|
Hãng tin Reuters ngày 21-8 dẫn ba nguồn tin rằng tại cuộc gặp thượng đỉnh với Tổng thống Mỹ Donald Trump hồi tuần trước, Tổng thống Nga Vladimir Putin đã đưa ra các đề xuất để đạt thỏa thuận hoà bình với Ukraine.
Trong đó, ông Putin được cho là đã đề nghị Ukraine nhường quyền kiểm soát khu vực Donbas (Nga gọi là Donbass) ở miền Đông như một điều kiện để chấm dứt chiến tranh.
Trong khi đó, Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky nhiều lần khẳng định sẽ không nhượng lãnh thổ để đổi lấy một thỏa thuận hòa bình, đồng thời nhấn mạnh rằng điều đó cũng không thuộc thẩm quyền hiến định của ông.
Đầu tháng này, ông Zelensky cảnh báo rằng Nga sẽ sử dụng Donbas như một “bàn đạp cho một cuộc tấn công mới trong tương lai” nếu Ukraine nhượng hoàn toàn khu vực này.
“Nếu chúng ta tự nguyện rời khỏi Donbas hoặc vì sức ép mà phải rút đi, chúng ta sẽ bắt đầu một cuộc chiến thứ ba” - ông Zelensky nói.
Donbas, viết tắt của “lưu vực Donetsk”, là một vùng công nghiệp và khai khoáng giáp biên giới Nga. Khu vực này gồm hai tỉnh Donetsk và Luhansk với khoảng 4 triệu dân sinh sống.
Vì sao Donbas ngay từ đầu đã là điểm nóng trong cuộc chiến ở Ukraine? Vì sao nó vẫn sẽ tiếp tục là trung tâm căng thẳng giữa Moscow và Kiev trong tương lai gần?
Vùng đất mang tính biểu tượng, có ý nghĩa chiến lược sống còn
Một trong những lý do then chốt mà Nga đưa ra khi phát động chiến dịch quân sự đặc biệt là nhằm giành lại những vùng đất của Nga, theo trang Foreign Policy. Tổng thống Putin nhiều lần mô tả Donbas như một phần lãnh thổ Nga trong lịch sử.
Năm 2022, ông Putin cáo buộc Ukraine phạm tội diệt chủng đối với những người nói tiếng Nga trong khu vực.
Donbas có đông đảo dân số nói tiếng Nga, một phần do vị trí gần Nga và các mối liên hệ lịch sử. Khu vực này từng là trung tâm công nghiệp và khai khoáng quan trọng của Liên Xô, thu hút một lượng lớn công nhân Nga, đặc biệt trong giai đoạn tái thiết sau Thế chiến II.
Ở Donbas, nhiều người, kể cả người Ukraine, vẫn dùng tiếng Nga như tiếng mẹ đẻ. Theo cuộc điều tra dân số gần nhất năm 2001, người Nga chiếm khoảng 1/3 dân số Donbas, còn người Ukraine chiếm hơn một nửa. Khi Liên Xô tan rã, khoảng 2/3 cư dân Donbas coi tiếng Nga là ngôn ngữ mẹ đẻ. Khảo sát gần đây cũng cho thấy khoảng 51% người ở miền Đông Ukraine sử dụng cả tiếng Ukraine và tiếng Nga trong gia đình.
Dù Donbas có nhiều mối liên hệ lịch sử với Nga và cộng đồng nói tiếng Nga, nhưng cuộc bầu cử trong khu vực phản ánh bức tranh đa chiều về thái độ đối với Nga. Năm 1991, Ukraine bỏ phiếu áp đảo ủng hộ độc lập khỏi Liên Xô, trong đó 83% cử tri Donbas cũng đồng ý. Nhưng đến cuộc bầu cử tổng thống năm 2010, đảng thân Nga của ông Viktor Yanukovych thắng áp đảo ở miền Đông.
Ông Zelensky, người có tiếng Nga là ngôn ngữ mẹ đẻ và từng tranh cử với cam kết chấm dứt chiến tranh ở miền Đông Ukraine, đã nhận được sự ủng hộ mạnh mẽ từ cử tri ở một số khu vực Donbas trong cuộc bầu cử năm 2019.
