Hương Lan tên thật là Trần Ngọc Ánh, sinh năm 1956 tại Sài Gòn và lớn lên tại đây cho đến khi sang Pháp vào năm 1978. Cô là con cả trong một gia đình có 10 người con, ngoài một người con riêng của thân phụ cô là nghệ sĩ Hữu Phước với người vợ không chính thức trước đó, khi ông còn là một giáo viên tiểu học. Một người em gái cô là Hương Thanh cũng hoạt động trong lãnh vực nghệ thuật, hiện đang cộng tác với nhạc sĩ Nguyễn Lê, nổi tiếng trong ngành dân nhạc tại âu Châu. Thời gian Hương Lan mới mở mắt chào đời , gia đình cô ở trong một hoàn cảnh túng thiếu nên rất vất vả về mặt kinh tế. Lúc đó, thân phụ cô mới đi hát được vài năm, tiếng tăm chưa có là bao.
Khi lên 5 tuổi, Hương Lan đã lên sân khấu đoàn Thanh Minh-Thanh Nga với một vai phụ trong vở cải lương “Thiếu Phụ Nam Xương”. Đoàn Thanh Minh-Thanh Nga trong thời gian diễn vở cải lương này đã căng một một biểu ngữ lớn trước rạp, với hàng chữ "Vở tuồng có sự tham gia của thần đồng Hương Lan, ái nữ của nghệ sĩ Hữu Phước". Dù bước lên sân khấu lần đầu tiên, nhưng Hương Lan đã tỏ ra dạn dĩ...
Ngay sau đó, Hương Lan đã được những ký giả kịch trường của hầu hết các nhật báo cũng như tạp chí ở Sài Gòn mệnh danh là “Thần Đồng”. Sở dĩ cô không sử dụng tên thật làm nghệ danh vì thời gian cô bắt đầu đi hát đã có một nghệ sĩ cải lương tên Ngọc Ánh. Sau khi thân phụ cô hội ý với thi sĩ Kiên Giang Hà Huy Hà, đã đặt tên cho cô là Hương Lan với nguyên nhân như lời cô kể: “Cho nên ba em mới ngồi lại với ông soạn giả Kiên Giang nhà thơ Kiên Giang đó. Ông kia mới hỏi ông già em “trong nghệ sĩ mày thích người nào nhất? Thì ba em mới nói, dạ, em thích Út Bạch Lan với Thanh Hương. Thành ra ông Kiên Giang mới bảo, tao lấy tên 2 người này tao đặt cho con mày”
Hương Lan được chỉ dẫn vọng cổ bởi nhạc sĩ Sáu Tửng, thân phụ nhạc sĩ Huỳnh Anh. Thầy Sáu Tửng, khi đó sống chung với gia đình cô, đã có công chỉ dẫn nhiều cho cô về nhịp nhàng, trong khi thân phụ cô chỉ dẫn cách diễn trên sân khấu. Nhưng thật ra Hương Lan cho biết cô học thẳng trên sân khấu nhiều hơn là học ở bố. Nhưng ảnh hưởng quan trọng nhất cô thừa hưởng nơi người bố nổi danh là cách sắp chữ và lối hành văn bên ngành cải lương. do từng hành nghề giáo viên , nên Hữu Phước rất kỹ lưỡng về cách phát âm cuả người miền Nam.
Khi lên 9 tuổi, Hương Lan đã phải chứng kiến sự chia tay giữa bố mẹ vào năm 1965, với lý do đến từ “sự lả lướt của mấy ông nghệ sĩ, nên má em không thích”, theo lời cô kể. Từ đó, gia đình Hương Lan lâm vào tình trạng khó khăn nên cô phải đi hát phụ với bố để giúp gia đình. Thời gian này, Hương Lan càng lúc càng gây được nhiều chú ý nơi khán thính giả qua các vai trong những vở cải lương như Thầy Cai Tổng Bồi, Lan Và Điệp. Cũng như sau này là Đôi Mắt Người Xưa, Bóng Chim Tăm Cá, vv...
Lên 10 tuổi, Hương Lan bắt đầu chuyển qua Tân Nhạc, sau khi được nhạc sĩ Trúc Phương nhận ra khả năng của giọng hát cô, và nhất là trước đó cô rất thích tiếng hát của Hoàng Oanh: “Em chuyển qua tân nhạc là vì hồi xưa em mê chị Hoàng Oanh. Rồi em cứ ê a mỗi lần bài nào của chị Hoàng Oanh hát là em cứ hát. Mấy chú lại nhà chơi, như chú Trúc Phương lại nhà chơi. Ông ấy nói giọng nó tốt quá tại sao mày không cho nó hát tân nhạc?”
