Từ lâu, Mỹ, Canada và liên minh châu Âu (EU) đã đưa ra nhiều luật riêng nhằm xử lý các vụ kiện phỉ báng, phát tán tin giả gây ảnh hưởng đến các tổ chức và cá nhân.
Anh Nguyễn Thứ bảy, 13/9/2025 06:00 (GMT+7)
Tháng 9/2009, Hertz Global Holdings, tập đoàn cung cấp dịch vụ cho thuê xe hơi và giải pháp di chuyển hàng đầu thế giới, từng đệ đơn kiện một nhà phân tích về tội phỉ báng, sau khi ông này công bố báo cáo cho rằng hãng cho thuê xe lớn nhất thế giới có thể phá sản, theo Reuters.
Vụ kiện này có nhiều tình tiết tương đồng với vụ Tập đoàn Vingroup của Việt Nam khởi kiện 68 tổ chức, cá nhân trong và ngoài nước do đưa thông tin sai sự thật về tập đoàn trên mạng Internet.
Các tập đoàn lớn kiên quyết bảo vệ danh tiếng
Trong đơn khiếu nại nộp tại tòa án, Hertz cáo buộc Audit Integrity và Giám đốc điều hành của công ty - Jack Zwingli bôi nhọ thương mại khi xếp Hertz vào danh sách 20 doanh nghiệp lớn "có khả năng cao tuyên bố phá sản" trong vòng một năm.
"Không chỉ những kết luận về tình hình tài chính của chúng tôi là vô căn cứ, việc nghi ngờ tính minh bạch trong báo cáo tài chính của Hertz là điều không thể chấp nhận được", ông Mark Frissora, Tổng giám đốc Hertz, cho biết.
Năm 2009, Hertz Global Holdings từng kiện Audit Integrity và Giám đốc điều hành công ty này vì tung tin doanh nghiệp sắp phá sản. Ảnh: Reuters.
Hertz yêu cầu được bồi thường thiệt hại tài chính, bao gồm cả tiền phạt mang tính răn đe, cùng với việc cải chính và các biện pháp khắc phục khác. Dù công ty sau đó đã rút đơn kiện nhưng đây được xem là động thái quyết liệt nhằm chống lại các bình luận ác ý nhắm vào công ty.
Cùng năm, tập đoàn dược phẩm Biovail của Canada đã khởi kiện SAC Capital Management, một trong những quỹ đầu cơ quyền lực nhất Phố Wall, với cáo buộc thông đồng với các đơn vị nghiên cứu độc lập để tung ra các báo cáo sai lệch nhằm kéo giá cổ phiếu Biovail xuống.
Các báo cáo từ đơn vị Camelback cùng với những báo cáo của David W. Maris, nhà phân tích tại Banc of America Securities, đã khiến cổ phiếu Biovail giảm hơn 50% từ năm 2003 đến mùa xuân năm 2004 và làm "tổn hại nghiêm trọng" đến danh tiếng kinh doanh của tập đoàn.
Khoản bồi thường lớn nếu phạm tội phỉ báng
Để xử lý các vụ kiện liên quan đến tội phỉ báng, tung tin sai sự thật, các bang của Mỹ đều có hệ thống pháp luật riêng, bao gồm cả hệ thống luật dân sự được kế thừa từ Thông luật (Common Law).
Các luật này đã được sửa đổi bởi cơ quan lập pháp bang và đặt dưới sự giám sát của tòa án. Tuy nhiên, quyền hạn của từng bang bị hạn chế đáng kể bởi Hiến pháp Mỹ.
Khác với nhiều quốc gia, trong một vụ kiện phỉ báng tại tòa án Mỹ, nguyên đơn phải chứng minh rằng phát ngôn đó là sai sự thật và chỉ ra các cá nhân, tổ chức có lỗi khi công bố dù biết rõ thông tin ấy không đúng hoặc ít nhất đã phớt lờ tính đúng sai của vấn đề.
Đây là yêu cầu bắt buộc theo Hiến pháp và áp dụng đối với tất cả trường hợp nguyên đơn là nhân vật công chúng hay tư nhân, miễn vụ việc liên quan thông tin đến công chúng.
Thậm chí, việc cố tình tránh tìm sự thật hoặc cố ý thay đổi trích dẫn làm thay đổi ý nghĩa cũng có thể cấu thành tội "ác ý có chủ đích". Tuy nhiên, vì sự khó khăn trong quá trình chứng minh, nhiều vụ kiện phỉ báng của nhân vật công chúng ở Mỹ thường thất bại.
