Đang vung tiền ở 1 châu lục, Trung Quốc bất ngờ "hãm phanh". Rất có thể đây là sự kết thúc của thời kỳ vàng?
Trung Quốc đang cho thấy sự thay đổi “180 độ” trong chiến lược vung tiền cho các dự án cơ sở hạ tầng quy mô lớn ở châu Phi theo sáng kiến Vành đai - Con đường.
Thanh long Việt Nam sắp có "cứu tinh", tiêu thụ lượng hàng ngang ngửa Trung Quốc?
TQ đưa "deal" hời "gạ" Thái Lan tham gia Vành đai - Con đường, quy trình nhanh bất thường
Trung Quốc lâu nay vẫn luôn cung cấp hầu hết các gói vay tài chính cho các dự án cơ sở hạ tầng quy mô lớn ở châu Phi theo sáng kiến Vành đai - Con đường.
Tuy nhiên, đang có một sự thay đổi lớn trong chính sách cho vay của Bắc Kinh tại lục địa đen này, cho thấy chiến lược của Trung Quốc đang xoay chiều, các nhà quan sát nhận định.
Đánh dấu sự kết thúc thời kỳ vàng của Trung Quốc?
Vào đầu tháng này, Maroc trở thành quốc gia đầu tiên trong khu vực Bắc Phi ký kết kế hoạch triển khai chương trình cơ sở hạ tầng khổng lồ của Trung Quốc, sáng kiến Vành đai - Con đường.
Bốn quốc gia Bắc Phi khác - Ai Cập, Libya, Tunisia và Algeria - đã ký các biên bản ghi nhớ (MoU) về Vành đai - Con đường nhưng Maroc là quốc gia đầu tiên đánh dấu bước tiến mới: trình bày chi tiết các dự án mà họ và Trung Quốc sẽ thực hiện.
Bộ trưởng Ngoại giao Maroc Nasser Bourita cho biết, sáng kiến này sẽ "mở ra triển vọng mới cho thương mại và đầu tư, đồng thời mang lại các cơ hội bổ sung phù hợp với mô hình phát triển mới của vương quốc này".
Các nhà quan sát nhận định, khi mà trước đây thỏa thuận đó gần như là một sự đảm bảo cho việc cấp vốn, thì giờ đây, nó không nhất thiết phải chuyển thành nguồn tài chính lớn hơn từ Trung Quốc, đặc biệt là cho các cơ sở hạ tầng lớn.
Maroc nằm trong số hơn 50 quốc gia châu Phi đã ký kế hoạch thực hiện Vành đai và Con đường với Trung Quốc. Những quốc gia mới ký kết vào năm ngoái bao gồm Guinea-Bissau, Eritrea, Sao Tome và Principe và Cộng hòa Trung Phi.
Trước đây, khi tham gia Vành đai - Con đường, các nước thường kỳ vọng nó sẽ mang lại triển vọng Trung Quốc sẽ cung cấp nguồn vốn lớn, thường cho các dự án cơ sở hạ tầng khổng lồ.
Và các ngân hàng chính sách Trung Quốc như Ngân hàng xuất nhập khẩu Trung Quốc (Exim Bank) và Ngân hàng Phát triển (CDB). Nhưng giờ đây, các ngân hàng này đang yêu cầu nhiều hơn như đòi hỏi các chính sách khả thi chi tiết mới cho vay, trong bối cảnh vấn đề nợ nần ở châu lục này đang rơi vào căng thẳng.
Các dự án của Trung Quốc ở châu Phi đang vướng vào cảnh nợ nần chồng chất. Ảnh: Getty
Mục tiêu thực sự của Bắc Kinh
Benjamin Barton, một giáo sư tại cơ sở Malaysia của Đại học Nottingham, cho biết, trong bối cảnh nền kinh tế Trung Quốc đang suy thoái và cả cách tiếp cận hướng nội và bảo thủ, mọi chính sách vung tiền đang thay đổi. "Những ngày đầu của các dự án thiếu cân nhắc và chi tiêu hoang phí đã qua và đây là thời điểm tạm thời nghỉ ngơi", giáo sư này nhấn mạnh.
Giáo sư Barton cho biết, các dự án tài trợ sẽ trở nên khắc khổ hơn, được thúc đẩy bởi các yếu tố tài chính, môi trường, xã hội và chính trị - thay vì "chỉ đồng ý cho các dự án vì lợi ích tăng số lượng dự án".
Ông nói rằng đối với Trung Quốc, trọng tâm của Vành đai - Con đường không phải là việc mở rộng triển khai để tăng phạm vi tài trợ cho các dự án mới mà là mở rộng "thành viên" để tăng tính hợp pháp của sáng kiến này.
Theo ông, vì mục đích chú trọng của Vành đai - Con đường là tác động đến các quốc gia ở Khu vực phía Nam bán cầu (Global South, gọi chung cho các nước đang phát triển ở Nam Mỹ, châu Phi và châu Á), nên càng có nhiều quốc gia châu Phi ký MoU tham gia thì càng tốt. "Trung Quốc sẽ tiếp tục nỗ lực để các nước Global South đăng ký Vành đai-Con đường với nỗ lực cuối cùng là thu hút tất cả các nước này tham gia".
