Ngày 15/10/2025, đă xảy ra một sự kiện hi hữu trong lịch sử nước Mỹ: khoảng 50-60 phóng viên của hàng chục hăng thông tấn Mỹ đồng loạt cho thu dọn bàn làm việc, trả lại thẻ ra vào và rời khỏi toà nhà của Bộ Chiến Tranh, nơi mà hàng chục năm qua họ vẫn làm việc để tường tŕnh chi tiết cho người dân Mỹ về mọi hoạt động của đoàn quân mạnh nhất trên thế giới:
QUÂN LỰC HOA KỲ.
Các phóng viên báo chí cho dọn đồ ra khỏi Ngũ Giác Đài hôm 15/10/2025. (Ảnh minh họa: BRENDAN SMIALOWSKI/AFP via Getty Images)
Các phóng viên này không bị đuổi việc, mà họ chỉ rời đi để phản đối một bản quy định mới, do Bộ Trưởng Pete Hegseth ban hành, có hiệu lực từ chiều hôm trước, nếu phóng viên nào không chấp nhận kư vào th́ trả lại thẻ ra vào và dọn ra khỏi cơ quan này.
Chế độ kiểm duyệt báo chí mới
Điểm cốt lơi trong văn bản mới này, dài đến 21 trang, buộc các phóng viên và cơ quan thông tấn không được tự tiện t́m gặp, phỏng vấn các giới chức quốc pḥng, không được đăng tải những thông tin chưa được giới chức có thẩm quyền duyệt phê chuẩn, kể cả những thông tin không thuộc diện bí mật quân sự, thậm chí không được đi lại trong các hành lang Ngũ Giác Đài mà không có người bảo vệ đi kèm. Nếu vi phạm những quy định này, họ có thể bị cho thu hồi giấy phép ra vào Bộ Chiến Tranh, thậm chí c̣n bị truy tố ra toà.
Hầu hết các cơ quan thông tấn lớn đều trả lại thẻ, và dọn đồ đạc trong văn pḥng để ra về; chỉ có một hăng tin cực hữu nhỏ
One American News Network (OANN) chấp nhận kư vào văn bản và tiếp tục ở lại. Đáng chú ư là trong số các hăng thông tấn bỏ đi có cả những tên tuổi gắn liền với hoạn lộ của Tổng Thống Donald Trump như
Fox News, Newsmax, The Wall Street Journal.
Bộ Trưởng Hegseth cho rằng, quy định mới chỉ là
"lẽ thường t́nh" (common sense), là
"một biện pháp hợp lư để bảo đảm an ninh quốc gia và trật tự thông tin". Nhưng theo nữ phóng viên Nancy A. Youssef của tờ
The Atlantic (người có 18 năm đưa tin về hoạt động của Bộ Quốc Pḥng, nay là Bộ Chiến Tranh, từng là phóng viên chiến trường vài lần bị trọng thương ở Iraq và Afghanistan) quy định mới nhằm ngăn cản phóng viên làm công việc căn bản của họ là thu thập tin tức, đă vi phạm nghiêm trọng đến quyền tự do ngôn luận theo Tu Chính Án Thứ Nhất và hủy hoại quyền được nắm biết thông tin của người dân Mỹ.
Các chính phủ Mỹ trước đây thường có quan điểm khá thông thoáng về vai tṛ của báo chí trong hoạt động quân sự. Họ cho rằng, nên luôn tạo sự thuận lợi cho báo chí hoạt động là lợi ích của chính phủ chứ không phải là một ân huệ ban cho nhà báo.
Xét cho cùng, Bộ Chiến Tranh phải có trách nhiệm trả lời cho người dân Mỹ về cách thức mà họ đang sử dụng hơn ba triệu thanh niên nam nữ và tiêu tốn mỗi năm gần 1,000 tỷ USD tiền thuế của người dân.
Bộ Quốc Pḥng Mỹ thời Tổng Thống George W. Bush, đă tuyên bố:
"Bộ Quốc Pḥng cam kết cung cấp thông tin kịp thời và chính xác để công chúng, Quốc Hội, và báo chí hiểu biết và đánh giá… Ḍng chảy tự do của thông tin, và thông tin quân sự nói riêng, phải có sẵn, không bị kiểm duyệt, không nhằm tuyên truyền đảng phái, cho những người đàn ông đàn bà trong quân đội và người thân của họ".
Nhưng Bộ Quốc Pḥng, nay là Bộ Chiến Tranh của chính quyền Trump đang làm ngược lại.