Thân phụ cô bằng lòng để sau đó nhạc sĩ Trúc Phương lại nhà dạy nhạc cho cô. Dù là một nghệ sĩ cải lương tên tuổi, nhưng Hữu Phước có một chủ trương rất cởi mở để cho rắng “Nghề nào cũng là nghề, cũng là sân khấu thôi”.
Thế là kể từ năm 66, Hương Lan bắt đầu chuyển qua tân nhạc qua hình ảnh một cô bé mặc váy đầm xòe trên những chương trình Đại Nhạc Hội Duy Ngọc tổ chức thường xuyên tại rạp Quốc Thanh. Với hai nhạc phẩm “tủ” đầu tiên là Những Đồi Hoa Sim và Ai Ra Xứ Huế, “Bé Hương Lan” đã gây nhiều ngạc nhiên cho khán giả. Đặc biệt sau đó, “Bé Hương Lan” đã được khán giả nhiệt liệt hoan nghênh mỗi khi xuất hiện cùng với bố trong vở “Lan Và Điệp” qua những đoạn tân cổ giao duyên. Hai năm sau, Hương Lan đã được mời ký hợp đồng với hãng đĩa Việt Nam để thu thanh những ca khúc tân nhạc cùng một số bản cải lương. Sau khi mãn hợp đồng với hãng đĩa Việt Nam vào năm 70, cô sang hợp tác với trung tâm băng nhạc Trường Sơn do nhạc sĩ Duy Khánh chủ trương trong hai năm. Trước khi về với Trường Sơn, Hương Lan đã bớt xuất hiện trên sân khấu để chỉ chú tâm theo đuổi việc học hành khi bắt đầu bước chân vào ngưỡng cửa trung học trường Nguyễn Bá Tòng. Nhưng vì quá đam mê nghệ thuật nên việc học vấn của Hương Lan đã chấm dứt rất sớm, khi cô mới học hết năm Đệ Ngũ...“Bố muốn em lấy cái bằng trung học mà em lấy không nổi. Em học tới năm đệ ngũ, năm lên đệ Tứ là em vọt rồi”
Và cũng kể từ năm 72, Hương Lan trở thành một ca sĩ tân nhạc độc lập, được mời thu thanh trên rất nhiều băng nhạc chung với nhiều nghệ sĩ khác, ngoài phần thỉnh thoảng vẫn thu một số băng cải lương. Cũng vào thời gian này, tiếng hát của “Bé Hương Lan” trở thành quen thuộc với những thính giả đài phát thanh, đặc biệt qua những chương trình ca nhạc của nhạc sĩ Châu Kỳ. Sở dĩ có một thời gian khá dài, Hương Lan vắng bóng trên sân khấu cải lương vì cô ở trong lứa tuổi cô cho là lỡ cỡ, “không đóng được vai đào và cũng không đóng được vai con nít”, như cô kể. Hương Lan chỉ trở lại với cải lương vào năm 73, khi được 17 tuổi.
Cuối năm 74, nhạc sĩ Ngọc Chánh thảo luận với cô để chuẩn bị thực hiện băng nhạc đầu tiên mang tên “Tiếng Hát Hương Lan” riêng cho cô trong bộ băng nhạc nổi tiếng Shotguns. Nhưng rất tiếc việc thực hiện đã không thành do biến cố tháng 4 năm 75.
Hương Lan lập gia đình với Chí Tâm vào năm 1976. Sau đó cô hoạt động trong lãnh vực cải lương hơn một năm với những buổi trình diễn tại Sài Gòn và các tỉnh qua một số soạn phẩm như Tình Yêu Và Bạo Chúa, Cây Sầu Riêng Trổ Bông, vv...
Vợ chồng Hương Lan - Chi Tâm sang Pháp vào năm 1978 với con trai đầu lòng tên Henri Dương Bảo Nhi để bắt đầu đi vào một giai đoạn mới trong cuộc sống cũng như trong sinh hoạt nghệ thuật...
