USA Trump giảm 10% thuế với Trung Quốc để đổi cam kết về fentanyl: Canh bạc lớn hay bước lùi chiến lược?

[Gibbs]

Mỹ và Trung Quốc vừa đạt một thỏa thuận mang tính “đổi chác”: Tổng thống Donald Trump đồng ý hạ 10% thuế lên hàng hóa Trung Quốc để đổi lấy cam kết Bắc Kinh mạnh tay trấn áp fentanyl. Động thái này đưa mức thuế tối thiểu về 20% và kéo mức thuế bình quân xuống khoảng 47%—vẫn rất cao so với các đối tác khác, nhưng bớt “cô lập” hơn đối với hàng Trung Quốc tại Mỹ. Câu hỏi lớn: Mỹ có thật sự nhận lại được điều xứng đáng, hay đây chỉ là một canh bạc ngoại giao–kinh tế đầy rủi ro?

Thỏa thuận “giảm thuế đổi fentanyl” gồm những gì?
Theo thông báo, Mỹ hạ 10% thuế; đổi lại, Trung Quốc cam kết tăng cường kiểm soát tiền chất, mạng lưới buôn bán và xuất khẩu liên quan fentanyl. Về phía người tiêu dùng Mỹ, bước đi này có thể nới nhẹ áp lực giá—dù độ trễ vẫn đáng kể. Với doanh nghiệp Trung Quốc, “mác bị xa lánh” bớt nặng nề, tạo dư địa cho dòng hàng hóa quay lại các chuỗi cung ứng Mỹ.

Canh bạc lớn: Nhượng bộ thuế, rủi ro chiến lược
Giảm thuế là một nhượng bộ quan trọng—và cũng là rủi ro. Washington có thể làm phật ý đồng minh (nhất là Mexico, Canada) đúng lúc lại tỏ ra “mềm” hơn với đối thủ kinh tế lớn nhất. Lịch sử các thỏa thuận “lúc nồng, lúc lạnh” với Bắc Kinh cho thấy lời hứa nhiều khi mơ hồ, cơ chế thực thi yếu, và kết quả thường không như kỳ vọng.

Bốn mục tiêu của Trump—tiến triển và vướng mắc
• Giảm fentanyl vào Mỹ: Trung Quốc tuyên bố bổ sung thêm tiền chất vào danh mục kiểm soát và truy quét chợ đen. Dữ liệu gần đây cho thấy độ tinh khiết fentanyl giảm; lượng bị chặn tại biên giới đi xuống trong 2024 và có xu hướng giảm tiếp 2025.
• Đưa sản xuất về Mỹ: Nhiều tập đoàn công bố kế hoạch đầu tư hàng tỷ USD vào nhà máy tại Mỹ.
• Thu hẹp thâm hụt thương mại: Thâm hụt Mỹ–Trung xuống mức thấp nhất trong 21 năm vào tháng 8.
• Xử lý TikTok: Hai bên mới đạt khung thỏa thuận, nhưng tương lai TikTok ở Mỹ vẫn bỏ ngỏ.

Đòn đáp trả của Bắc Kinh: đất hiếm, nông sản, và điều tra chống độc quyền
Trong lúc đàm phán, Trung Quốc siết xuất khẩu đất hiếm—mấu chốt cho điện tử và quốc phòng, hạn chế mua đậu nành khiến nông dân Mỹ thiệt hại, và mở các cuộc điều tra nhằm vào một số doanh nghiệp Mỹ. Dù theo thỏa thuận mới Bắc Kinh nói sẽ “thu hồi” một phần hạn chế vừa bổ sung gần đây, các biện pháp siết từ trước vẫn còn hiệu lực.

Vì sao Trump “xuống thang” lúc này?

Có dấu hiệu thực chất về kiểm soát fentanyl từ phía Trung Quốc, cộng với tín hiệu hiệu quả trên thực địa. 2) Trung Quốc nắm đòn bẩy: đất hiếm, thị trường AI chip, áp lực nông nghiệp Mỹ. 3) Thuế vẫn là cần gạt chủ chốt của Nhà Trắng—giảm có điều kiện giúp Washington giữ đà nhượng bộ–đòi hỏi trong vòng đàm phán kế tiếp.

Vấn đề thực thi: Bài học của những cam kết “nửa vời”
Chìa khóa nằm ở cơ chế kiểm chứng: Theo dõi tiền chất, đường dây vận chuyển, lượng thu giữ, hồ sơ truy tố; theo dõi xuất–nhập khẩu đất hiếm và tình trạng “bật–tắt” kiểm soát. Nếu thiếu điều khoản “bật lại thuế” (snapback) khi vi phạm, Mỹ có nguy cơ mất đòn bẩy.

Hệ lụy với Mexico và Canada
Trong khi giảm thuế cho Trung Quốc, Washington lại dọa tăng thuế fentanyl với Mexico và Canada—dù lượng fentanyl từ Canada <1% tổng số. Điều này dễ gây bất bình cho hai đối tác thương mại lớn nhất của Mỹ và làm phức tạp mặt trận hợp tác chống ma túy xuyên biên giới.

Ai được, ai mất?
• Người tiêu dùng Mỹ: Có thể hưởng hạ giá một số nhóm hàng, hỗ trợ tâm lý chống lạm phát.
• Doanh nghiệp Mỹ: Nhập đầu vào rẻ hơn, nhưng vẫn đối mặt rủi ro chuỗi cung ứng do đất hiếm.
• Nông dân Mỹ: Trông chờ Trung Quốc trở lại mua nông sản—nhưng lịch sử mua–ngưng thất thường.
• Bắc Kinh: Tháo bớt vòng kim cô thuế quan, cải thiện hình ảnh hợp tác về fentanyl mà không nhượng bộ triệt để ở các mảng nhạy cảm.

Kịch bản sắp tới: Những mốc cần theo dõi
• Chỉ số fentanyl: tiền chất, độ tinh khiết, đường dây bị triệt phá—theo quý.
• Đất hiếm: khối lượng và danh mục được gỡ siết thực tế.
• TikTok: văn bản pháp lý cuối cùng, cấu trúc sở hữu và quản trị dữ liệu.
• Cơ chế snapback: điều kiện tái tăng thuế nếu vi phạm.
• Điều phối với Mexico–Canada: tránh “lệch pha” khiến mặt trận đồng minh bị rạn.