu đó lại gần nhau, nhằm giảm t́nh trạng trên.
Tuy nhiên, SSD có cấu tạo cũng như cơ chế hoạt động khác HDD. Dữ liệu được lưu trên các chip nhớ dạng Flash, nên dù có bị t́nh trạng phân mảnh, nhưng SSD không sử dụng đầu từ để ḍ t́m dữ liệu nên việc truy cập vẫn diễn ra tức th́. Do đó, không cần và tuyệt đối không nên chạy ứng dụng chống phân mảnh cho SSD của bạn. Việc làm này vô nghĩa, thậm chí là gây hại cho SSD v́ bắt nó phải làm một việc quá sức (tuổi thọ của SSD được tính theo số lần ghi/xóa dữ liệu mà chương tŕnh chống phân mảnh là di chuyển dữ liệu từ chỗ này sang chỗ khác).
6. Chạy nhiều phần mềm chống virus cùng lúc.
Bạn chỉ nên chạy một chương tŕnh chống virus trên máy tại một thời điểm mà thôi. Các app antivirus sẽ đào sâu vào hệ thống để quản lí hoạt động của máy, kiểm tra các phần mềm trước khi chạy, scan những thứ bạn tải về hoặc những thiết bị ngoại vi được cắm vào PC.
Nếu bạn có nhiều hơn một app chống virus, chúng sẽ xung đột lẫn nhau trong quá tŕnh hoạt động khiến máy có những "hành vi" lạ, thậm chí là bị khởi động lại hoặc màn h́nh xanh chết chóc. Một số thậm chí c̣n nhận phần mềm chống virus như là malware và cố gắng gỡ bỏ nó khỏi máy tính của bạn nữa.
Cũng chính v́ điều này mà thông thường, khi cài các phần mềm diệt virus, bạn sẽ nhận được cảnh báo tương tự như những ǵ ḿnh đă nói đến ở trên. Một số app, ví dụ như Kaspersky hay Norton, sẽ không cho bạn tiếp tục tiến hành cài nếu như chưa gỡ bỏ phần mềm antivirus đang có.
7. Chặn luồng khí tản nhiệt.
Như đă nói ở rên, máy tính cần phải được tản nhiệt một cách đúng đắn để có thể hoạt động tốt nhất. Ngoài việc đảm bảo bụi không bị bám vào khe tản nhiệt, hăy đảm bảo rằng bạn đừng để thứ ǵ chặn trước khe đó. Nếu dùng máy bàn, đừng để nơi có lỗ tản nhiệt sát vào tường (hoặc lấy cái ǵ đó che lại) bởi không khí nóng không có chỗ thoát ra ngoài.
Nếu dùng laptop, đừng để máy lên nệm chơi game và làm các việc nặng khác bởi nệm sẽ chặn các lỗ thoát khí. Tương tự, đừng đặt laptop lên đùi nếu như đùi của bạn có khả năng chặn đường của khí. Hăy luôn nhớ rằng không gian để tản nhiệt là rất quan trọng, lúc lướt web hoặc chat chit đơn giản th́ không sao, nhưng lúc chạy các tác vụ nặng th́ máy cần tản nhiệt rất nhiều.
8. Sử dụng card đồ họa mạnh quá mức cần thiết.
Nếu chỉ làm văn pḥng th́ liệu bạn có cần đến card AMD HD 7990 dành cho game thủ?
Ai ai cũng thích có một chiếc PC mạnh, tuy nhiên hầu hết người ta không dùng hết sức mạnh của chiếc máy đó. Nếu bạn build một bộ máy bàn cho bạn gái, cho vợ, cho ba mẹ th́ nhiều khả năng bạn không cần đến một card đồ họa mạnh, thậm chí dùng chip đồ họa onboard cũng đă đủ rồi. Những card đồ họa mạnh sẽ tiêu thụ rất nhiều năng lượng ngay cả khi bạn không chạy các tác vụ nặng về graphic. Điều đó làm hao phí điện năng của chúng ta, làm tốn tiền mua một thứ mà hầu như chẳng bao giờ phải cần đến. Ngay cả khi bạn có dư tiền th́ cũng đừng nên làm thế, hăy tiết kiệm để mua một thứ khác hay hơn, hữu ích hơn.
9. Vẫn dùng màn h́nh CRT cũ.
Nếu bạn vẫn c̣n đang dùng màn h́nh CRT cũ, nó sẽ tiêu tốn khá nhiều điện của bạn và từ đó làm tăng hóa đơn tiền điện. Chưa kể đến việc màn h́nh CRT c̣n có hiện tượng chớp (flickr) rất không tốt cho mắt và gây nhức đầu khi sử dụng trong một thời gian dài.
Nếu được, hăy nâng cấp lên màn h́nh LCD hay LCD với đèn nền LED v́ hiện nay những loại màn h́nh này cũng đă rất rẻ rồi, lại có nhiều kích thước đa dạng từ nhỏ đến lớn tha hồ lựa chọn. Bên cạnh đó, màn h́nh LCD c̣n giúp bạn tiết kiệm được nhiều không gian của bàn làm việc so với việc sử dụng màn h́nh CRT cũ, vốn rất cồng kềnh và to.
10. Không làm cho desktop và ổ cứng sạch sẽ, ngăn nắp.
Thói quen tốt là hăy luôn dọn dẹp màn h́nh desktop và ổ cứng để cho nó ngăn nắp và bớt lộn xộn hơn. Điều đó không chỉ giúp chúng ta t́m kiếm dễ hơn mà đôi khi màn h́nh desktop gọn gàng và ít thứ trên đó sẽ giúp máy tính chạy nhanh hơn - trong trường hợp bạn sử dụng máy Mac. Đối với ổ cứng cũng vậy, những file nào không c̣n dùng đến hăy xóa nó đi và tập hợp những file chung lại thành một thư mục để giúp việc quản lư dễ dàng hơn. Hăy dành thời gian cho những việc khác thay v́ ngồi t́m một file h́nh ảnh trong ổ cứng hay màn h́nh desktop rất bừa bộn.
Bổ sung:
11. Tháo pin laptop khi cắm điện.
Đây là một lỗi mà vô số người mắc phải. Bạn có thể lập luận rằng gỡ pin ra và chỉ dùng điện giúp cho pin lâu chai hơn, khi nào dùng hẵn gắn pin vào. Tuy nhiên, đây là sai lầm chết người bởi v́ nếu điện áp không ổn định, linh kiện có thể bị cháy, và dễ cháy nhất là chip nguồn. Ḿnh đă gặp rất nhiều bạn bị như thế rồi, kinh nghiệm đau thương lắm. Với các máy tính Mac, từng có thử nghiệm chứng minh rằng việc tháo pin ra và chỉ dùng nguồn điện sẽ làm hiệu suất máy giảm đi rơ rệt.
Pin của các laptop hiện nay đă sử dụng công nghệ mới, bên cạnh đó chúng sẽ tự ngắt điện vào pin khi pin đủ 100% và chuyển sang dùng nguồn nên dùng rất lâu mới chỉ chai vài % mà thôi. Các bạn đừng nên lo lắng nhé, lo quá lại làm máy hư th́ khổ. Bạn muốn vài năm mới phải thay pin một lần hay muốn bỏ tiền triệu ra để sửa laptop?
10 việc không nên làm khi sử dụng máy tính
