CHINA Xe điện Trung Quốc: Giá rẻ, công suất dư, chuỗi cung ứng kiệt quệ—ai sẽ trụ lại?

[Gibbs]

Cú sập của Ji Yue: canh bạc 40 triệu NDT hóa ác mộng
Mùa Xuân 2024, Li Hongxing—chủ một agency quảng cáo mạng xã hội—nhận khách hàng Ji Yue, tin rằng đây là “tân tinh” của thị trường EV Trung Quốc. Tin tưởng vào hiệu suất, đà bán hàng và hậu thuẫn vốn mạnh, Li thậm chí đi vay để ứng trước chi phí quảng cáo, chờ hãng thanh toán. Nhưng chỉ nửa năm, hãng đổ vỡ, để lại món nợ 40 triệu NDT (~5,6 triệu USD): “Một cảm giác tuyệt vọng thuần khiết,” Li nói.

EV Trung Quốc: bùng nổ thành “đại dương đỏ”
Vài năm qua, hàng trăm thương hiệu rời cuộc chơi trong cuộc đua xuống đáy. Chính sách trợ cấp mạnh biến Trung Quốc thành thị trường EV lớn nhất thế giới và tạo nên những “ngôi sao” như BYD—song cũng kéo theo thừa công suất và chen lấn thị phần đến nghẹt thở.

Giá rơi tự do: biên lợi nhuận bào mòn, chất lượng suy giảm
Giá bán “cắt cổ” biên lợi nhuận, nhà sản xuất lỗ kéo dài, “đốt vốn” từ các quỹ công nghiệp để sống qua ngày. Biên lợi nhuận bình quân ngành ô tô giảm còn 4,3% (từ gần 8% năm 2017), trong khi tỷ lệ sử dụng công suất quanh 50%. Nhà cung ứng mô tả bị yêu cầu giảm giá tối thiểu 10% mỗi năm; có nơi ở Vũ Hán bị ép giảm >40%, rồi phải cắt lương ~30%, tăng ca, dùng lao động thời vụ—chuỗi cung ứng suy kiệt và chất lượng linh kiện đi xuống.

Ji Yue: liên doanh “đinh” vẫn gãy
Thành lập 2021 như liên doanh Baidu–Geely, Ji Yue gây chú ý nhanh. Li bắt đầu chạy quảng cáo từ 5/2024, ký hợp đồng dài hạn và nới hạn thanh toán để hỗ trợ. Cuối 10/2024, dấu hiệu kẹt dòng tiền xuất hiện; vài tuần sau, hãng tái cấu trúc tìm vốn vì “cạnh tranh khốc liệt”—thực chất là khai tử sớm. Li chưa nhận được hoàn trả; cú sập của Ji Yue cho thấy chống lưng lớn không còn là tấm bùa trong “đấu trường” hiện tại.

Xuất khẩu bùng nổ, thế giới “nâng rào”
Trong lúc BYD, Chery, Geely, Changan tăng tốc ra biển lớn, xuất khẩu ô tô Trung Quốc đạt gần 6 triệu xe/năm—số 1 thế giới. Nhưng “cơn lũ” này làm dấy lên lo ngại, kéo theo thuế và hạn chế từ châu Âu, Mexico, Canada.

Bắc Kinh ra tay: chống “nội quyển”, dẹp “giá chảy máu”
Trước sức ép giảm phát từ các ngành “đông đúc” đua hạ giá, lãnh đạo Trung Quốc kêu gọi “trấn áp chiến tranh giá hỗn loạn”. Gần đây, chính quyền:
• Triệu tập lãnh đạo hãng xe, cảnh báo châm ngòi giảm giá;
• Ban hành quy tắc rút ngắn chu kỳ thanh toán (ép trả tiền trong 60 ngày);
• Hướng dẫn cắt trợ cấp địa phương, xử lý thừa công suất.
Tuy vậy, giới chuyên gia nghi ngờ hiệu lực nhanh, do doanh nghiệp còn có thể dùng hối phiếu/giấy nhận nợ… chuyển rủi ro tài chính cho nhà cung ứng.

Vòng lặp ác tính: “giá thấp → chất lượng thấp → trả chậm”
Nhiều hãng và nhà cung ứng chờ xem ai rụng tiếp theo. “Nhiều hãng đang lỗ. Tiền chủ yếu từ quỹ công nghiệp/capital xã hội, cứ gọi vốn vòng mới để bù lỗ,” một nhà nghiên cứu kinh tế nhận định. Cạnh tranh giá tiếp tục tồn tại dưới dạng “giảm ngầm”: ra model mới rẻ hơn, hoặc nâng cấu hình giữ giá, tặng ưu đãi khác.

Việc làm & ổn định xã hội: “điểm tựa” khó đánh đổi
Ngành sản xuất ô tô Trung Quốc tạo việc làm cho >4,8 triệu người. Cắt công suất quá nhanh có thể thổi bùng rủi ro xã hội. Bởi vậy, dù cần tái cấu trúc, việc “đóng van” đầu tư không thể một sớm một chiều.

Dự báo: 5 năm “vòng loại”—chỉ còn 5 hãng?
He Xiaopeng (Xpeng) cho rằng “vòng loại” ngành ô tô Trung Quốc sẽ kéo dài thêm 5 năm: “Có lẽ chỉ còn 5 hãng sống sót.” Nghiên cứu cho thấy hiện nay vẫn có >150 thương hiệu và >50 hãng EV đang vật lộn tồn tại.

Những con số then chốt
• 40 triệu NDT: nợ quảng cáo Li Hongxing gánh sau cú sập Ji Yue.
• ~6 triệu xe: xuất khẩu ô tô Trung Quốc/năm—cao nhất thế giới.
• 4,3%: biên lợi nhuận bình quân ngành ô tô (từ gần 8% năm 2017).
• ~50%: tỷ lệ sử dụng công suất sản xuất.
• 60 ngày: mốc cưỡng bức trả tiền cho nhà cung ứng theo quy định mới.
• >4,8 triệu: việc làm trong sản xuất ô tô.

Kết luận: sống sót trước, tăng trưởng sau
Cú ngã của Ji Yue phơi bày mặt trái của cuộc bùng nổ EV: thừa công suất, chiến tranh giá, chuỗi cung ứng kiệt quệ. Dù Bắc Kinh đã ra tay chấn chỉnh, giới phân tích dự báo giá vẫn là vũ khí sinh tồn trong ngắn hạn. Hợp nhất ngành và cải cách cấu trúc sẽ quyết định ai vượt qua 5 năm vòng loại—để rồi tăng trưởng không còn phải đánh đổi bằng chất lượng và ổn định xã hội.