'70 năm qua, tôi đã vớt được hàng trăm xác người. Có những người tai nạn, chết đuối, nhưng đa phần vẫn là tự tử', ông Nguyễn Văn Việt kể.
Ông Nguyễn Văn Việt già, đen đúa, gầy guộc nhưng khỏe mạnh kéo con thuyền gỗ nhỏ neo gần chiếc thuyền lớn kiên cố hơn, sải hai mái chèo. Ông cột dây chiếc thuyền câu vào mạn thuyền lớn, giữ để thuyền không tròng trành. Con thuyền lớn của ông được làm kiên cố bằng xi măng tránh mục nát. Thuyền cao chỉ vừa đầu người, bên trong chẳng có gì ngoài vài chiếc nồi bằng nhôm méo mó, vài chiếc bát sứt và rất nhiều dụng cụ đánh bắt cá như câu, lưới...
Ngồi trong thuyền, chị Ngô Thị Hồng, người vợ thứ hai kém ông 35 tuổi, thấy chồng về thì nói luôn: "Cả tháng ni đen quá ông hậy (nhỉ). Kể từ cái bữa cứu sống được con bé nhảy sông tự tử. Hình như 'thần sông' giận chi đó, toàn gặp sóng to, gió cả, mưa bão chi chi…".
Đầu tháng 6, khi đang thả lưới ở gần cầu Bến Thủy, ông Việt bỗng nghe thấy tiếng la ó thất thanh của những người trên bờ vì có một người vừa nhảy cầu tự tử. Nhanh như cắt, ông Việt chạy thuyền đến thì vẫn thấy một bàn tay chới với chưa chìm hẳn, tóc vẫn còn nổi bồng bềnh trên mặt nước. Ông túm tóc kéo lên thì là một cô gái trẻ, chỉ khoảng 19-20 tuổi.
Ông sờ mạch biết cô còn sống, nên đã làm sơ cứu và vài phút sau, cô gái đã tỉnh lại, vừa khóc vừa kể rằng quê cô ở Hưng Nguyên (Nghệ An), vì gia đình nghèo nên phải đi làm thuê cho một cửa hàng photocopy ở TP Vinh. Có chút tiền, cô đi nhuộm tóc và khi về quê thì bị cha mẹ chửi mắng, anh trai đánh. Giận quá mất khôn, cô đã tìm cách giải thoát dại dột là đi… nhảy cầu để kết liễu cuộc đời. Biết chuyện, ông Việt đã cho cô gọi nhờ điện thoại cho người chủ ở Vinh đến đón. Sau khi khỏe lại, cô gái xin phép ra về và hứa sẽ trở lại để cảm tạ ông Việt đã cứu sống, nhưng rồi cô đi một mạch…"
Ông Việt bảo rằng, trong số hàng trăm người nhảy cầu Bến Thủy, chỉ có vài trường hợp hiếm hoi sống sót. Và theo quan niệm duy tâm, khi cứu sống được một người, có nghĩa là mình đã lấy đi "bữa ăn" của "thần sông", vì thế, bản thân gia đình người được cứu sống phải làm một cái lễ hình nhân thế mạng đốt cho "thần sông". Nếu không, chính gia đình thuyền chài sẽ phải chịu hậu quả.
Ông Việt nói rồi ngậm ngùi: "Sống nhờ sông thì phải làm việc nghĩa để trả ơn. Bởi thế mà hai bàn tay của tôi đã bế đỡ bao nhiêu xác người, nhưng chưa bao giờ tôi đòi hỏi người nhà nạn nhân phải đưa cho mình bao nhiêu tiền. Đó là một việc làm phúc nhưng cũng là một cái nợ phải trả của những người dân thuyền chài như chúng tôi. Thậm chí, có những hôm đi đặt câu, thay vì được cá tôm, thì xác người mắc lại. Hầu hết chúng tôi vớt được những cái xác có chủ, nhưng những cái xác vô chủ thì tôi và người nhà lại phải tự tay đào huyệt để chôn cất họ. Cực không thể tả".
Trên chiếc thuyền câu neo đậu dưới cầu Bến Thủy.
Nói là chiếc câu, nhưng thực tế, đó là một chiếc lưới dài chừng 30 m có một trục chính là hai thanh tre bản rộng khoảng 7 cm dùng để móc lưới được ngâm bùn 3 tháng mới vớt lên. Hơn 600 móc câu (mỗi cái dài chừng 10 cm) cột với 150 cái phao do tự tay ông Việt chế tác. Ông cho biết, cái móc câu này ông làm từ năm 18 tuổi khi được cha mẹ cho tự lập trên chiếc thuyền câu gỗ. Ông đã mất khoảng 3 tháng mới hoàn thành nó. Chiếc câu đã đi theo ông trong suốt gần 70 năm cuộc đời và chứng kiến đủ mọi vui buồn của gia đình ông, của những cái xác mắc vào nó. Chiếc câu là nơi mang lại nguồn cá, tôm cho ông khi ra sông giăng lưới nhưng cũng là công cụ duy nhất ông mang theo khi đi vớt xác người.
Ông bảo rằng, ngày nào cũng mang câu ra mài, dũa nên nó còn sắc hơn cả kim. Đã có nhiều người hỏi mua chiếc câu này, họ trả giá cao đến tiền triệu hẳn hoi nhưng ông nhất định không bán. Ông sẵn sàng cho người ta xem mẫu để về làm theo nhưng dù trả giá mua cao bao nhiêu ông cũng lắc đầu.
