Chu Nguyên Chương là người thống nhất Trung Hoa, còn Trương Sĩ Thành là kẻ bại trận. Nhưng nếu xét về phẩm chất, thì người dân Giang Chiết vẫn nhớ đến Trương như “vị vua của lòng dân” — một minh chứng rằng đôi khi, lịch sử ghi công cho kẻ mạnh, nhưng nhân tâm lại chỉ dành cho người đức.
Trương Sĩ Thành là một trong những nhân vật đặc biệt nhất trong thời kỳ cuối nhà Nguyên — một người khởi nghĩa từ tầng lớp dân nghèo, dựng nên một chính quyền có quy mô, trật tự, pháp độ rõ ràng, được lòng dân và từng khiến cả triều đình nhà Nguyên lẫn các thế lực cát cứ khác phải dè chừng. Nhưng trớ trêu thay, chính con người ấy lại khép lại cuộc đời bằng cái chết bi thảm trong tay Chu Nguyên Chương – người từng xuất thân giống mình, cũng từ một thủ lĩnh khởi nghĩa đi lên.
Sinh ra trong một gia đình làm muối ở Thái Châu, vùng đất nổi tiếng về sản xuất muối của Giang Nam, Trương Sĩ Thành hiểu hơn ai hết nỗi khổ của diêm dân. Cả cuộc đời họ phụ thuộc vào sự bóc lột của chính quyền và tầng lớp quan lại, trong khi giá muối bị khống chế, thuế khóa chồng chất, người làm ra muối lại luôn trong cảnh đói nghèo. Sĩ Thành từ nhỏ đã nổi tiếng là người nghĩa hiệp, hào phóng, biết thương dân cùng khổ. Khi phong trào khởi nghĩa nông dân bùng lên khắp nơi, ông cùng anh em mình khởi sự từ một nhóm phu vận muối, nêu cao khẩu hiệu “chia của nhà giàu cho dân nghèo”, và chỉ trong vòng một tháng, lực lượng của ông đã phát triển thành hàng vạn người.
Trương Sĩ Thành. Ảnh: Chat GPT.
Khởi nghĩa của Trương Sĩ Thành – thường được gọi là “Khởi nghĩa 18 đòn gánh” – là một hiện tượng hiếm thấy: ban đầu chỉ là phản ứng của những diêm dân nghèo khổ, nhưng rất nhanh, nó biến thành một lực lượng quân sự có tổ chức, có lý tưởng cai trị. Khi chiếm được Thái Châu và lập căn cứ ở Cao Bưu, ông không chỉ đánh bại nhiều lần quân Nguyên mà còn cắt đứt tuyến vận chuyển lương – nguồn sống của triều đình, làm lung lay nền tài chính của nhà Nguyên. Từ đó, ông tự lập chính quyền, lấy quốc hiệu là “Đại Chu”, đổi niên hiệu “Thiên Hữu”, rồi định đô ở Long Bình (nay là Tô Châu).
Khác với nhiều thủ lĩnh nông dân khác chỉ biết đánh phá, Trương Sĩ Thành tập trung vào việc xây dựng một chính quyền có quy củ. Ông thiết lập bộ máy hành chính theo mô hình nhà Nguyên, đặt tỉnh, viện, lục bộ; chú trọng phát triển kinh tế, giáo dục và khôi phục sản xuất. Những chính sách đầu tiên của Đại Chu đều mang tinh thần nhân đạo sâu sắc: phế bỏ thuế khóa hà khắc, xóa nợ cũ cho nông dân, chia lương thực và vải vóc cho người nghèo, khuyến nông, sửa đê điều, mở trường học, trọng dụng trí thức. Ông thậm chí còn nấu chảy tượng Phật để đúc tiền “Thiên Hữu thông bảo”, điều tiết giá cả và lưu thông hàng hóa. Nhờ vậy, vùng Giang Chiết dưới quyền ông nhanh chóng khôi phục thịnh vượng, dân chúng yên ổn làm ăn, lưu dân khắp nơi kéo về tái lập cuộc sống.
Một điểm hiếm có nữa là Trương Sĩ Thành rất chú trọng văn hóa. Ông mở học quán, viện Học Sĩ, tổ chức các kỳ thi Hương, tuyển chọn người có học thức vào bộ máy nhà nước. Các danh sĩ cuối Nguyên như Thi Nại Am, La Quán Trung, Trần Cơ, Trần Duy Tiên đều từng ra làm quan cho ông – điều mà chưa có phong trào nông dân nào trong lịch sử Trung Hoa làm được. Chính vì thế, chính quyền Đại Chu của Trương Sĩ Thành là trường hợp gần như duy nhất trong lịch sử khởi nghĩa nông dân Trung Quốc không chỉ tồn tại bằng vũ lực, mà còn bằng thể chế và trí thức.