Lauren Johnston, một giảng viên tại Đại học Adelaide và là người sáng lập New South Economics, cũng cho rằng, đầu tư của Trung Quốc đang thay đổi. Bà nói rằng, các khoản đầu tư lớn của Trung Quốc trước đây thường liên quan đến các dự án cơ sở hạ tầng quy mô lớn, đặc biệt là trong lĩnh vực năng lượng.
"Nhưng bây giờ trọng tâm là hiện thực hóa một số giá trị đó, chẳng hạn như thúc đẩy xuất khẩu, tăng việc làm và di chuyển một số chuỗi giá trị", bà nhận định.
Bà cho biết các dòng đầu tư, bao gồm cả tài chính, di chuyển theo "từng đợt và từng đợt" và không phải tăng liên tục "để thể hiện cam kết liên tục từ Trung Quốc".
Các nhà ngoại giao hàng đầu của Trung Quốc thăm Đông Phi để thúc đẩy hòa bình, đảm bảo ổn định cho các đồng minh Vành đai - Con đường.
Mark Bohlund, một nhà phân tích nghiên cứu tín dụng cấp cao tại REDD Intelligence, cho biết, Vành đai - Con đường đã được "phóng đại như một động lực cho hoạt động cho vay của Trung Quốc ở châu Phi". Vì vậy, việc các nước tham gia sáng kiến này không đồng nghĩa với việc sẽ được kích hoạt nguồn tài chính mới hoặc nhiều hơn từ Trung Quốc.
Theo ông, thực tế thì nguồn cho vay của Trung Quốc nói chung đối với châu Phi chỉ đạt mức cao nhất vào năm 2013, năm Vành đai - Con đường được công bố.
Ông cho biết Bắc Kinh đã phát tín hiệu tại Diễn đàn về Hợp tác Trung Quốc-Châu Phi (FOCAC) vào tháng 11/2021 ở Dakar rằng họ sẽ tiếp tục chuyển các cam kết tài chính chính thức với châu Phi theo hướng tài trợ thương mại và hỗ trợ đầu tư dựa trên vốn chủ sở hữu của Trung Quốc thay vì cho vay quy mô lớn cho các dự án cơ sở hạ tầng.
Ông cho biết những bổ sung mới như thế này có thể được coi là một sự phát triển về mặt chính trị.
"Đối với Bắc Kinh, động cơ chính là thắt chặt các nước tham gia Vành đai - Con đường gần gũi hơn về mặt chính trị và tăng cường sự ủng hộ đối với Bắc Kinh tại các diễn đàn như Đại hội đồng Liên hợp quốc", Bohlund nói.
Trung Quốc vẫn tài trợ cho các nhà máy than ở châu Phi bất chấp những lo ngại về môi trường.
Ngân hàng, tổ chức cho vay sẽ ngày càng "khó tính"
Kanyi Lui, một luật sư tài chính quốc tế tại công ty luật Pinsent Masons ở Bắc Kinh, cũng nhận thấy sự chuyển hướng khỏi chỉ các dự án cơ sở hạ tầng.
Ông nói: "Không giống như tài trợ cho các dự án xây dựng quy mô lớn, các khoản tài trợ thương mại này có xu hướng liên quan đến các mối quan hệ lâu dài hơn và sẽ tăng cường kết nối và trao đổi giữa nước sở tại và Trung Quốc.
"Chúng tôi kỳ vọng sẽ thấy các khoản đầu tư nhỏ hơn nhưng có chất lượng cao hơn từ Trung Quốc vào châu Phi, đặc biệt liên quan đến các tài sản và hoạt động hiệu quả có thể được hưởng lợi từ các dự án cơ sở hạ tầng lớn đã được ủy nhiệm trước đó, đồng thời cũng thúc đẩy nền kinh tế địa phương bằng cách thúc đẩy xuất khẩu".
Trong cuộc họp tại Dakar, Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình từng cam kết tài trợ 10 tỷ USD để hỗ trợ xuất khẩu của châu Phi và 10 tỷ USD hạn mức tín dụng khác dành cho các tổ chức tài chính. Nhưng ông Tập không cho biết sẽ rót bao nhiêu vào các dự án xây dựng song phương ở châu Phi.
Tuy nhiên, ông Lui nói điều này không có nghĩa là Trung Quốc sẽ rút khỏi cơ sở hạ tầng ở châu Phi. "Đây là lĩnh vực mà Trung Quốc có thế mạnh độc nhất vô nhị và đã có sẵn một hệ thống dự án quy mô lớn đã được xây dựng trong thập kỷ qua".
Tuy nhiên, ông cho biết các ngân hàng thương mại làm việc với các bên cho vay đa phương có thể sẽ đóng vai trò tích cực hơn nữa trong việc cấp vốn cho các dự án này trong tương lai. Và các ngân hàng và tổ chức cho vay sẽ ngày càng "khó tính" hơn./.
Vietbf@ sưu tập