Ngoài tầm quan trọng mang tính biểu tượng, Donbas còn có giá trị chiến lược và kinh tế lớn. Đây là vùng đất giàu tài nguyên với trữ lượng than, khoáng sản, đất nông nghiệp, và đường bờ biển giáp biển Azov.
Bên cạnh đó, Donbas còn có giá trị về địa chính trị. Cảng Mariupol của Donbas mang lại khả năng tiếp cận Biển Đen, và vì đây là “chiến trường kéo dài nhất trong cuộc chiến” nên cả hai bên đều khó lòng từ bỏ, theo Erik Herron, nhà khoa học chính trị tại ĐH West Virginia (Mỹ).
Điều này phần nào lý giải vì sao Donbas luôn là tâm điểm trong cuộc chiến.
Trái tim cuộc chiến, vành đai pháo đài của Ukraine
Người Ukraine thường nói rằng cuộc chiến không bắt đầu từ năm 2022, mà từ năm 2014 - thời điểm Ukraine trải qua biến động chính trị và xã hội to lớn. Năm đó, Nga sáp nhập bán đảo Crimea từ Ukraine.
Cũng trong năm 2014, Lực lượng ly khai ở Donbas tuyên bố thành lập “Cộng hòa Nhân dân Donetsk” và “Cộng hòa Nhân dân Lugansk”. Chính phủ Ukraine đáp trả bằng chiến dịch “chống khủng bố,” dẫn đến giao tranh ác liệt kéo dài nhiều tháng. Hai bên cáo buộc lẫn nhau phạm tội ác chiến tranh, trong khi Kiev tố Nga đứng sau, còn Moscow phủ nhận đưa quân vào Donbas.
Các thỏa thuận ngừng bắn, được biết đến với tên gọi Hiệp định Minsk, được ký vào năm 2014 và 2015, giúp hạ nhiệt phần nào giao tranh. Tuy nhiên, các thỏa thuận này chưa bao giờ được thực thi đầy đủ, và cuộc chiến kéo dài với mức độ khác nhau trong suốt 8 năm.
Cuộc giao tranh khởi phát từ năm 2014 tại Donbas, khiến khoảng 1,5 triệu người rời bỏ quê hương kể từ đó.
Tháng 2-2022, Nga phát động chiến dịch quân sự đặc biệt ở Ukraine. Đến tháng 9-2022, Nga tuyên bố sáp nhập 4 tỉnh miền đông Ukraine, bao gồm khu vực Donbas.
Đến nay Nga kiểm soát khoảng 88% Donbas, bao gồm toàn bộ Luhansk và khoảng 70% Donetsk. Ukraine vẫn kiểm soát khoảng 30% Donetsk, nơi còn khoảng 250.000 người sinh sống.
Giới chuyên gia nhìn chung đồng ý rằng Nga hiện chưa thể nhanh chóng kiểm soát phần còn lại của Donbas. Nỗ lực nhiều tháng qua của Moscow ở TP Pokrovsk (Donetsk) chưa mang lại kết quả là một ví dụ.
Một số thành TP ở phía Tây Donetsk vẫn do Ukraine kiểm soát như Kramatorsk, Sloviansk, Kostyantynivka, và Druzhkivka, cũng được coi là những phần quan trọng trong “vành đai pháo đài” của Kiev và có vai trò then chốt trong khả năng bảo vệ phần còn lại của đất nước.
“Trong 11 năm qua, Ukraine đã dành thời gian, tiền bạc và nỗ lực để củng cố vành đai pháo đài này và xây dựng đáng kể hạ tầng công nghiệp quốc phòng cũng như phòng thủ xung quanh các TP đó” - Viện Nghiên cứu Chiến tranh, cơ quan theo dõi sát sao xung đột Ukraine trong nhiều năm, cho biết trong một báo cáo gần đây.
Theo cựu Đại sứ Mỹ tại Ukraine - ông William Taylor, việc Ukraine “tự nguyện” từ bỏ “địa thế chiến lược” ở Donbas và trao quyền kiểm soát các TP pháo đài này là điều “không thể tưởng tượng nổi”.
Tuy nhiên, theo các chuyên gia, dù Ukraine không muốn từ bỏ phần lãnh thổ còn nắm giữ ở Donbas, thì thực tế là khả năng Kiev giành lại vùng lãnh thổ ở Donetsk hay Luhansk hiện do Nga kiểm soát cũng vô cùng mong manh.
|
|