Tu chính án thứ Nhất (First amendment) cũng yêu cầu nguyên đơn phải chứng minh thiệt hại thực tế để có thể nhận bồi thường. Thay vì bị phạt tiền hành chính, người bị kiện thường phải bồi thường thiệt hại cho nguyên đơn nếu thua kiện. Mức bồi thường có thể rất lớn nếu liên quan đến nhân vật công chúng, truyền thông hoặc tin giả gây hậu quả nghiêm trọng.
Tải nội dung chứa hàm ý phỉ báng cũng bị phạt
Tại Canada, các phát ngôn phỉ báng xuất hiện trên mạng xã hội, website, blog và các nền tảng Internet khác đang ngày càng gia tăng về số lượng, tốc độ và mức độ gay gắt.
Tất cả các bang của Canada (ngoại trừ Quebec) quy định trách nhiệm dân sự về phỉ báng chủ yếu do thông luật quyết định, vốn có nguồn gốc từ án lệ Anh. Còn ở Quebec, trách nhiệm này được xác định theo nguyên tắc trong Bộ luật Dân sự Quebec.
Kể từ khi Hiến chương Canada về Quyền và Tự do ra đời năm 1982, Tòa án Tối cao Canada đã ban hành nhiều phán quyết quan trọng liên quan đến trách nhiệm và biện pháp khắc phục trong các vụ kiện phỉ báng. Những quyết định này có tính ràng buộc đối với tòa phúc thẩm và tòa sơ thẩm tại tất cả các tỉnh bang và vùng lãnh thổ.
Năm 2011, Tòa án Tối cao Canada phán quyết rằng nhà điều hành website sẽ không phải chịu trách nhiệm chỉ vì đăng các đường dẫn (hyperlink) tới nội dung mang tính phỉ báng trên những trang web ngoài tầm kiểm soát của họ, trừ khi chính đường dẫn đó mang hàm ý phỉ báng.
Đến năm 2012, Tòa án Tối cao Canada khẳng định rằng việc công bố cho bên thứ 3 - yếu tố cốt lõi trong cấu thành hành vi phỉ báng - xảy ra khi nội dung trên Internet được đọc hoặc tải xuống bởi bất kỳ ai ngoài người đăng tải.
Bằng chứng cho thấy chỉ một người ở Canada tải nội dung phỉ báng từ Internet cũng đủ để tòa án Canada có thẩm quyền xét xử đối với tác giả, ngay cả khi người này không hiện diện trên lãnh thổ Canada.
Vào năm 2018, Tòa án Tối cao Canada tiếp tục khẳng định rằng hành vi phỉ báng được xem là xảy ra tại bất kỳ khu vực tài phán nào, miễn là nội dung bị coi là phỉ báng được truyền đạt đến ít nhất một người khác ngoài nguyên đơn.
Theo Bộ luật Dân sự Quebec, để thắng kiện, nguyên đơn phải chứng minh lời nói/bài viết có tính phỉ báng, ám chỉ đến nguyên đơn cũng như nội dung đã được truyền đạt tới ít nhất một người khác ngoài nguyên đơn.
Nguyên đơn có thể được bồi thường thiệt hại chung, đặc biệt, tăng nặng, trừng phạt, hoặc được cấp lệnh cấm vĩnh viễn. Tuy nhiên, lệnh cấm tạm thời trước xét xử rất hiếm khi được ban hành.
Liên quan vụ kiện của Tập đoàn Vingroup, tính đến cuối ngày 11/9, tức 2 ngày sau khi tập đoàn công bố khởi kiện, đã có 65 kênh ẩn, xóa 120 video chứa nội dung bịa đặt, vu khống. Ngoài ra, có 11 kênh đăng nội dung đính chính, xin lỗi tập đoàn và người xem. Các kênh này có trung bình 20.000-50.000 lượt xem/video trên YouTube.
Tập đoàn cho biết thêm ngoài một số ít chủ tài khoản như Phuong Ngo, Hoang Dung… cần thu thập thêm thông tin, phần lớn đã ở bước gần hoàn thiện thủ tục tiền tố tụng để nộp lên tòa án địa phương ở các nước - nơi các chủ tài khoản đang cư trú. Ngoài ra, hồ sơ khởi kiện Phil Dong đã được nộp lên tòa án cấp cao Toronto tại Canada và đã được tiếp nhận.
VietBF@ sưu tập
