“Không thể dùng tôn giáo biện minh cho chiến tranh”
Tại thị trấn Iznik, phía tây bắc Thổ Nhĩ Kỳ, Giáo hoàng Leo XIV đã gửi đi một thông điệp mạnh mẽ: mọi hình thức sử dụng tôn giáo để biện minh cho chiến tranh, bạo lực hay chủ nghĩa cực đoan đều phải bị bác bỏ. Ông nhấn mạnh nhân loại đang “bị thương tổn bởi bạo lực và xung đột” và đang khao khát hòa giải. Theo Leo XIV, có một tình huynh đệ phổ quát giữa mọi người, bất kể sắc tộc, quốc tịch, tôn giáo hay quan điểm cá nhân, và tôn giáo phải là kho tàng nuôi dưỡng sự thật đó chứ không phải ngược lại.
Giáo hoàng kêu gọi tín hữu Công giáo và các cộng đồng tôn giáo khác “chọn con đường gặp gỡ huynh đệ, đối thoại và hợp tác,” thay vì để niềm tin bị biến thành công cụ cho hận thù. Thông điệp được gửi đi trong bối cảnh thế giới tràn ngập những cuộc chiến mang màu sắc tôn giáo và chủ nghĩa cực đoan, từ Trung Đông đến châu Phi, khiến lời kêu gọi của ông trở nên đặc biệt vang vọng.
1.700 năm Công đồng Nicaea: nhìn lại để hòa giải
Lý do Giáo hoàng có mặt tại Iznik là lễ kỷ niệm 1.700 năm Công đồng Nicaea – sự kiện năm 325 sau Công nguyên đã đặt nền móng cho tín lý Kitô giáo và khai sinh bản tuyên xưng đức tin Nicê vẫn được đọc trong nhiều hệ phái ngày nay. Bên bờ hồ, cạnh di tích Vương cung thánh đường Thánh Neophytos chìm dưới nước, Leo XIV cùng Thượng phụ Bartholomew – lãnh đạo tinh thần của Chính thống giáo Đông phương – và đại diện nhiều Giáo hội Đông – Tây đã cùng nhau tưởng niệm sự kiện lịch sử này.
Trong thư gửi các Giáo hội trước chuyến đi, Leo XIV kêu gọi nhân dịp kỷ niệm Nicaea, các hệ phái Kitô giáo nên “để lại phía sau những tranh cãi thần học đã mất lý do tồn tại” và hướng tới hòa giải bằng đối thoại. Đối với Vatican và Tòa Thượng phụ Constantinople, sự hiện diện chung của hai nhà lãnh đạo được xem là dấu ấn cho nỗ lực hàn gắn “vết nứt lớn” Đông – Tây từ năm 1054, đồng thời nhắc nhở rằng tiếng nói Kitô giáo chỉ đáng tin khi biết bước đi chung vì hòa bình và công lý.
Thổ Nhĩ Kỳ: gặp gỡ, đối thoại và những biểu tượng mới
Chuyến đi này là chuyến công du nước ngoài đầu tiên của Leo XIV kể từ khi được bầu làm Giáo hoàng, kéo dài 6 ngày tới Thổ Nhĩ Kỳ và Li Băng. Tại Thổ Nhĩ Kỳ – quốc gia Hồi giáo đa số nhưng có truyền thống thế tục – ông không chỉ tham dự lễ Nicaea mà còn đến thăm Diyanet (Cơ quan Tôn giáo Thổ Nhĩ Kỳ), gặp Chánh giáo trưởng Do Thái và sẽ cầu nguyện trong Nhà thờ Hồi giáo Xanh tại Istanbul. Tuy nhiên, ông không ghé Hagia Sophia – nhà thờ cổ được chuyển thành nhà thờ Hồi giáo năm 2020, quyết định mà Vatican từng bày tỏ “nỗi đau buồn sâu sắc”.
Ngay ngày đầu đặt chân tới Thổ Nhĩ Kỳ, Leo XIV đã đến lăng Atatürk, đặt vòng hoa tưởng niệm nhà lập quốc của nước cộng hòa hiện đại. Không khí chuyến đi vì thế mang màu sắc vừa tôn giáo vừa chính trị – một thông điệp rằng Vatican sẵn sàng tôn trọng bản sắc thế tục của Thổ Nhĩ Kỳ, đồng thời khẳng định vai trò đối thoại giữa các tôn giáo, đặc biệt trong bối cảnh khu vực đang nhiều sóng gió.
