Khi chính phủ bị bao vây trong ṿng vây người biểu t́nh bạo loạn, Tổng thống Kazakhstan đă quay sang nhờ cậy Nga, một sự lựa chọn có thể sẽ định h́nh lại nền chính trị của Trung Á.
Để được tiếp thêm sức lực trong t́nh cảnh bị "bao vây tứ phía", Tổng thống Tokayev đă nhờ cậy người đồng cấp Nga Vladimir Putin can thiệp và đó là quyết định kịp thời cho Kazakhstan.
Vị Tổng thống đương nhiệm của Kazakhstan - ông Kassym-Jomart Tokayev - lớn lên trong một gia đ́nh kỹ trị. Là con trai của một nhà trí thức lỗi lạc, ông Tokayev học tại một học viện hàng đầu ở Moscow dành cho các nhà ngoại giao, và sau đó làm việc tại Đại sứ quán Liên Xô ở Bắc Kinh.
Ông từng là cố vấn cho vị cựu Tổng thống Kazakhstan đầy quyền lực Nursultan Nazarbayev, nhân vật đă nắm quyền cai trị đất nước Trung Á giàu dầu mỏ này trong gần ba thập kỷ (1991-2019) và sau đó, vào năm 2019, đă trở thành người kế nhiệm của ông.
V́ vậy, việc ông Tokayev lên nắm quyền được xem như là một mô h́nh về chính sách nắm quyền "nối ngôi".
Chiến thắng lớn cho ông Putin?
Tuy nhiên, giờ đây, nguyên nhân đằng sau cuộc khủng hoảng đẫm máu tại Kazakhstan vẫn chưa được giải đáp, nhưng các chuyên gia nhận định đây có thể là dấu hiệu của cuộc chiến quyền lực giữa các phe phái trong chính phủ nước này, mà cụ thể ở đây là giữa hai phe của Tổng thống Tokayev và người tiền nhiệm quyền lực Nazarbayev, 81 tuổi.
Đỉnh điểm của sự bất ổn là vào hôm 5/1, Tổng thống Tokayev tuyên bố đă sa thải ông Nazarbayev khỏi chức vụ người đứng đầu Hội đồng An ninh Quốc gia. Đây là vị trí mà cựu Tổng thống Nazarbayev dù đă rời chính trường vào năm 2019 nhưng vẫn nắm giữ cho đến nay. Tổng thống Tokayev cũng sa thải cháu trai của ông Nazarbayev là Samat Abish khỏi vị trí Phó Giám đốc Cơ quan an ninh Quốc gia chính cũng như sa thải một số người khác thân cận với cựu tổng thống.
Và để được tiếp thêm sức lực trong t́nh cảnh này, ông Tokayev đă nhờ cậy người đồng cấp Nga Vladimir Putin.
C̣n quá sớm để nói chắc rằng, liệu khủng hoảng của Kazakhstan có phải là một chiến thắng cho ông Putin hay không. Nhưng nhà lănh đạo Nga đă nhanh chóng đáp ứng yêu cầu giúp đỡ của người đồng cấp Tokayev bằng cách điều quân đội thuộc Tổ chức Hiệp ước An ninh Tập thể (CSTO) đến dập tắt cuộc nổi dậy ở quốc gia láng giềng.
Định h́nh lại bản đồ chính trị Trung Á
Các nhà phân tích và chuyên gia về Trung Á nói rằng, khi chính phủ bị bao vây và vị thế chính trị đang bị nghiêng ngả, ông Tokayev, 68 tuổi, thật sự không đủ lực và cũng không đủ một ḿnh chống chọi.
Và sự liên kết nhanh chóng của ông với Moscow cho thấy một sự thay đổi có khả năng định h́nh lại bản đồ chính trị trong một khu vực vốn đă chứng kiến sự tranh giành ảnh hưởng gay gắt giữa Mỹ, Nga và Trung Quốc.
Bà Erica Marat, giáo sư tại Đại học Quốc pḥng, một trường đại học quân sự ở Washington (Mỹ) cho biết, sau động thái này Kazakhstan sẽ trở thành "một đối tác phục tùng hơn, trung thành hơn", đồng thời cho biết thêm rằng, Kazakhstan sẽ "phải liên kết nhiều hơn với Nga để chống lại phương Tây trong các vấn đề địa chính trị và toàn cầu".
