Vào lúc 11 giờ 9 phút sáng hôm thứ Sáu, 15 tháng Tám, hai nhân vật lãnh đạo Mỹ-Nga, Donald Trump và Vladimir Putin, cùng lúc bước xuống phi cơ riêng và gặp nhau, tươi cười bắt tay nhau giữa thảm đỏ tại căn cứ liên hợp Elmendorf-Richardson ở Anchorage, Alaska. Sau đó cả hai bước vào chiếc xe limousine riêng của tổng thống Mỹ, ngồi cạnh nhau và không có thông dịch viên đi kèm, một cảnh tượng hiếm thấy vì người này hầu như không đi chung xe, và báo chí cũng ghi nhận ông Putin vẫn có một chiếc limousine riêng hiệu Aurus đang đậu chờ trên phi đạo.
Ông Donald Trump (phải), tổng thống Mỹ, ra về với "tay không" sau khi gặp ông Vladimir Putin, tổng thống Nga, tại Joint Base Elmendorf-Richardson ở Anchorage, Alaska, hôm thứ Sáu, 15 tháng Tám. (Ảnh: Andrew Caballero-Reynolds/AFP via Getty Images)
Khoảnh khắc hiế
m hoi đó dường như cho thấy giữa hai ông Trump-Putin có một
"tình bạn thắm thiết" vượt lên cả những nghi thức ngoại giao thông thường. Tình bạn đó được cho là yếu tố nền tảng của mối bang giao Nga-Mỹ, định hình cuộc chiến tranh ở Ukraine, và tác động sâu xa đến trật tự thế giới hiện nay. Thực chất thì
"tình bạn" đó là như thế nào?
Ông Trump và ông Putin sẽ thảo luận về nhiều vấn đề, mà trọng tâm là cuộc chiến đang xảy ra ở Ukraine. Ai cũng trông đợi ông Trump sẽ thuyết phục ông Putin để chấm dứt chiến tranh, bắt đầu đàm phán về hòa bình, nhưng không có nhiều người tin rằng ông Trump sẽ thành công, không tin nổi Putin sẽ ngừng tấn công, ngừng giết người dân Ukraine và từ bỏ tham vọng chiếm đóng lãnh thổ của nước láng giềng.
Cho dù kết quả cuộc họp như thế nào thì đây cũng là một nỗ lực đáng ghi nhận của ông Trump trên con đường tìm kiếm một cuộc ngừng chiến cho Ukraine và tìm kiếm giải Nobel Hòa Bình cho riêng cá nhân ông.
"Tôi muốn thấy một lệnh ngừng bắn nhanh chóng. Tôi không biết liệu hôm nay nó sẽ có không. Nhưng tôi sẽ không vui nếu hôm nay không có nó [ngừng bắn]", ông Trump đã nói với báo chí. Và ông hi vọng, với tình bạn thắm thiết giữa hai người, ông Putin sẽ thay đổi.
Đây là lần gặp trực tiếp thứ 7 giữa hai ông Trump-Putin, và là cuộc gặp đầu tiên trong nhiệm kỳ tổng thống thứ hai của ông Trump. Song với ông Putin, đây là chuyến thăm Mỹ đầu tiên kể từ năm 2015, diễn ra trong lúc ông Putin đang bị truy nã từ phán quyết Tòa Hình Sự Quốc Tế ban hành, đất nước ông đang bị Mỹ cấm vận và bị nhiều nhân vật lãnh đạo Tây phương xa lánh sau khi ông tiến hành cuộc xâm lược vô cớ vào Ukraine, một quốc gia láng giềng có chủ quyền.
Trong bối cảnh đó, ông Trump đã trao cho ông Putin một thắng lợi ngoại giao hết sức to lớn: tổ chức đón tiếp ông Putin một cách long trọng trên đất Mỹ. Hình ảnh hai nhà lãnh đạo Nga-Mỹ tay trong tay cùng bước đi trên thảm đỏ, cùng chủ trì hội nghị, là thứ mà ông Putin khao khát mong đợi để quảng cáo tuyên truyền hình ảnh với dân chúng trong nước và với các đồng minh ít ỏi của Nga trên chính trường quốc tế.