Ngày đen tối của tự do báo chí
Ngay trong chiều hôm thứ Tư, 15/10, Hội Báo Chí Ngũ Giác Đài, đại diện hơn 100 hăng thông tấn ở Mỹ và quốc tế chuyên đưa tin về quân sự quốc pḥng, ra tuyên bố nhận định ngày hôm nay
"là một ngày đen tối của tự do báo chí, khơi dậy nỗi lo về sự suy yếu cam kết của nước Mỹ đối với tính minh bạch trong việc điều hành, đối với trách nhiệm giải tŕnh công cộng ở Bộ Quốc Pḥng, và đối với tự do ngôn luận của mọi người".
Các hăng thông tấn cũng cho phát hành ra một thông cáo báo chí nói rơ lập trường phản đối của ḿnh. Hăng tin Reuters chẳng hạn, cho biết,
"Reuters tuân thủ cam kết đưa tin chính xác, vô tư và độc lập… Chúng tôi tin tưởng vững chắc vào sự bảo vệ báo chí mà Hiến Pháp Hoa Kỳ cung cấp, vào ḍng chảy không bị giới hạn của thông tin, vào báo chí phục vụ lợi ích công cộng không sợ hăi, không thiên vị. Các quy định mới của Ngũ Giác Đài xói ṃn những giá trị nền tảng này".
Cho đến nay, Hoa Kỳ là h́nh mẫu về tự do báo chí, tự do ngôn luận mà cả thế giới noi theo. Quyền tự do báo chí đă được khẳng định long trọng trong Tu Chính Án Thứ Nhất của Hiến Pháp, coi báo chí tự do là hàng rào cuối cùng của nền dân chủ nhằm ngăn cản chế độ độc tài phát sinh ra.
Gần đây, quyền tự do ngôn luận càng được củng cố qua
Đạo Luật Tự Do Thông Tin (Freedom of Information Act of 1966), theo đó chính phủ phải có sự minh bạch và phải sẵn sàng cung cấp mọi thông tin cho người dân khi có lời yêu cầu. Khi xảy ra tranh chấp giữa chính phủ và cơ quan thông tấn, như các vụ kiện báo The New York Times, The Washington Post có liên quan đến Hồ Sơ Ngũ Giác Đài hoặc vụ Watergate trong thế kỷ trước, toà án luôn đứng về phía quyền tự do ngôn luận, tạo ra những án lệ có lợi cho việc thực thi quyền được nắm biết thông tin của người dân.
Nhờ có được môi trường pháp lư tiến bộ như vậy, giới truyền thông ở Mỹ đă tiến triển thật đa dạng và mạnh mẽ, góp phần biểu dương sức mạnh mềm vô đối của Mỹ trên chính trường quốc tế. Bây giờ chính quyền Trump lại đi ngược lại truyền thống đó, khi cho áp dụng chế độ kiểm duyệt để hạn chế quyền tự do thông tin.
Ông Trump đă liên tục khởi kiện các hăng truyền h́nh
ABC, CBS, cho đóng cửa các đài phát thanh tự do như
VOA, RFA, cắt giảm ngân sách các đài phát thanh công cộng
PBS, kiện
The Wall Street Journal đ̣i 10 tỷ USD, kiện The
New York Times đ̣i 15 tỷ USD và cấm nhiều cơ quan báo chí như hăng tin
AP tham dự các sự kiện của Ṭa Bạch Ốc chỉ v́ họ đưa tin không có lợi cho ông ta. Kiện tụng và đe dọa báo chí đă trở thành
"chuyện thường ngày" của chính quyền Trump.
Dân chủ sẽ không chết trong súng đạn. Dân chủ chết trong bóng tối. Khi tin tức bị kiểm duyệt, báo chí bị bịt miệng c̣n người dân bị bịt mắt bịt tai, giới truyền thông chỉ được loan tải những thông tin mà nhà cầm quyền nhào nặn ra th́ nền dân chủ chấm dứt, độc tài lên ngôi. Ngày 15 tháng Mười vừa qua v́ vậy là một ngày khó quên trong lịch sử nền dân chủ Mỹ.
Đại học cũng bị giới hạn
Trong một diễn biến tương tự nhưng ít được chú ư hơn là vài ngày qua, một số trường đại học lớn đă từ chối một đề nghị của Toà Bạch Ốc, theo đó nhà trường phải trung thành với những ưu tiên chính trị và ư thức hệ của Tổng Thống Trump th́ mới được chính quyền liên bang cho tài trợ ngân sách.
Theo các phân tích gia, sau những cuộc tấn công tới tấp vào các trường đại học hàng đầu như
Harvard University mà chưa đạt kết quả như mong muốn, ông Trump đă cho thay đổi chiến thuật: dùng nguồn tiền tài trợ làm miếng mồi dụ các trường học đi theo quan điểm của tổng thống dưới chiêu bài cho cải cách đại học.