Trong một bài phát biểu đầy mạnh mẽ vào hôm 7/1, trong đó có cảnh báo rằng lực lượng an ninh chính phủ mạnh tay trấn áp làn sóng biểu t́nh bạo loạn, Tổng thống Tokayev thể hiện sự tôn trọng đối với ông Putin, gửi lời cảm ơn đặc biệt tới nhà lănh đạo Nga v́ đă hỗ trợ "rất kịp thời và quan trọng nhất, nồng nhiệt, một cách thân thiện".
Nhà lănh đạo Kazakhstan một lần nữa bày tỏ "ḷng biết ơn đặc biệt" đối với Nga trong cuộc điện đàm với ông Putin hôm 8/1, Điện Kremlin cho biết.
Thật vậy, theo giới quan sát, một trong những t́nh tiết bất ngờ khác trong cuộc khủng hoảng lần này là sự thay đổi của Tổng thống Tokayev, từ một nhà lănh đạo điềm tĩnh thành một vị tướng quân đội với tuyên bố mạnh mẽ sẽ "không tha cho những kẻ khủng bố và cướp bóc".
Ông Tokayev có lư do và động lực để làm điều đó.
Cuộc chiến trong nội bộ tinh hoa chính trị?
Vài ngày sau khi các cuộc biểu t́nh bắt đầu vào ngày 2/1 để phản đối giá nhiên liệu tăng cao, ông Tokayev cho biết sẽ hủy bỏ việc tăng giá. Nhưng những người biểu t́nh đă bắt đầu yêu cầu cao hơn, yêu cầu chấm dứt hệ thống chính trị mà ông Nazarbayev đă xây dựng và duy tŕ kể từ khi đất nước tuyên bố độc lập khỏi Liên Xô vào năm 1991.
Những kẻ nổi loạn đă nhanh chóng đột nhập vào ít nhất một kho vũ khí của chính phủ và hầu như không vấp phải nhiều kháng cự. Họ lao vào tiếp quản các ṭa nhà chính phủ và sân bay ở Almaty, thành phố lớn nhất và trung tâm kinh tế của Kazakhstan. Điều lạ là, ở những nơi khác trong nước, đặc biệt là phía Tây, các cuộc biểu t́nh vẫn diễn ra trong ôn ḥa.
Akezhan Kazhegeldin, người từng giữ chức thủ tướng Kazakhstan từ năm 1994-1997 nhưng đă từ chức v́ lo ngại về tham nhũng, nói rằng có khả năng ông Tokayev xác định rằng đă "mất quyền kiểm soát đối với quân đội và các cơ quan thực thi pháp luật", dẫn đến việc cách chức ông Nazarbayev, ông Masimov và chính phủ.
Ông Kazhegeldin, người đă sống lưu vong trong nhiều thập kỷ, cho biết ông vẫn nuôi hy vọng rằng ông Tokayev, người từng giữ chức quan trọng trong nội các của ông khi ông c̣n là thủ tướng, có thể xoay chuyển t́nh thế.
Ngoài ra, tờ NY Times dẫn lời Danil Kislov, một chuyên gia người Nga về Trung Á cho rằng, sự hỗn loạn này là kết quả của "một cuộc đấu tranh tuyệt vọng để giành quyền lực" giữa các gia tộc chính trị ở trong nước, cụ thể là những người trung thành với Tổng thống Tokayev, 68 tuổi, và những người thân cận của "người cũ" Nazarbayev, 81 tuổi.
Ngay từ thời điểm các cuộc biểu t́nh ôn ḥa leo thang bạo lực và khi ông Nazarbayev và người đứng đầu trung thành của cơ quan t́nh báo quyền lực của đất nước Karim Masimov bị sa thải - đă có những đồn đoán về một cuộc chiến âm ỉ trong nội bộ giới tinh hoa chính trị.
Ông Kislov cho biết, bạo loạn ở Almaty dường như là một kế hoạch của các thành viên trong gia tộc chính trị của cựu Tổng thống Nazarbeyev nhằm chiếm vị thế trên chính trường, trong đó chính cháu trai của ông Nazarbayev, Samat Abish, "đóng vai tṛ lớn" trong việc tạo ra t́nh trạng bất ổn.
VietBF @ Sưu tầm