Li Băng: mang thông điệp “đừng cảm thấy bị bỏ rơi”
Sau Thổ Nhĩ Kỳ, Leo XIV sẽ bay sang Li Băng – quốc gia nhỏ bé nhưng là “ngã tư tôn giáo” của Trung Đông, nơi người Hồi giáo, Kitô hữu và cộng đồng Druze cùng chung sống. Tại Beirut, ông dự kiến gặp lãnh đạo chính trị, tham dự buổi gặp gỡ liên tôn, cử hành Thánh lễ bên bờ biển và dành thời gian cầu nguyện trong im lặng tại khu vực vụ nổ cảng Beirut năm 2020 – thảm kịch khiến hơn 200 người chết và hàng nghìn người bị thương mà đến nay nhiều nạn nhân vẫn chờ một lời giải thích.
Leo XIV cũng sẽ đến đan viện Thánh Maron để viếng mộ Thánh Charbel Makhlouf – vị tu sĩ được nhiều người xem là biểu tượng hòa giải giữa các tôn giáo. Ông dự kiến thăm một bệnh viện tâm thần lớn do các nữ tu Công giáo điều hành và trồng một cây tuyết tùng tại Phủ Tổng thống – hình ảnh gợi nhớ biểu tượng quốc kỳ Li Băng. Các nhà hoạt động Công giáo tại đây hy vọng sự hiện diện của Giáo hoàng sẽ mang lại chút an ủi cho người dân trong bối cảnh khủng hoảng kinh tế, chính trị, chiến sự và là lời nhắc rằng họ “không bị bỏ rơi”.
Vị Giáo hoàng Mỹ đầu tiên và “quyền lực mềm” của những chuyến đi
Leo XIV là Giáo hoàng Mỹ đầu tiên, lựa chọn tiến hành chuyến công du đúng vào dịp Lễ Tạ Ơn – ngày lễ của gia đình và lòng biết ơn ở quê hương ông. Trong suốt hành trình, ông dùng tiếng Anh và tiếng Pháp thay vì tiếng Ý như thói quen của các vị tiền nhiệm, như muốn nhấn mạnh tính phổ quát của sứ điệp thay vì giới hạn trong “văn hóa Vatican”. Cùng ông trên chiếc máy bay ITA Airways – “Shepherd One” – là các Hồng y phụ trách đối thoại liên tôn, hiệp nhất Kitô hữu, Giáo hội Đông phương, các thư ký, đội ngũ y tế và khoảng 80 phóng viên quốc tế.
Từ thời Phaolô VI, mỗi chuyến đi nước ngoài của Giáo hoàng đã trở thành một dạng “ngoại giao mềm”, nơi Giáo hội Công giáo tìm cách tác động lên các vùng chiến sự, hàn gắn vết thương lịch sử hay nâng đỡ những cộng đồng bị bỏ quên. Leo XIV dường như muốn tiếp tục đường lối đó của Gioan Phaolô II, Bênêđictô XVI và Phanxicô, nhưng với phong cách riêng: nói nhiều hơn về hòa bình, đối thoại, bảo vệ môi trường và sự hiệp nhất giữa các nhánh Kitô giáo.
Khi tôn giáo trở về với sứ mạng làm “nhịp cầu”
Trong bối cảnh xung đột tôn giáo vẫn âm ỉ ở nhiều nơi, từ Gaza đến biên giới Li Băng, lời kêu gọi “tôn giáo không được dùng để biện minh cho chiến tranh, bạo lực hay cực đoan” của Leo XIV không chỉ là một câu khẩu hiệu đẹp. Nó đặt ra câu hỏi cho từng cộng đồng: tôn giáo của chúng ta đang là bức tường hay cây cầu? Đang nuôi dưỡng sợ hãi hay khơi dậy khả năng nhận ra nhân tính nơi người khác?
Chuyến đi Thổ Nhĩ Kỳ – Li Băng lần này có thể không xóa được ngay những vết thương đổ máu, nhưng ít nhất nó cho thấy một hình ảnh tôn giáo khác: không phải những giáo sĩ khép kín trong tháp ngà, mà là các nhà lãnh đạo dám đứng cạnh nhau trên cùng một mặt đất, trước cùng một hồ nước, cùng nhắc lại một bản tuyên xưng đức tin đã 1.700 năm tuổi – để nói với thế giới rằng niềm tin đích thực chỉ có ý nghĩa khi mở ra con đường hòa giải. Và đó có lẽ là cách mạnh mẽ nhất để trả lại cho tôn giáo vai trò vốn có của nó: trở thành nhịp cầu nối giữa con người với nhau, chứ không phải vũ khí để họ chống lại nhau.
