Theo truyền thuyết cột đá này do một chúa đất cho làm để hành hình những người ngoại tình, hay những tên trộm cướp trong làng.
Bảo tàng tỉnh Hà Giang đang trưng bày một chiếc cột đá khổng lồ, 2 người ôm. Cạnh đó, có dòng chữ được khắc vào tấm bia đá nhẵn thín với nội dung: "Tương truyền rằng khoảng thế kỷ thứ XVIII (cách nay hơn 200 năm), tại Đường Thượng, huyện Yên Minh, có một thổ ty phong kiến người Mông tên là Sùng Chúa Đà khét tiếng tàn ác, đã sử dụng cột đá này để trừng trị những người vi phạm luật lệ do hắn đặt ra. Những câu chuyện về cột đá bí ẩn và tên chúa đất khét tiếng đến nay vẫn chỉ là tương truyền mà sau nhiều nỗ lực tìm kiếm tài liệu, cán bộ văn hóa tỉnh Hà Giang, vẫn chưa giải mã được.
Ông Vũ Văn Hợp đang hướng dẫn cho chúng tôi về cột đá treo người
Ông Vũ Văn Hợp, giám đốc Bảo tàng Tỉnh Hà Giang là người nhiều năm lặn lội đi sưu tầm tài liệu về cột đá treo người. Ông vừa tìm thấy một tài liệu ở Trung tâm lưu trữ số 1 của Trung tá Biofacy, chỉ huy đạo quân binh thứ 3 của Pháp về chuyến đi trong các vùng Đại Miên, Tiên Miên, Yên Minh, Đường Thượng.
Trong các tài liệu nghiên cứu của viên trung tá này về mảnh đất Đường Thượng, không nhắc đến cột đá treo người nhưng Biofacy kể về một ông vua có tên là Sùng Chúa Đà xưng vương ở mảnh đất đó, trùng khớp với những câu chuyện truyền miệng của người dân về vị vua này.
Theo ghi chép của Biofacy: "Vua Mèo từ 1863 đã xây dựng ở đầu thung lũng Khuây Bóc một trại tị nạn bao quanh tường bảo vệ bằng đá khô, ở phía đáy, nó bịt thung lũng bằng một bức tường rất lớn hình thành bằng những vật liệu bằng đá, với các lỗ cửa như là lỗ châu mai và cuối cùng là nó dẫn từ đáy thung lũng đến đèo Pia Nan. Tên này tự xưng là Vua Mèo và đi cướp phá, đốt cháy Mương Cha, nơi chúng đã sát hại hàng chục người Tày. Có lẽ đây cũng là những tư liệu đầu tiên sau nhiều nỗ lực tìm kiếm của cán bộ bảo tàng Hà Giang về Sùng Chúa Đà. Nhưng rất tiếc, không có dòng nào về cột đá treo người".
Lâu nay, ông Vũ Văn Hợp cùng các cộng sự đã lên tận vùng Đường Thượng xa xôi để đưa cột đá về bảo tàng. Nói chuyện với chúng tôi, ông Hợp kể: "Khi chúng tôi đến, cột đá nằm ngả nghiêng ở dưới ruộng ngô, các bệ đá của nó cũng đã bị đập vỡ. Nhiều người dân trong làng tưởng trong cột đá có vàng đã dùng búa đập vỡ. Cột cao khoảng 1,9m, nặng hàng tấn nên việc vận chuyển từ Đường Thượng rất khó khăn”.
Qua khảo sát hiện trường, những dấu tích để lại được làm bằng đá và đục đẽo hết sức công phu. Có những đường nét, hoa văn rất tinh xảo. Gần vị trí đặt cột đá, còn phát hiện một khối đá hình trụ, còn giữ nguyên vị trí thẳng đứng. Nhìn bề ngoài, giống y hình thù bộ phận sinh dục của người đàn ông.
Người dân bản xứ lý giải rằng, Sùng Chúa Đà vốn là người mắc bệnh "yếu sinh lý" nên hắn có lòng ghen tuông đến mù quáng. Người nào chỉ nhìn vợ hắn cũng bị trị tội. Căn cứ vào những lý giải về hiện vật còn để lại và những lời kể, ông Hợp và các cộng sự đều có lý do để tin rằng chiếc "cột đá treo người" ấy là một công cụ tra tấn, hành quyết người mà hình như trong lịch sử chưa bao giờ thấy nhắc đến.