Vợ chồng Hương Lan - Chí Tâm đã trải qua một thời gian rất chật vật trong những năm đầu tiên ở Pháp, là nơi nghệ sĩ Hữu Phước đã sang cư ngụ một năm trước đó, vào năm 1977. Hương Lan phải ở lại chờ Chí Tâm đi cùng, sau khi được chính phủ Việt Nam cho phép xuất cảnh, nên đã rời quê hương vào năm 78. Hai người cùng con trai đầu lòng cư ngụ ở Pontoise, vùng ngoại ô Paris, trong một căn phòng được chính phủ cấp. Để kiếm được miếng ăn, Hương Lan hàng ngày phải đáp xe lửa lên Paris để cuốn chả giò cho một công ty Việt Nam ở đây ròng rã suốt 8 tiếng. Được một thời gian, cô chuyển qua làm cho một hãng kẹo. chỉ hoạt động theo từng mùa trong năm như lễ Phục Sinh hay Giáng Sinh, Tết Dương Lịch, vv...
Một lần nữa, Hương Lan lại phải xoay qua chân thu ngân cho một siêu thị tại Paris. Thời gian này, hoạt động văn nghệ tại thủ đô nước Pháp còn yếu kém, tuy vậy Hương Lan “vẫn bị chụp mũ là Việt Cộng” bởi một số tổ chức mang tính cách chính trị, như lời cô nói. Lý do chỉ vì cô đã cộng tác với một đoàn văn nghệ đặt dưới sự chỉ đạo của chế độ mới cũng như hầu hết những nghệ sĩ còn ở lại Việt Nam sau tháng 4 năm 75. Hương Lan cho biết đến khi nhận thấy cô không hề dính líu đến đoàn văn nghệ của hội Sinh Viên Việt Kiều Yêu Nước ở Paris, sự chống đối mới không còn nhắm vào cô.
Song song với những công việc sinh nhai, Hương Lan bắt đầu đi hát vào những ngày cuối tuần từ năm 79 tại những phòng trà và nhà hàng ca nhạc ở Paris như Paradis D’Asie, Palais D’Argent, vv..cũng như những chương trình nhạc hội do nhà tổ chức Hải Phong thực hiện tại rạp Maubert. Trong khi đó, cô ngưng hẳn mọi hoạt động về cải lương vì không có môi trường. Còn Chí Tâm, sau một thời gian làm việc với công ty sơn mài Thành Lễ, đã kiếm được một việc làm tương đối ổn định ở công ty Thompson cho đến ngày sang Mỹ. Hai năm sau khi đến Pháp, cặp vợ chồng nghệ sĩ Hương Lan – Chí Tâm đi đến đổ vỡ vào ăm 1980, sau khi có thêm một con trai tên Patrick Dương Bảo Can.
Hai mẹ con cùng đi đám cưới chị gái ca sỹ Quỳnh Dung
Sự đổ vỡ cũng đến từ lý do Hương Lan cho là tính “nghệ sĩ bay bướm” của người phối ngẫu, nhưng sau khi chia tay, cả hai vẫn giữ cho nhau những cảm tình tốt đẹp:”Em với Chí Tâm lúc nào cũng quí nhau . Anh Chí Tâm bây giờ đã lập gia đình, có vợ bên Việt Nam qua . Tụi em vẫn thân nhau như anh em từ xưa tới giờ. Đối với tụi em, điều quan trọng nhất vẫn là tình đồng nghiệp”
Bây giờ nghĩ lại, Hương Lan cho rằng sự đổ vỡ đó đến từ sự thiếu chín chắn của cả hai trong lứa tuổi còn trẻ:” Thật sự mà nói thì cả hai lúc đó còn trẻ quá . Chí Tâm cũng còn trẻ. Em cũng còn trẻ. Chí Tâm có những việc làm không suy nghĩ và cái trẻ của em thì cũng không có thể tha thứ . Chứ đặt vào trường hợp bây giờ thì chắc là không đến nỗi “ Năm 1984, Hương Lan xuất hiện lần đầu tiên trên chương trình video Paris By Night với nhạc phẩm Ngày về của Hoàng Giác. Rồi tiếp đó là những nhạc phẩm tình ca quê hương như Còn thương rau đắng mọc sau hè, Em đi trên cỏ non, Chiếc áo bà ba, Điệu buồn phương Nam...
Năm 1985, Hương Lan đưa hai con sang Mỹ để tiến hành thủ tục cư trú do Mẹ cô sang đây từ năm 75 bảo lãnh. Và đến năm sau, cô được chính thức cư ngụ tại Hoa Kỳ cùng với 2 con trai.
