Vụ xả súng ở Jerusalem vừa qua phơi bày những lỗ hổng mới trong sự phụ thuộc vào hàng rào an ninh Bờ Tây.
Một người Palestine từ Bờ Tây tìm cách vượt qua bức tường an ninh của Israel. Ảnh: Anadolu
Khi hai tay súng từ Bờ Tây tiếp cận nút giao Ramot ở Jerusalem vào sáng 8/9 và nổ súng vào dân thường cùng xe buýt, khiến 6 người thiệt mạng và 21 người khác bị thương, họ đã trở thành những kẻ tấn công mới nhất lợi dụng các điểm yếu của hàng rào an ninh Bờ Tây để gây ra hậu quả chết người.
Hai nghi phạm này xuất phát từ các thị trấn ở Bờ Tây, chỉ cách hiện trường vài km, và đến được khu vực đông đúc ở phía Bắc Jerusalem với một khẩu súng tiểu liên Carlo và một khẩu súng ngắn – những vũ khí mà họ khó lòng tuồn qua nếu đi qua trạm kiểm soát quân sự chính thức.
Các điều tra viên cho rằng, thay vào đó, họ đã trèo qua hàng rào gần thành phố al-Ram (thuộc Bờ Tây), sau đó được một cư dân Đông Jerusalem chở đến gần hiện trường vụ tấn công. Người lái xe này đã bị bắt giữ ngay trong ngày xảy ra vụ việc.
Hàng rào an ninh – từng là lá chắn, giờ lại là kẽ hở?
Hàng rào an ninh được Israel bắt đầu xây dựng cách đây khoảng 20 năm, được xem là yếu tố then chốt giúp ngăn chặn làn sóng tấn công vũ trang từ Bờ Tây trong thời kỳ Intifada lần thứ hai.
Tuy nhiên, theo thời gian, các tay súng đã nhiều lần tìm ra cách vượt qua hàng rào ở những điểm yếu – cùng với hàng chục nghìn người Palestine khác cũng lách qua để tìm việc làm tại Israel.
Sau loạt vụ tấn công đẫm máu năm 2022, Chính phủ Israel từng cam kết sẽ bịt kín các lỗ hổng và nâng cấp hệ thống rào chắn. Thế nhưng, gần 3 năm sau, sự việc 8/9 cho thấy vấn đề vẫn chưa được giải quyết triệt để.
Israel bắt đầu xây hàng rào vào năm 2002, cao điểm của Intifada lần hai, với chi phí khoảng 9 tỷ shekel (tương đương 2,8 tỷ USD theo tỷ giá hiện tại). Trên lý thuyết, hàng rào đóng vai trò như một biên giới tạm giữa Israel và Bờ Tây, nhằm ngăn người Palestine dễ dàng tiếp cận các thành phố Israel.
Nhưng thực tế, khoảng 85% chiều dài hàng rào nằm sâu trong lãnh thổ Bờ Tây, uốn lượn để bao quanh các khu định cư của Israel, đồng thời cắt đứt các thị trấn Palestine ra khỏi nhau.
Israel đã dừng xây dựng hàng rào từ năm 2006, khi mới hoàn thành hơn một nửa trong tổng số 700 km dự kiến. Đến nay, công trình vẫn còn dang dở.
"Không còn là vì an ninh"
Theo Alon Cohen-Lifshitz – chuyên gia của tổ chức Bimkom, người từng giảng dạy tại Học viện Chỉ huy và Tham mưu IDF, nhiều sĩ quan quân đội Israel thừa nhận hàng rào không còn được xây dựng vì lý do an ninh. Ông nói: “Các sĩ quan nói với tôi thẳng thắn rằng ‘Chúng tôi không tranh cãi với anh – hàng rào này không phục vụ cho an ninh. Chúng tôi từng phản đối tuyến đường ở nhiều đoạn, nhưng chính trị đã thắng”.
Ông Cohen-Lifshitz cho biết, các khu định cư có ảnh hưởng lớn đến việc định tuyến hàng rào, khiến nó đi vòng xa hơn, tốn kém hơn và khó bảo vệ hơn.
