Nhìn ra thế giới sẽ thấy một quy luật khá “đời”: muốn xây tổ hợp thể thao tầm quốc gia thì thường phải có một cái hẹn… quốc tế. Việt Nam mình ngày xưa xây Mỹ Đình để đón SEA Games 22 năm 2003, rồi nâng cấp đón SEA Games 31 năm 2022. Mà Mỹ Đình cũng “mới” khoảng 40.000 chỗ, đã đủ làm bao nhiêu phen thót tim vì xuống cấp, ghế tróc da, mặt cỏ “tâm trạng”.
Trung Quốc thì chơi hẳn Olympic Bắc Kinh 2008, sau này còn có cả Olympic mùa đông 2022. Họ xây “Tổ Chim” và cả một tổ hợp thể thao đúng nghĩa, kiến trúc thành kiệt tác, nhìn phát biết ngay “đây là công trình để lên bìa sách”. SVĐ chính tầm 80.000 chỗ, cần thì thêm ghế tạm lên khoảng 91.000, vẫn ra dáng “đại hội võ lâm” của nước tỷ dân.
Bài học Hy Lạp: Olympic xong… công trình đi ngủ, nợ thì thức
Có một case mà nhắc tới là ai cũng hơi rùng mình: Hy Lạp – Olympic Athens 2004. Họ đầu tư lớn, kỳ Olympic này từng bị gọi là “đắt đỏ nhất” tại thời điểm đó. Vấn đề nằm ở đoạn hậu kỳ: công trình cho vận động viên, truyền thông, người hâm mộ… xong đại hội thì không được khai thác hiệu quả, xuống cấp dần, chi phí bảo trì như “nuôi một con voi trong nhà trọ”. SVĐ Athens cải tạo lại từ cái cũ năm 2002, quy mô khoảng 70.000 chỗ, vậy mà cái hậu quả tài chính vẫn đủ khiến người ta nhớ lâu.
Nói cách khác: xây sân không khó. Khó là… nuôi sân.
Và rồi đến lượt Việt Cộng: SVĐ Trống Đồng 135.000 chỗ – to để làm gì?
Câu chuyện đang khiến dân mạng bàn tán là dự án SVĐ Trống Đồng quy mô tới 135.000 chỗ. Con số nghe cái “rụp” đã thấy… siêu to khổng lồ. Nhưng điều khiến nhiều người băn khoăn là: chưa thấy thông tin Việt Nam sắp đăng cai Olympic hay World Cup gì để cần một “siêu sân” như vậy.
Thế là câu hỏi bật ra rất tự nhiên: nếu không có một “đại hẹn” quốc tế, thì xây quy mô đó để phục vụ mục tiêu nào? Đá tuyển? Concert? Sự kiện? Hay “đón đầu tương lai” theo kiểu… tương lai chưa đến mà ghế ngồi đã đến trước?
Chưa kể Hà Nội đã có Mỹ Đình; lại nghe nói còn có kế hoạch thêm một SVĐ khác tầm 60.000 chỗ. Vậy nếu một ngày nào đó cả ba cùng tồn tại, lịch thi đấu và sự kiện có đủ “lấp ghế” không, hay rồi lại thành những khu “đẹp để chụp flycam”?
Tiền ai? Và nếu bỏ hoang thì ai chịu trách nhiệm?
Nhiều người cũng đặt dấu hỏi về bài toán tài chính: doanh nghiệp làm dự án thì tất nhiên là có mô hình thu hồi vốn. Dân tình lo ngại kiểu “đổi đất lấy hạ tầng”, hoặc đi kèm các quyền lợi phát triển đô thị xung quanh… Nói gọn: dù tiền đi đường nào thì cuối cùng xã hội vẫn phải trả bằng cách nào đó (đất, thuế, phí, cơ hội đầu tư bị dồn sang hướng khác).
Điểm mấu chốt không phải “xây hay không xây”, mà là:
Nếu xây xong mà khai thác không hiệu quả, xuống cấp, bỏ hoang, thì trách nhiệm thuộc về ai? Hay lại kiểu “công trình hoàn thành – trách nhiệm thất lạc” như nhiều câu chuyện dân gian đô thị từng nghe?
Chuyện kiến trúc: khi ‘tả thực’ gặp ‘trừu tượng’… và dân mạng gặp nhau
Ngoài chuyện tiền và công năng, dân mạng còn “đánh trống online” vì phần tạo hình. Có người nhìn phối cảnh 3D thì chê kiểu mô phỏng khiên cưỡng: quán hoa hình hoa, quán sách hình sách… và giờ là sân vận động hình… trống đồng. Thậm chí hoa văn trang trí bị chê “xăm trổ tả thực”, cảm giác hơi cũ kỹ, trong khi xu hướng kiến trúc thế giới mấy chục năm nay lại chuộng trừu tượng, tối giản, khái quát.
Đem so với “Tổ Chim” Bắc Kinh thì đúng là thấy sự khác biệt về tư duy: một bên là biểu tượng kiến trúc hiện đại, một bên là nỗ lực biến biểu tượng văn hóa thành khối bê tông khổng lồ. Cái nào hay còn tùy gu, nhưng nếu đã làm “mặt tiền quốc gia” thì gu đó phải đủ thuyết phục, đủ bền với thời gian, và không khiến người ta liên tưởng tới “đồ lưu niệm phóng to”.
Diễn đàn dậy sóng: người lo ‘phông bạt’, người bảo ‘không làm lại chê’
Phe lo ngại thì nói: “nghèo mà thích nhất”, “bệnh viện quá tải, trường thiếu mà đi xây sân”, “xây xong nuôi mới mệt”, “đằng sau là câu chuyện đất đai – đô thị”.
Phe ủng hộ thì phản biện: “không làm thì bảo không phát triển”, “có hạ tầng mới dám mơ giải lớn”, “xây để tạo công ăn việc làm”, “đón đầu tương lai, sau này còn đăng cai”.
Hai phe cãi nhau tới mức có lúc quên luôn câu hỏi gốc: mục tiêu sử dụng cụ thể là gì, và kế hoạch vận hành 20–30 năm ra sao?
Sân có thể rất to, nhưng bài toán phải còn to hơn
Nếu dự án thật sự cần thiết, hãy nói rõ: ai dùng, dùng khi nào, doanh thu từ đâu, lịch sự kiện ra sao, bảo trì thế nào, và vì sao cần tới 135.000 chỗ. Nếu muốn làm biểu tượng kiến trúc, càng nên minh bạch: đơn vị thiết kế là ai, thi tuyển thế nào, tiêu chí thẩm mỹ và công năng ra sao.
Chứ còn xây “siêu to” mà câu trả lời “để đó tính sau” thì dễ biến thành phiên bản mới của một câu chuyện cũ: ngày khởi công tưng bừng, ngày khánh thành rực rỡ, vài năm sau… cỏ mọc hiền lành, nợ ngủ không yên.
Nói vui một câu cho nhẹ đầu: thế giới xây sân để đón Olympic. Mình xây sân 135.000 ghế… coi chừng lại phải đi tìm Olympic về cho đủ ghế ngồi.