Cũng trong năm 86, cô quen biết với người chồng hiện nay là Đặng Quốc Toản trong buổi tiệc mừng sinh nhật của Elvis Phương vào tháng 2 . Họ chính thức thành hôn về mặt pháp lý vào tháng 12 năm 1988. Sau đó Hương Lan theo học đạo Công Giáo để đến năm 89, cô cùng với Đặng Quốc Toản tổ chức lễ cưới tại nhà thờ thuộc thành phố Anaheim, miền nam California. Chồng cô người miền Bắc, sinh năm 1946, từng phục vụ trong quân đội Việt Nam Cộng Hoà trong những đơn vị tác chiến từ sau biến cố Mậu Thân cho đến tháng 4 năm 75. Đối với Hương Lan, Toản “là một người đàn ông rất là rộng lượng và rất là hiểu biết và là một người có kiến thứ`c rất rộng”. Ngoài ra Toản cũng là người Hương Lan coi như điểm tựa của cuộc đời mình, khi phải đương đầu với những khó khăn, cụ thể là những sự chống đối cô gặp phải sau này” em nhờ vào anh Toản thì em mới có được sự vững chắc và và coi như là em cảm thấy mình không bị tổn thương, không bị khổ sở. Trong những lúc bị dồn dập thì anh Toản là một người bao giờ cũng bên cạnh an ủi và che chở cho em”
Hương Lan trở về Việt Nam lần đầu tiên vào năm 1994 cùng với những nghệ sĩ hải ngoại Quốc Anh, Đức Huy và Thảo My, theo lời mời của một công ty điện toán Úc nhằm tổ chức những chương trình văn nghệ để quảng cáo cho những sản phẩm của công ty này với mục đích đưa những sản phẩm đó vào thị trường Việt Nam. Cô nghĩ rằng niềm ao ước được trở lại hát ở quê hương có cơ hội thành hình vì cho là “dù sao cũng có cả một kỷ niệm, cả một tuổi thơ ở Việt Nam” như cô tâm sự. Nhưng thực tế Hương Lan đã gặp nhiều khó khăn vì không được cơ quan thẩm quyền về văn hoá trong nước cho phép trình diễn trước khán giả, ngoài việc cho phép cô thu băng đĩa hoặc video. Hương Lan vẫn không nản chí để năm sau quay trở lại Việt Nam tiếp tục xin phép để được hát trên sân khấu, nhưng một lần nữa cô chỉ nhận được sự từ chối. Mãi đến năm 1996, Hương Lan mới được phép trình diễn trước khán giả tại quê nhà sau khi cô cho là nhờ ở “thiện chí phục vụ khán giả và niềm ước mơ tầm thường của mình “ được nhận biết. Sau khi trở ra hải ngoại, Hương Lan đã phải đương đầu với những sự khó khăn khác là sự chống đối mạnh mẽ quyết định về hát tại Việt Nam của cô. Cô đã lên tiếng phân trần với dư luận tại hải ngoại, nói thật tất cả về những khó khăn gặp phải ở trong nước, nhưng hầu như không mấy được để ý.
Hương Lan đã tỏ ra chán nản khi tuyên bố là phải chi cô về được đón tiếp và được hát rầm rộ thì không nói làm gì. Nhưng đằng này phải qua bao nhiêu khó khăn mới được hát mà vẫn bị chống đối . Tuy vậy, Hương Lan đã tỏ ra thông cảm với dư luận chống đối và kết án cô mà cô cho rằng chỉ có một số nào đó:” vợ chồng em cũng có nói chuyện với nhau. Mình cũng phải hiểu . Ở đậy mà đi tìm sự tự do thì có biết bao nhiêu là mất mát , cũng đánh đổi biết bao sự mất mát. Thành ra điều người ta chống mình không thể nào mình nói là anh chống không đúng, hay là anh đừng nên chống. Điều đó mình không nói được”.
Hương Lan còn nhấn mạnh nơi quan niệm luôn tôn trọng tự do của cô ” Điều thứ nhất là mình phải tôn trọng sự tự do . Chỉ coi điều đáng buồn là em tôn trọng sự tự do của người ta, mà người ta không tôn trọng sự tự do của em.”