***
Đây chỉ là
"món quà" mới nhất trong tình bạn lâu dài và có lúc những thăng trầm giữa ông Trump và ông Putin. Ai cũng biết rõ, ông Trump từ lâu đã nể phục tên độc tài Nga và coi đó như một hình mẫu. Ngay từ năm 2007, khi tuần báo
TIME chọn ông Putin làm
"Nhân vật nỗi bật của năm", ông Trump đã viết thư chúc mừng, trong đó ông tự nhận mình là
"big fan" của ông Putin. Sáu năm sau, ông Trump đưa cuộc thi sắc đẹp Miss Universe do ông lđứng àm chủ trì tổ chức đến Moscow. Trước cuộc thi này, ông lên truyền hình tâm sự rằng ông không biết ông Putin có đến dự được không, nếu có thì
"ông ấy sẽ trở thành bạn thân mới của tôi". Nhưng rất tiếc ông Putin sau đó đã không đến.
Trong vài năm sau đó, từ 2013 đến 2016, ông Trump đã cố gắng không thành công trong việc nhờ ông Putin giúp đỡ để cho xây dựng một tòa tháp Trump ở Moscow. Khi tuyên bố tranh cử tổng thống năm 2015, ông Trump nói với báo chí rằng, ông sẽ
"rất hòa thuận với Vladimir Putin", còn ông Putin gọi ông Trump là
"một người tài năng sáng chói".
Sau đó là chiến dịch can thiệp của Nga vào cuộc bầu cử tổng thống Mỹ năm 2016, trong đó có việc tin tặc Nga xâm nhập và thu thập thư điện tử của bà Hillary Clinton và các giới chức đảng Dân Chủ. Một báo cáo tình báo Mỹ công bố tháng Giêng, 2017 kết luận rằng, ông Putin đã ra lệnh mở một chiến dịch can thiệp bầu cử nhằm
"hủy hoại lòng tin của công chúng vào tiến trình dân chủ của Mỹ, bôi lọ Thượng nghị sĩ Clinton, gây hại cho khả năng đắc cử và nhiệm kỳ tổng thống tiềm năng của bà ta". Báo cáo này cũng cho biết,
"Nga rõ ràng là yêu thích ông Trump hơn".
Vấn đề vai trò của Nga trong bầu cử Mỹ tiếp tục nổi bật trên chính trường Mỹ một thời gian dài, dẫn đến cuộc điều tra của ông Robert Mueller III, công tố viên đặc biệt, và Ủy Ban Điều Tra Thượng Viện. Các báo cáo điều tra ghi nhận ông Putin đã cố gắng tác động đến cuộc bầu cử Mỹ bằng cách tạo ra ảnh hưởng tiêu cực đến dư luận nhưng cho rằng không có bằng chứng về sự cấu kết giữa Nga với ông Trump nhằm giành ưu thế trong bầu cử. Ông Mueller đã cho truy tố nhiều người Nga, và cũng đã thuyết phục được một số phụ tá của ông Trump nhận tội vì đã vi phạm nhiều luật khác nhau, nhưng ông này không đưa ra kết luận chiến dịch tranh cử của ông Trump
"có sự âm mưu hoặc sự phối hợp với người Nga".
Trong nhiệm kỳ đầu (2017-2021) ông Trump đã có 6 lần trò chuyện trực tiếp với ông Putin [2 lần ở Hamburg (Đức), Đà Nẵng (Việt Nam), Helsinki (Phần Lan), Buenos Aires (Argentina), Osaka (Nhật)]. Sau tất cả những lần gặp đó ông Trump đều khẳng định Nga không can thiệp vào chính trường Mỹ và ông tin lời ông Putin hơn là các báo cáo của giới tình báo Hoa Kỳ về sự việc này.
Những cuộc gặp trực tiếp (và thân thiện) với ông Putin trong nhiệm kỳ đầu của ông Trump còn làm cho giới quan sát đoán già đoán non về một chiến thuật của Hoa Kỳ nhằm liên kết với Nga để cùng kiềm chế TQ, tức là đi vào con đường
realpolitik (chính trị thực dụng) mà ông Henry Kissinger đã đi qua hồi năm 1972 nhưng nay cho thay đổi đối tác. Thực tế cho thấy đã không có một mối liên kết như vậy.