Văn bản đề nghị gồm 10 điểm, có tên là
"Compact for Academic Excellence in Higher Education" đă được Bộ Giáo Dục gửi đến 9 trường đại học để yêu cầu hồi đáp. Nội dung chính của đề nghị là các trường phải thay đổi đường lối làm việc, chẳng hạn phải giới hạn số sinh viên quốc tế theo học, đóng băng mức học phí, chỉ công nhận hai giới tính nam và nữ, truyền bá các quan điểm bảo thủ, và xoá bỏ các chương tŕnh D.E.I. (đa dạng công bằng và hoà nhập) trong hoạt động tuyển sinh, tuyển dụng và cả trong nội dung giảng dạy; thậm chí yêu cầu các nhà giáo không được thảo luận về chính trị và nhiều đề tài khác…
"Yêu cầu toàn bộ nhân viên đại học, với tư cách đại diện của nhà trường, không được có hành động hoặc lời nói liên quan đến các sự kiện xă hội và chính trị, trừ trường hợp sự kiện bên ngoài có tác động trực tiếp đến nhà trường", một điểm trong đề nghị có nói rơ.
Trường nào không chấp nhận đề nghị này sẽ bị cắt nguồn tài trợ vĩnh viễn. Các trường có thời hạn đến ngày thứ Hai, 20 tháng Mười để trả lời có chấp nhận hay không.
Đến hôm thứ Năm 16 tháng Mười, hai đại học University of Pennsylvania (UPenn) và University of Southern California (USC) đă công khai từ chối đề nghị, cùng với hai trường đă bác bỏ trước đó là Viện Công Nghệ Massachusetts (MIT) và Brown University. Mười trường đại học hàng đầu khác, không có trong danh sách của Toà Bạch Ốc, cũng cho biết họ sẽ không chấp nhận đề nghị nếu được cho hỏi ư kiến.
Những người đứng đầu của các trường này lo ngại, những cam kết trong đề nghị sẽ gây hại cho quyền tự do học thuật của đại học. Chủ tịch MIT, giáo sư Sally Kornbluth nói rằng, đề nghị này
"Không tương thích với niềm tin cốt lơi của chúng tôi rằng tài trợ khoa học chỉ tuỳ thuộc duy nhất vào giá trị của khoa học".
Bà cũng cảnh cáo về những cam kết trong đề nghị của Toà Bạch Ốc sẽ
"cản trở tự do biểu đạt và tính độc lập của nhà trường như một định chế giáo dục".
Tương tự như vậy, bà Christina H. Paxson, chủ tịch Brown University nói bà lo ngại rằng đề nghị sẽ
"hạn chế tự do học thuật và xói ṃn sự tự chủ trong việc điều hành đại học Brown, huỷ hoại nghiêm trọng năng lực hoàn thành nhiệm vụ giáo dục của chúng tôi"
Ở Southern California University (USC), sau khi tham khảo ư kiến của giảng viên và sinh viên, siáo sư Beong-Soo Kim, chủ tịch lâm thời USC, đă gửi thư cho Bộ Trưởng Giáo Dục bà Linda McMahon, thông báo không chấp nhận và bày tỏ nỗi lo lắng rằng đề nghị của Toà Bạch Ốc
"theo thời gian sẽ làm xói ṃn chính các giá trị về tự do t́m kiếm sự xuất sắc về học thuật mà đề nghị này muốn thúc đẩy".
Chỉ riêng trường University of Texas at Austin tỏ ư sẽ chấp nhận đề nghị này
Chưa rơ Toà Bạch Ốc sẽ giải quyết thế nào nếu đề nghị cải cách đại học của họ bị các trường bác bỏ, nhưng hậu quả có thể nh́n thấy trước là hệ thống đại học có thể phân chia ra thành hai tầng nấc.
Đó là một nhóm đi theo hệ thống tư tưởng bảo thủ của chính quyền Trump để được chính quyền liên bang tài trợ với tiền đóng thuế của người dân và một nhóm độc lập tự chủ, trung thành với quyền tự do học thuật và phải tự thu xếp ngân sách nghiên cứu, có thể qua sự đóng góp tự nguyện của các doanh nghiệp và thành phần xă hội.
Xem ra, cùng với việc bịt miệng báo chí ở Ngũ Giác Đài, chính quyền Trump đang cố uốn nắn hệ thống đại học theo đường lối bảo thủ, xa rời truyền thống đại học tự chủ đă hiện hửu hàng trăm năm nay tại nước Mỹ này. Và đó là một chỉ dấu nữa cho thấy nền dân chủ ở nước Mỹ đang gặp thách thức rất trầm trọng.