Tổ chức Ir Amim cho biết, hàng rào cũng gây ra những tác động nghiêm trọng đối với các khu vực Palestine gần Jerusalem. Nó cắt đứt các làng mạc khỏi thành phố. Mọi hoạt động kinh tế bị đình trệ. Người có việc làm ở thành phố chỉ có thể đi lại nếu có giấy phép – mà điều đó ngày càng khó khăn.
Phần lớn hàng rào là hệ thống lưới điện tử kết hợp dây thép gai, hào chống xe và đường tuần tra, rộng khoảng 60 mét. Nhưng ở các khu đô thị như Jerusalem hay Bethlehem, hàng rào là tường bê tông cao 8–9 mét. Tổng chiều dài các đoạn tường này khoảng 70 km.
Dù vậy, các báo cáo cho thấy hàng rào không ngăn được hoàn toàn việc xâm nhập. Người Palestine dùng thang, chui qua cống thoát nước hoặc đi vòng qua các điểm sơ hở. Các đoạn chưa hoàn thiện tiếp tục bị lợi dụng.
Quân đội không thể kiểm soát hết
Năm 2018, Tướng Gershon Hacohen viết trong một báo cáo: “Hàng rào không phải là chướng ngại ngăn chặn khủng bố. Khi người Palestine muốn vượt qua – dù để đi làm hay vì mục đích tội phạm – thì họ làm được. Ở quy mô lớn”.
Sau làn sóng tấn công năm 2022, quân đội mở chiến dịch "Break the Wave", gia cố thêm các đoạn hàng rào ở phía Bắc và Nam Bờ Tây, tăng số tiểu đoàn từ 13 lên 24.
Cùng lúc, Israel cũng nới lỏng việc cấp phép lao động – độ tuổi tối thiểu với lao động nam chưa lập gia đình giảm từ 35 xuống 27, thậm chí còn thấp hơn nếu có cha mẹ đã có phép.
Sau vụ tấn công ngày 7/10/2023 do Hamas thực hiện, Israel thu hồi hơn 100.000 giấy phép lao động của người Palestine, chặn đường mưu sinh của nhiều người.
Theo IDF, hiện chỉ còn khoảng 6.200 người Palestine vào Israel làm việc hợp pháp mỗi ngày – so với 140.000 trước đây. Các ngành xây dựng – vốn chiếm 90% việc làm – đã bị loại khỏi danh sách ưu tiên.
Không có giấy phép, hàng chục nghìn người bắt đầu vượt biên trái phép để kiếm sống. Ước tính có từ 45.000 đến 70.000 người Palestine đang sống bất hợp pháp tại Israel.
Cảnh sát Israel đã tăng cường truy quét. Trong ba tháng đầu năm 2025, hơn 4.000 người Palestine làm việc bất hợp pháp bị bắt. Nhưng theo Assaf Adiv, người đứng đầu tổ chức hỗ trợ lao động Ma’an, con số này vẫn quá nhỏ: “Kể từ đầu cuộc chiến, có khoảng 30.000 người bị bắt – tức 50 người mỗi ngày. Nhưng số người vượt biên là gấp 4 lần. Cảnh sát không thể và cũng sẽ không chặn đứng làn sóng này”.
Một số nhà quan sát cho rằng, thay vì siết chặt kiểm soát, Israel nên mở rộng cấp phép lao động trở lại để dễ dàng kiểm soát hơn. Nếu tất cả những người có giấy phép được đi làm, cảnh sát sẽ dễ dàng xác định ai là kẻ vượt biên thật sự cần chú ý. Nhưng họ không muốn vậy. Vấn đề không nằm ở an ninh mà là chính sách. Vụ tấn công vừa qua là hậu quả trực tiếp từ việc Israel từ chối cấp phép, khiến cảnh sát không thể kiểm soát được những đối tượng nguy hiểm thực sự.
Vụ tấn công ở Jerusalem đã phơi bày sự thất bại kéo dài trong chính sách an ninh dựa vào hàng rào và kiểm soát giấy phép lao động. Khi các biện pháp trấn áp không đi kèm giải pháp kinh tế – xã hội, thì hàng rào dù cao đến đâu cũng không thể ngăn chặn tuyệt đối hiểm họa đang âm ỉ.