Sau khi thất cử năm 2020 và về sống ở dinh thự Mar-A-Lago ở Florida, ông Trump vẫn tiếp tục giữ liên lạc với ông Putin cho đến khi ông trở lại Tòa Bạch Ốc vào tháng Giêng năm nay trong bối cảnh ông Putin đang bị sa lầy vào cuộc chiến tranh xâm lược Ukraine, và liên tục bị chính phủ Mỹ và Liên Âu ban hành lệnh cấm vận ngặt nghèo.
***
Khi ông Trump trở lại Tòa Bạch Ốc, quan điểm của Mỹ về chiến tranh Ukraine và Nga có phần thay đổi. Thay vì ủng hộ cho Ukraine, ông Trump đổ lỗi cho Tổng thống Volodymyr Zelensky đã khơi mào cuộc chiến. Ông đổ lỗi cho cựu Tổng thống Joe Biden do yếu kém để gây ra cuộc chiến, cho rằng nếu ông tiếp tục làm tổng thống thì đã không có chiến tranh. Ông chê trách khối quân sự NATO.
Ông ca ngợi
"sự khôn ngoan của Putin" vào ngày tên độc tài Nga này liều lĩnh xua quân vượt biên giới Ukraine tháng Hai, 2022. Đi xa hơn, ông đe dọa cắt đứt viện trợ quân sự và tin tức tình báo cho Ukraine và thực tế đã cho thực thi như vậy sau khi đã lớn tiếng mắng nhiếc nhân vật lãnh đạo Ukraine là
"vô ơn" tại Phòng Bầu Dục, trước ống kính truyền hình thế giới.
Mặc dù ông Trump đôi khi mắng mỏ ông Putin, gọi ông Putin là
"đồ điên", hoặc nói những lời thông cảm với người Ukraine, nhưng về tổng quát ông Trump vẫn tỏ ra kiên nhẫn thuyết phục ông Putin chấp nhận một lệnh ngừng bắn và tiến đến một hiệp định hòa bình để kết thúc cuộc chiến tranh vô nghĩa đã tiêu hao hàng triệu sinh mạng.
Rồi một ngày ông Trump nhận ra rằng lời cam kết của ông
"chấm dứt chiến tranh trong 24 giờ" chỉ là ảo tưởng, những lời kêu gọi ngừng bắn của ông liên tục bị ông Putin cho phớt lờ. Sở dĩ ông Putin không chịu ngừng bắn, cũng không muốn đàm phán chỉ vì ông ta tin rằng nhờ chính phủ Trump, ông ta có thể chinh phục toàn bộ nước Ukraine và có thể thắng trong cuộc chiến tranh này.
Các cuộc tấn công của Nga vào Ukraine càng ngày càng khốc liệt đến mức ông Trump phải than thở:
"Chúng tôi không hài lòng với Putin. Tôi không hài lòng với Putin… Bởi vì ông ta đang giết quá nhiều người".
Hồi lúc tháng Tư, ông Trump tự nhận mình đã bị lợi dụng như một kẻ ngốc.
"Có lẽ ông ta [Putin] không muốn chấm dứt chiến tranh, ông ta chỉ đang lợi dụng tôi thôi". Và đến đầu tháng Bảy vừa qua, ông Trump một lần nữa cay đắng thừa nhận:
"Chúng ta bị Putin chơi xỏ", rằng,
"lúc nào Putin cũng nói những lời đường mật nhưng hóa ra là vô nghĩa".
Thế nhưng, thay vì cho trừng phạt kẻ chơi xỏ mình, ông Trump lại trải thảm đỏ mời ông Putin đến Mỹ để họp mặt!
***
Ông Trump thuộc kiểu người
"thù lâu nhớ dai", những kẻ nào gây sự với ông sẽ khó mà sống yên ổn. Khi nắm được quyền lực, việc đầu tiên ông làm là thưởng cho những người ủng hộ ông (ví dụ ra lệnh ân xá hàng loạt cho những kẻ bạo loạn tấn công Quốc Hội ngày 6 tháng Giêng, 2021), đồng thời ký sac91 lệnh trừng trị những người chống lại ông.