Hơn nữa, cô cũng luôn tôn trọng lý do của những người chống đối: “Mình đang ở xứ Hợp Chủng Quốc Hoa Kỳ là xứ tự do nhất thế giới. Em tôn trọng chuyện người ta chống đối . Em tôn trọng sự khó khăn của những người vượït biển , không bao giờ họ đồng ý cho ai về Việt Nam. Ngay cả gia đình họ, chứ đừng nói mình. Người ta cũng có lý của người ta . Và cái điều người ta làm cũng có cái đúng của họ”. Và cô còn nói thêm:”Đối với sự mất mát của họ, đối với sự họ đánh đổi sự tự do , bằng cả cái sự sống của họ để tìm tự do thì điều họ làmkhông thể nào sai được”
Hương Lan cho là cô đang ở trong những ngày tháng cuối của cuộc đời ca hát, mặc dù tuổi cô vẫn còn tương đối trẻ”nhưng thời gian đứng trên sân khấu của em lâu quá. Từ năm em 5 tuổi , năm nay em 48 tuổi, tất nhiên em đã đứng 43 năm trên sân khấu rồi. Em thì em không nghĩ là em không đứng trên sân khấu lâu đâu . Cả hai vợ chồng em đều đồng ý với nhau điều đó”
Hương Lan nghĩ là cô sẽ từ giã sân khấu trong vài năm nữa” chứ em không nghĩ là em đeo đuổi tới 5, 6 chục tuổi hay đến ngày chết trên sân khấu như một vài người đã tuyên bố ”. Do đó trong những ngày tháng còn lại, cô “chỉ mong được về Việt Nam và hát cho những người dân bình dị nghe những tình ca về quê hương xứ sở”, như đã trả lời cuộc phỏng vấn của một tờ báo trong nước. Cô đã dùng tiếng hát của mình để nuôi sống gia đình và chính bản thân, với nhưữg năm tháng còn lại, cô mong muốn dùng tiếng hát của mình vào những công tác từ thiện từng theo đuổi nhiều năm nay :”để cảm thấy giọng hát của mình không phải chỉ để kiếm cơm mà phải làm gì cho có ý nghĩa trước ngày rời sân khấu”
Hiện nay Hương Lan là hội viên danh dự của Hội Những Bệnh Nhân Nghèo ở Sài Gòn. Trong những năm qua cô đã đứng ra tổ chức những chương trình ca nhạc lấy tên là “Đêm Hương Lan Với Người Nghèo Của Tỉnh Nha”ø tại Cà Mau (2 đêm), Bạc Liêu (2 đêm), Cần Thơ (1 đêm ), Sóc Trăng (1 đêm), Bình Phước (1 đêm) và 1 đêm ở Sài Gòn. Tất cả tiền lời của những lần tổ chức đó, cô đã trao cho Hội Những Bệnh Nhân Nghèo để dùng vào việc chữa trị cần thiết. Ngoài ra cô cũng đã thực hiện một đêm hát ở Phú Yên để gây quĩ cho các trẻ em tàn tật và một chương trình Cây Mùa Xuân cho trẻ em nghèo ở Bình Phước là noi vợ chồng cô có một trang trại rộng 13 mẫu tây, trong đó có một vườn trái cây gồm xoài, nhãn, mãng cầu, sầu riêng, chôm chôm, vv...và 2 ao nuôi cá, mỗi ao rộng gần 2000 m vuông. Cô dự định sẽ nuôi cá rô và một ít cá trê là loại cá cô rất thích làm món chiên chấm nước mắm gừng. Đó là chưa kể một đàn gà hàng trăm con.
Ngoài những chương trình có mục đích từ thiện, Hương Lan không đi hát hàng đêm tại các tụ điểm. Cô thỉnh thoảng xuất hiện trong các chương trình ca nhạc ở phòng trà Tiếng Tơ Đồng, Em Và Tôi, vv...cùng các chương trình như Thoáng Sài Gòn hoặc Duyên Dáng Việt Nam hay những chương trình văn nghệ tổ chức bởi công ty quảng cáo có tên là Babi mà cô hợp tác. Từ năm 2003, Hương Lan đã chính thức quay về với sân khấu cải lương trong vở Hoa Đồng Cỏ Nội của đoàn Trần Hữu Trang, diễn tại rạp Hưng Đạo, trong khi đã thu thanh rất nhiều cổ nhạc trên những chương trình video.
Hương Lan đã có dịp đề cập đến những hoạt động của cô, cũng như đã nói lên tất cả những điều muốn nói để những người yêu mến cô và cả những người chống đối cô có dịp hiểu rõ hơn về cô. Hương Lan hiện chỉ tâm niệm một điều là sẽ cố gắng nhiều hơn trong những ngày còn đứng trên sân khấu, trước khi giảm bớt những hoạt động nghệ thuật của mình để sống một cuộc sống bình thường và nhất là để luôn chú trọng đến những công tác từ thiện.
Hương Lan góp vui với chương trình
Duy Trường cũng có mặt
Facebook
Patrick con trai phong độ của Hương Lan