Tuy nhiên, bước ngoặt sai lầm của ông đến khi Chu Nguyên Chương – một thủ lĩnh khởi nghĩa khác – nổi lên ở Giang Nam. Năm 1356, Chu Nguyên Chương sai sứ đến kết minh, nhưng Trương Sĩ Thành cự tuyệt, bắt giam sứ giả, rồi còn chủ động tấn công Trấn Giang. Hành động này không chỉ khiến ông mất cơ hội liên kết với lực lượng đồng khởi nghĩa, mà còn trực tiếp đặt mình vào thế thù địch với Chu Nguyên Chương – người đang trỗi dậy mạnh mẽ với chiến lược quân sự vượt trội. Cuộc chiến giữa hai thế lực này nhanh chóng khiến Đại Chu tổn thất nặng nề, nhất là sau khi em trai ông – Trương Sĩ Đức – bị bắt.
Sau những thất bại liên tiếp, Trương Sĩ Thành dao động và chấp nhận quy thuận triều đình nhà Nguyên. Đó là bước lùi mang tính quyết định: từ một người lãnh đạo khởi nghĩa nông dân, ông biến thành công cụ trong tay triều đình thối nát. Chính quyền Đại Chu mất đi chính nghĩa, lòng dân ly tán. Dù ông vẫn giữ được một vùng rộng lớn, nhưng nội bộ dần rệu rã. Trong khi Chu Nguyên Chương tiếp tục tiến hành cải cách, siết chặt kỷ luật, dùng người tài và mở rộng ảnh hưởng, thì Trương Sĩ Thành lại ngày càng sa vào hưởng lạc. Ông phó mặc chính sự cho em trai là Trương Sĩ Tín – một kẻ ưa tửu sắc và dung túng văn nhân vô dụng. Trong triều, quyền lực bị thao túng bởi phe nịnh thần, còn ngoài dân, tinh thần nghĩa quân đã không còn.
Khi Chu Nguyên Chương diệt xong Trần Hữu Lượng – đối thủ lớn nhất của mình – năm 1365, mục tiêu tiếp theo chính là Trương Sĩ Thành. Ông vẫn tin rằng có thể giữ thế “tam phân thiên hạ”, nhưng đó là ảo tưởng. Quân Minh với chiến lược bao vây và tiến đánh có hệ thống, do Từ Đạt, Thường Ngộ Xuân chỉ huy, chỉ trong nửa năm đã chiếm hết các vùng phía bắc Trường Giang của Đại Chu. Đến năm 1366, chiến dịch “Bình Chu” được Chu Nguyên Chương phát động, nêu tám tội của Trương Sĩ Thành, và toàn lực công phá Bình Giang – nơi ông cố thủ.
Cuộc vây hãm Bình Giang kéo dài mười tháng, là một trong những trận đánh bi tráng nhất cuối thời Nguyên. Dân và quân của Trương Sĩ Thành cùng chịu khổ nạn: lương cạn, đạn hết, họ phải nấu cả yên ngựa, phá chùa lấy gạch làm đạn. Nhưng dù kiệt quệ, dân vẫn một lòng cố thủ với ông – bằng chứng cho thấy sức hấp dẫn đạo đức và nhân nghĩa mà ông gây dựng suốt hơn mười năm. Khi thành vỡ, ông tự vẫn không chết, bị bắt, vẫn cự tuyệt hàng. Đêm đó, ông treo cổ tự sát, chấm dứt cuộc đời 14 năm dựng nước và giữ nước.
Sự thất bại của Trương Sĩ Thành là kết quả của nhiều nguyên nhân. Thứ nhất, ông là người có lòng nhân nhưng thiếu tầm nhìn chính trị. Trong bối cảnh thời thế phân tranh, ông không biết lợi dụng thời cơ, không biết liên kết đồng minh, mà lại tự cô lập giữa hai thế lực lớn là Chu Nguyên Chương và nhà Nguyên. Thứ hai, ông là người giỏi trị dân nhưng yếu trong quản trị quyền lực: sau khi xây dựng được nền tảng kinh tế – xã hội vững vàng, ông lại buông lỏng chính sự, để tập đoàn quyền thần, gian nịnh thao túng. Cuối cùng, bản chất nhân hòa của ông – vốn là điểm sáng nhất – lại trở thành điểm yếu chết người khi đối diện với một đối thủ như Chu Nguyên Chương, người không chỉ quyết đoán, tàn nhẫn mà còn có chiến lược lâu dài, biết tập hợp nhân tài và kiểm soát sức mạnh tập thể.
Sau khi chết, dân chúng Giang Nam vẫn nhớ ơn Trương Sĩ Thành. Họ thờ ông dưới tên “Địa Trương Vương” – đồng âm với Địa Tạng Vương – như một vị thần hộ dân. Câu chuyện ấy chứng minh rằng, dù thất bại về chính trị, Trương Sĩ Thành vẫn chiến thắng trong lòng người. Ông không phải kẻ phản nghịch hay tham quyền, mà là một người nông dân vươn lên làm vua, rồi lại gục ngã vì lòng nhân quá lớn giữa thời đại mà nhân nghĩa không còn đủ để giữ nước.
Vietbf @ Sưu tầm