Các chính trị gia đối thủ, kể cả cựu tổng thống tiền nhiệm, bị dọa cho truy tố, các công chức làm trái ý ông đã bị đuổi việc ngay lập tức mà trường hợp bà giám đốc Cơ Quan Thống Kê Lao Động (BLS) mới đây là một ví dụ điển hình chỉ vì đả dám kê ra con số trung thục về công ăn việc làm.
Ngay cả các nhân vật lãnh đạo các quốc gia đồng minh, nếu làm chuyện gì mà ông không thích thì lập tức bị ông bôi lọ, trừng phạt, có người mất cả sự nghiệp. Mới đây, khi không hài lòng với nhân vật lãnh đạo Brazil và Ấn Độ, ông lập tức cho đánh thuế 50% lên hàng hóa xuất cảng của hai quốc gia này dù việc áp đặt thuế đó không có căn cứ về thương mại (Brazil bị thâm thủng trong giao dịch buôn bán với Mỹ).
Nhưng ông Vladimir Putin là một ngoại lệ. Rõ ràng ông Trump có một sự nể trọng bí ẩn dành cho ông Putin mà không ai tìm ra được nguyên do, không ai giải thích được tại sao nhân vật lãnh đạo của siêu cường số một thế giới, một
"siêu nhân dọc ngang nào biết trên đầu có ai" như ông Trump lại bị lép vế một cách kỳ cục trước ông Putin, một kẻ xâm lược khát máu, một tên tội phạm chiến tranh quốc tế đang bị truy nã.
Không giải thích được bằng lý lẽ thì người ta tìm đến thuyết âm mưu. Đã có nhiều sách báo lan truyền thông tin ông Trump là một
"nguồn tài sản tình báo" của Nga với mật danh là
"đồng chí Kranos"; cũng có thuyết âm mưu nói rằng, tình báo Nga đã nắm được những bí mật động trời về đời tư của ông Trump và sử dụng các bí mật ấy để tống tiền và khống chế Trump… Nhưng những lý thuyết này chỉ là tin đồn, để kiểm chứng được sự thật chắc còn phải mất nhiều năm nữa để moi tìm ra.
Có một lối giải thích có vẻ hợp lý về tình bạn Trump-Putin: cả hai đều là những nhân vật lãnh đạo mang
"não trạng đế quốc", coi việc bành trướng lãnh thổ quốc gia là biểu hiện của sức mạnh, coi thế giới vận hành theo ý chí của các cường quốc trong khi các quốc gia nhược tiểu chỉ có thể là các chư hầu mà số phận là do các ông lớn quyết định.
Ông Putin vốn nằm trong bộ phận tình báo phản gián Nga, luôn nuôi tham vọng phục hồi đế chế Cộng Sản Liên Xô và ông ta coi sự sụp đổ của Liên Xô năm 1991 là thảm họa địa lý chính trị tồi tệ nhất trong lịch sử. Với tham vọng đó, ông Putin liên tục phát động chiến tranh xâm chiếm lãnh thổ các nước láng giềng mà Ukraine là một ví dụ: mất vào tay Nga bán đảo Crimea năm 2014 và nay đang bị Nga đòi chiếm 4 tỉnh miền Đông do khoáng sản quý hiếm nằm tron ở nơi này cùng với nguồn nông sản … Ông Trump thì đánh tiếng đòi thâu tóm đảo Greenland của Đan Mạch, thậm chí còn đòi sáp nhập Canada biến thành tiểu bang thứ 51 của Hoa Kỳ…
Cùng não trạng với ông Trump và ông Putin còn có Tập Cận Bình bên TQ, Kim Jong Un của Bắc Hàn và các giáo sĩ thần quyền của Iran. Cho nên, trong lúc khinh thường các nhân vật lãnh đạo đồng minh, ông Trump lại luôn tỏ ra nể trọng các tên lãnh đạo độc tài của Phe Trục mới, đối thủ của nước Mỹ. Ông Putin nhắm phục hồi đế chế Liên Xô, ông Trump muốn
"Make America Great Again" thì ông Tập cũng nỗ lực
"Phục Hưng Dân Tộc Trung Hoa" mà các nước láng giềng đang hết sức cảnh giác.
Có lẽ nào chính do mối
"tâm đầu ý hợp" về chính trị là nền tảng cho tình bạn thắm thiết giữa hai nhân vật lãnh đạo Mỹ-Nga? Hãy chờ xem.