"Mới đầu năm nay, có đôi tình nhân là người đàn ông trung niên làm nghề chạy xe ôm quê ở Nghệ An, còn người phụ nữ là sinh viên ở ngoài Bắc vào học tại một trường đại học ở Vinh. Họ đem lòng yêu nhau nhưng gia đình cả hai bên đều không đồng ý. Muốn được ở bên nhau trọn đời vì thế, hai người đã dùng dây thừng buộc nhau lại và gieo mình xuống dòng sông Lam. Đó là một cuộc tìm kiếm khó khăn cho tất cả chúng tôi. 4 chiếc thuyền câu ngày đêm quần thảo trên dòng sông nhưng phải vài ngày mới tìm được vì đôi tình nhân trôi đi một đoạn khá xa.
Cũng may mà chiếc câu của tôi đã móc phải chiếc dây thừng buộc hai người, nhưng khổ nhất là công đoạn trục vớt hai người vì quá nặng. Chiếc câu này đã làm được nhiều việc thiện và tôi xác định nó sẽ gắn bó với mình cho đến khi chết. Nhưng cũng khổ lắm. Ngày xưa sông không ô nhiễm thì thả câu là cá là tôm mắc vào, nhưng giờ đây, đi thả câu xong, có khi chỉ vớt được toàn những bọc ni lông đựng rác to vật vã mà những người dân vô ý thức đã thả nó xuống dòng sông".
Truyền nghề… vớt xác cho con
Ông Việt sinh được 9 người con, 6 trai 3 gái với người vợ đầu. Bây giờ, nối dõi cha mình, các con của ông vẫn tiếp tục nghề chài lưới và kiêm luôn nghề… vớt xác người. Chị Nguyễn Thị Nguyệt, con gái đầu lòng của ông, nổi tiếng cả một vùng Nghi Xuân - Hà Tĩnh. Ngoài việc vớt xác, chị thường được người nhà nạn nhân nhờ tắm rửa sạch sẽ cho những cái xác đôi khi không còn lành lặn để họ khâm liệm và mang về quê.
Chị Nguyệt kể lại, gần đây, cô gái tên Lê ở thị trấn Kỳ Anh, Hà Tĩnh, 2 năm liền thi đại học đều trượt nhưng vẫn quyết tâm ôn thi lần thứ 3. Gần đến ngày thi, Lê xuống một lò luyện thi ở TP Vinh. Do áp lực quá lớn vì đã quá tam ba bận, Lê căng thẳng nên đã nghĩ đến việc uống thuốc ngủ để kết liễu cuộc đời mình nhưng may mắn có người phát hiện và kịp thời ngăn lại. Tưởng cô đã từ bỏ ý định dại dột, nào ngờ mấy ngày sau, đến đêm, Lê lên cầu Bến Thủy và gieo mình tự vẫn. Đó là một cuộc tìm kiếm đầy khó khăn đối với những người vớt xác. Cô gái nhảy cầu trong đêm đã bị nước cuốn trôi đi xa tới cả chục km. 4 chiếc thuyền câu của gia đình chị đã phải làm việc cật lực mất mấy ngày trời mới vớt được xác cô gái để trao trả cho gia đình mang về mai táng.
Chị chia sẻ: "Tôi vẫn nhớ như in từ nhỏ những tiếng gọi đò, những tiếng thét trong đêm của người nhà nạn nhân. Có những lúc tôi và các em nằm ngủ trên thuyền đi vớt xác của cha mẹ mình rồi chợt choàng tỉnh dậy vì thuyền tròng trành và hoảng hốt, sợ hãi khi nhìn thấy xác người tím tái, nhợt nhạt, bê bết bùn đất trên cơ thể được cha mẹ mình vớt lên. Nhưng cảm giác ấy cũng dần qua đi khi chính tay tôi đã giúp cha mẹ kéo những cái xác nặng trịch từ dưới sông lên thuyền. Đã gần 40 năm làm thêm nghề vớt xác, tôi coi đó là làm phúc để những oan hồn được siêu thoát và phù hộ cho gia đình mình. Đó là một công việc khó nhưng không thể không làm của những người dân vạn chài chúng tôi. Cũng bởi kề cận nhiều với những xác người, hơi người nên tôi và cha tôi đều bị đau khớp, thỉnh thoảng trở trời đau buốt khổ lắm".
Với kinh nghiệm của 6 đời sống nhờ nghề đánh cá, ông Việt hiểu hơn về quy luật sinh tử. Ông chẳng mấy khi xem TV, không nghe đài đọc báo, không biết đến những đổi thay đến chóng mặt của cuộc sống trên bờ. Nhưng có một điều khiến ông lo lắng chia sẻ cùng tôi trong suốt cuộc nói chuyện, đó là ông không hiểu vì sao, càng ngày càng nhiều người trẻ tuổi dại dột tự tìm đến cái chết trong khi phía trước của họ là cả một tương lai rộng mở. Và họ hoàn toàn không hiểu được sự mất mát, đau đớn của các bậc làm cha làm mẹ như đứt từng khúc ruột khi chứng kiến cảnh đứa con mình ẵm bồng, nuôi nấng bao năm qua đã tự kết thúc cuộc đời khi còn quá trẻ.
An Ninh Thế Giới
Sáu đời làm nghề vớt xác trên sông Lam