Đường lên Đường Thượng cheo leo và vô cùng hiểm trở, các cán bộ phải dùng xe tải, mang theo hai khối cát, hệ thống dây và cố định cột để rước nó về. Thậm chí, họ phải nhờ phương tiện của mấy anh điện lực, kéo lê từng mét một, mất mấy ngày trời mới cẩu được cột đá ra đường ô tô. Xe cũng phải nhích từng mét chứ chênh vênh như đi trên vực thẳm ở Đường Thượng, chỉ cần sơ sểnh một tí là rơi xuống vực.
Kiểu hành hình dã man
Có rất nhiều huyền thoại về cột đá bí ẩn đã được truyền tụng trong dân gian. Người cho đó là nhân chứng tội ác, người cho là chứng tích của những đòn ghen tàn bạo của tên chúa đất. Theo chỉ dẫn của anh Hợp, tôi đã tìm đến nhà ông Hùng Đình Quý, nguyên giám đốc Bảo tàng Hà Giang, người thuộc nằm lòng câu chuyện bí ẩn về cột đá từ những ngày còn nhỏ. Nhiều năm làm quản lý văn hóa ông vẫn trăn trở một điều chưa đưa được cột đá về bảo tàng. Mãi đến năm 2006, khi người dân Đường Thượng cũng không thấy được giá trị của nó nên ném lăn lóc thì người của bảo tàng mới có cơ hội mang về.
Khối đá hình trụ mang dáng dấp của sinh hai chữ Tương truyền trong bảng ghi chú về cột đá treo người ở Bảo tàng.
Ông Quý kể: “Tôi được nghe câu chuyện này từ thời ông cụ nhà tôi nghe các cụ ở vùng Đường Thượng kể lại. ông cụ tôi xưa cũng từng làm quan cho Pháp, bạn bè tứ chiếng. Tôi ngồi đốt đèn bàn hầu thuốc phiện cho các cụ, nên nghe được câu chuyện bí ẩn này. Chuyện kể rằng, thời đó người dân rỉ tai về phép thuật của hắn nên ngày càng nhiều người tôn sùng Chúa Đà. Sau này, ông ta lấy một cô vợ người Phó Cáo, họ Thào (tức là họ Đào). Ông này quản lý vợ rất chặt, nhưng cô vợ vốn sống tự do. Một hôm ông này ngủ say, vợ dậy sớm đi chợ Yên Minh. Biết chuyện, hắn ta bực lắm, vác dao ra đèo Yên Minh, chờ vợ về và chém đứt đôi bà vì ghen tuông”.
Nói về cột đá, ông Quý trầm ngâm: “Khi được suy tôn lên làm chúa, ông bắt dân tình đục đẽo cột đá treo người này để trừng phạt những đôi trai gái hủ hóa với nhau, hay những tên trộm cướp trong làng. Không cần đánh, chỉ cần thò hai tay vào hai lỗ đá, không cho ăn uống cho đến chết gục rã rời thân xác. Tảng đá này là dụng cụ trị dân. Nó là phương tiện thực thi tội ác của Sùng Chúa Đà”.
Thành vua chỉ sau một bước nhảy qua khe đá
Theo ông Quý, tên thực của chúa đất Đường Thượng là Sùng Chứ Đà, về sau khi được tôn lên làm vua, người ta đọc chệch thành Sùng Chúa Đà. Nhiều tài liệu của Pháp còn ghi lại đó là một phù thủy người Mông. Lúc đi làm nương, nghỉ bên một khe đá rộng khoảng 4-5m gì đó, người dân túm tụm thách đố nhau, ai nhảy qua được bờ bên kia sẽ tôn người đó lên làm vua. Chứ Đà vươn mình lấy đà nhảy tót sang bờ bên kia. Dân hào hứng tung hô người này là vua của vùng. Sau khi được tôn lên làm vua, hắn dở những chiêu trò khiến dân làng càng ngày càng tin Sùng Chúa Đà có phép thuật và quyền năng. Dân tình các vùng lân cận biết tiếng, mò đến, hắn làm trò. Hắn hút thuốc, lấy khẩu súng kíp, nổ bộp một cái vào đầu thuốc. Những người bình thường thấy thế làm kinh hãi.
Theo Người Đưa Tin
'Cột đá trinh tiết' ở Tây Bắc
